న జాతు కామః కామానాం  
ఉపభోగేన శామ్యతి,  
హవిషా కృష్ణవర్త్మ ఇవ  
భూయ ఏవ అభివర్ధతే।।

అధర్వణ వేదాంతర్గత

24     నారద పరివ్రాజక ఉపనిషత్ - అధ్యయన వచన పుష్పము

ప్రథమోపదేశము

‘‘సన్న్యాసప్రాధాన్యము’’ అయినట్టి ఈ క్రింది ఉపనిషత్తుల సారమే ఈ ‘‘నారద పరివ్రాజకోపనిషత్’’. ఈ క్రింది ఉపనిషత్తులు లోకములకు ప్రసాదించిన సత్యద్రష్టలగు తత్త్వజ్ఞులకు నమో నమో నమో నమః

1) పరమహంస పరివ్రాజకోపనిషత్	అథర్వణవేదాంతర్గత (15)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 5
2) త్రిశిఖ బ్రాహ్మణోపనిషత్	శుక్లయజుర్వేదాంతర్గత (7)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 1
3) సీతోపనిషత్	అథర్వణవేదాంతర్గత (20)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 5
4) యోగచూడామన్యుపనిషత్	సామవేదాంతర్గత (11)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 4
5) నిర్వాణోపనిషత్	ఋగ్వేదాంతర్గత (7)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 1
6) మండల బ్రాహ్మణోపనిషత్	శుక్లయజుర్వేదాంతర్గత (12)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 1
7) దక్షిణామూర్త్యుపనిషత్	కృష్ణయజుర్వేదాంతర్గత (14)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 2
8) శరభోపనిషత్	అథర్వణవేదాంతర్గత (19)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 5
9) స్కందోపనిషత్	కృష్ణయజుర్వేదాంతర్గత (30)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 3
10) త్రిపాద విభూతి మహానారాయణోపనిషత్	అథర్వణవేదాంతర్గత (28)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 6
11) అద్వయతారకోపనిషత్	శుక్లయజుర్వేదాంతర్గత (1)	ఉపనిషత్ ఉద్యానవనం సంపుటి 1

- - - - -

బ్రహ్మమానస పుత్రులు, ‘పరివ్రాజము’ అనే సన్న్యాసయోగ పరాకాష్ఠ స్థితిని ఆభరణముగా ధరించినవారు, లోక కళ్యాణము కొఱకై త్రిలోక సంచారి, భక్తజనులను స్వయముగా సమీపించి మార్గదర్శనము ప్రసాదించువారు, భక్తి సూత్రములు లోకములకు ప్రసాదించినవారు, ధర్మమునకు గ్లాని వాటిల్లినప్పుడు త్రిమూర్తులను ఆశ్రయించి అవతారమూర్తుల ఆగమనమునకు కారణభూతులగువారు అగు శ్రీ నారద దేవర్షి గురువరేణ్యుల పాదపద్మములకు సాష్టాంగదండ ప్రణామములు.

⌘

మహనీయులగు శ్రీ నారద మహర్షి త్రిలోక సంచారములు నిర్వర్తిస్తూ ఉంటారు. అట్టి ఒకానొక సందర్భములోని విశేషములు మనము ఇప్పుడు చెప్పుకుంటున్నాము.

⌘

శ్రీ నారద మహర్షి ఇచ్ఛానుసారంగా అనేక పుణ్యస్థలములను దర్శించసాగారు. ఆ స్వామి ఎక్కడ అడుగుపెడితే అక్కడ అవి గొప్ప పుణ్యతీర్థములుగా మారి, సందర్శకులకు వారి వారి భక్తి జ్ఞాన యోగ మార్గములలో ప్రోత్సాహము, సముద్ధరణ ప్రసాదించు దివ్య ప్రదేశములు అవసాగాయి.

తీర్థీ కుర్వన్తి తీర్థాని, సుకర్మీ కుర్వన్తి కర్మాణి, సచ్ఛాస్త్రీ కుర్వన్తి శాస్త్రాణి - నారదభక్తి సూత్రములు.

ఆ విధంగా మనోపవిత్రత కొఱకై శ్రీ నారద మహర్షి తీర్థయాత్రలు చేస్తూ, దేవాలయ సందర్శనము నిర్వర్తిస్తూ ఉండగా, వారు ఆత్యంతికమైన చిత్తశుద్ధి ప్రాప్తించుకోసాగారు. మనస్సు నిర్వైరము (దేనిపట్లా ‘వైరము’ యొక్క ఛాయ కూడా తొలగి పోవుటము) సిద్ధించసాగింది. ప్రశాంతత సంతరించుకోసాగింది. ఇంద్రియముల చాంచల్యము తొలగి సర్వత్రా దాంతము (Self control) పొందసాగాయి. సకల ఇంద్రియ నిగ్రహము ప్రాప్తించుకోసాగారు. బుద్ధి నిర్వేదము (వైరాగ్య భావము) ఆశ్రయించసాగింది. అందుకు ఫలితంగా వారు సమస్త దృశ్య విషయములనుండి ఉపసంహారము (withdrawal) పొంది, కేవలము - సమస్తము అయినట్టి ‘స్వస్వరూపము’ తో అనుసంధానము పొందసాగారు.

ఆ విధంగా తీర్థయాత్రలు సేవిస్తూ శ్రీ నారద మహర్షి ఒకానొకరాజు
- నిగమ (వేద) నాద ఆనంద విశేష గణ్యము (విశేషములతో కూడినది),
- సత్రయాగము జరుగుచున్న పవిత్రస్థలము,
- అనేక మునిజనము సమావేశమై ఉన్నది,
అగు ‘నైమిశారణ్యము’ చేరారు.

అక్కడి వాతావరణమంతా వేదపారాయణము, ‘స-రి-గ-మ-ప-ద-ని’ స్వరములతో కూడిన వైరాగ్య బోధకములైన సంగీత గానమయము అయి ఉన్నది. భక్తి జ్ఞాన వైరాగ్యపూర్వకమైన సత్సంగ పురాణ ప్రవచనములు ఆ ప్రదేశంలో జరుగుచున్నాయి. సమస్త దృశ్యప్రపంచ సంబంధముల బంధము తొలగించగల అనేక దృష్టాంతములు, చరిత్రలు, పురాణములు, ఇతిహాసములు, కథానికలు శ్రవణం చేయబడుచున్నాయి. శుకుడు, శౌనకుడు మొదలైన వారిచే మహత్తరముగా సత్సంగపూర్వకంగా ముముక్షువులకు మోక్షసాధనములు బోధించబడుచున్నాయి. ‘‘నివృత్తి’’ (withdrawal from wordly tendencies)కి ఉపాయములు విశదీకరించు హరికథా ఆలాపనలతో అక్కడి స్థావరములు కూడా తేజోవికాసముతో ప్రకాశిస్తున్నాయి. అక్కడి జంగమ జీవులగు మృగములు, మానవులు, కిన్నెరులు, కింపురుషులు, అప్సరసలు మొదలైన మానవ దేవతాగణము ఆ ప్రదేశములో శ్రవణం (Listening) చేస్తూ పవిత్రత సంతరించుకుంటున్నారు.

బ్రహ్మాత్మజులు, భగవద్భక్త పరాయణులు అగు శ్రీ నారద మహర్షి, ఆ నైమిశారణ్య పవిత్ర తీర్థ ప్రదేశమునకు వేంచేయగానే, అక్కడి ద్వాదశ (12) సంవత్సరముల సత్రయాగములో పాల్గొనుచున్న శౌనకుడు మొదలైన శ్రుత అధ్యయన - శ్రవణములు చేస్తున్న అనేక మంది వైరాగ్య సంపన్నులగువారు వారికి ఎదురుగా వచ్చి సుస్వాగత వచనములతో శుభాకాంక్షలు పలికారు. సుఖాసీనులను చేసి నమస్కరించారు. ఆ తరువాత అక్కడి వారంతా వారివారి స్థానములలో చుట్టూ ఆసీనులైనారు.

ప్రశ్న - ముక్తి పొందటానికి ఉపాయము ఏమి?

శౌనకుడు మొదలైన మహర్షులు : హే భగవాన్, బ్రహ్మమానస పుత్రా । నారద మహర్షీ ।

కథం ముక్తి ఉపాయో, అస్మాకం వక్తవ్యమ్ । ఏ విధానము మేము ముక్తి పొందటానికి ఉపాయము అయి ఉన్నదో, అది మాకు బోధించి అనుగ్రహించండి.

భక్తిరసపారాయణులు, మహత్-పౌరాణికులు అగు మీ వాక్యామృతము గ్రోలటానికి మేమంతా ఉత్సాహవంతులమై ఉన్నాము.

శ్రీ నారద మహర్షి : ఓ శౌనకాది మునివర్యులారా, ముందుగా ముక్తికి సంబంధించిన ఒకానొక ‘‘శాస్త్రీయ క్రమ విధానం’’ చెప్పుకుందాము. వినండి (ఇది కొన్ని కులజుల నియమము).

• సన్మార్గమైన వాతావరణమునకు సంబంధించినవాడు, ‘‘సత్కులజుడు’’ గురించి శాస్త్రము కొన్ని విధానములు ఈ విధంగా చెప్పుతోంది.
• శాస్త్ర విధి - విధంగా ఉపనీతుడు అగును గాక. తద్వారా దినచర్యలు, గురుసేవనము, శ్రవణము, అధ్యయనము, స్నాన సంస్కారములు మొదలైన 44 సంస్కార సంపన్నుడు అవ్వాలి.
• స్వాభిమతంగా (తనకు ఇష్టమైన) గురుదేవులను సమీపించి ఋగ్వేద - శుక్లయజుర్వేద - కృష్ణయజుర్వేద - సామవేద మొదలుగాగల తనకు చెందిన వేదశాఖ యొక్క అధ్యయనము ప్రారంభించును గాక!
• ఆ విధంగా 12 సంవత్సరములు శుశ్రూష (గురుసేవా) పూర్వకంగా తన వంశమునకు (గోత్రమునకు) సంబంధించి వేదశాఖను ఆమూలాగ్రము అభ్యసించును గాక!
• 12 సంవత్సరముల విద్యాభ్యాసముతో కూడిన 25 సంవత్సరముల బ్రహ్మచర్యమును, అధ్యయనమును పూర్తి చేసుకొని ఇంటికి తిరిగివచ్చి, పెద్దలు నిర్ణయించిన ‘కన్య’ను వివాహమాడి గార్హస్థ్యము (గృహస్థాశ్రమము)ను స్వీకరించును గాక!
• 25 సంవత్సరముల కాలము గృహస్థాశ్రమమును ఉపాసనా పూర్వకంగాను, సశాస్త్రీయంగాను గడుపును గాక!
• ఆ తరువాత గృహస్థాశ్రమమును వదలి 25 సంవత్సరములు వానప్రస్థాశ్రమము ఆశ్రయించును గాక!
  ఈ విధంగా విధివత్ క్రమంగా (As per laid down system)
  • చతుర్విధ (4) - బ్రహ్మచర్య ధర్మములను
  • షట్‌విధ (6) - గార్హస్థ్య (గృహస్థాశ్రమ) ధర్మములను
  • చతుర్విధ (4) - వానప్రస్థ ధర్మములను
    చక్కగా (సమ్యక్) అభ్యసించును గాక!

ఆయా మూడు ఆశ్రమములకు ఉచితమైన సమస్త కర్మలను నిర్వర్తించి ‘సాధన చతుష్టయ సంపన్నుడు’ అవ్వాలి.

సాధన చతుష్టయము

Ⅰ. 1) నిత్య అనిత్య వస్తు ‘వివేకము’
2) ఇహ అముత్ర (ఈ లోక సంబంధమైన - పరలోక సంబంధమైన) ‘ఫల భోగ విరాగము’
3) i) శమము : మనోనిగ్రహము   ii) దమము : బాహ్యేంద్రియ నిగ్రహము   iii) ఉపరమము : విషయముల నుండి వెనుకకు మరలటము   iv) తితిక్ష : ఓర్చుకోవటము   v) శ్రద్ధ   vi) సమాధానము అనబడే ‘శమాది షట్క సంపత్తి’
4) మముక్షుత్వము : మోక్షము పొందాలనే మహదాశయము, తపన
(Ref. వివేక చూడామణి - శ్రీ శంకరాచార్య విరచితము)

Ⅱ. 1) శమము : బాహ్య - అభ్యంతర ఇంద్రియ నిగ్రహము. చాంచల్యము వదలి ‘శాంతి’ని ఆశ్రయించటము.
2) విచారణ : నిత్య - అనిత్యములను ఎఱిగి ఉండటము. శాస్త్ర అధ్యయనము మొదలైనవి
3) సంతోషము : కలిగిన దానితో, ప్రాప్తించినదానితో తృప్తి. ఉత్సాహ-సాహస-ధైర్య - బుద్ధి - శక్తి - పరాక్రమములను ఆశ్రయిస్తూ ఉండటము. హుషారుగా ఉండటం.
4) సత్సంగము : మహనీయులతో సమాశ్రయము. శ్రవణము - గురుసేవ.

పై విశేషములతో ‘‘సాధన చతుష్టయ సంపత్తి’’ ని వృద్ధి చేసుకోవాలి. అట్టి సాధన చతుష్టయము యొక్క అభ్యాసము చేస్తూ సంసార భోగాభిలాషలను మనో-వాక్ - కాయ పూర్వకంగా మొదలంట్లా పెకలించివేయాలి.

సమస్త దృశ్య సంబంధమైన ఆశలను త్యజించాలి. వాసనలను (tendencies), (దారేషణ, ధనేషణ, పుత్రైషణలనబడే) ఈషణ త్రయములను (World related urges) నివృత్తి చేసుకోవాలి.

నిర్వైరః సర్వభూతేషు : వైరము (Enmity) అనేదంతా రహితము చేసుకొనునుగాక, సమత్వము సముపార్జించుకోవాలి.

శాంతుడు, దాంతుడు (ఇంద్రియ నిగ్రహము కలవాడు), ఇంద్రియ విషయములను చూచి మనోచాంచల్యము పొందనివాడు అగును గాక।

‘సన్యాసి’ అయి, క్రమంగా పరమహంసాశ్రమమును స్వీకరించును గాక! పరమహంస స్థానము సిద్ధించుకొనును గాక।

అస్ఖచితము (చ్యుతి distraction లేనట్టి) స్వస్వరూపధ్యానముతో ఈ భౌతిక శరీరమును మానసికంగా ‘త్యాగము’ చేసినవాడు ‘ముక్తుడు’ (బంధరహితుడు) అగుచున్నాడు.

శరీరము ఉన్నప్పుడు, తొలగినప్పుడు కూడా అట్టివాడు ఆత్మవంతుడై ఉండగలడు.

అదియే ముక్తి, మోక్షము, జన్మరాహిత్యము కూడా।

ఇత్యుపనిషత్ । ప్రథమోపదేశమ్।

---

రెండవ ఉపదేశము - శాస్త్రోక్తముగా చతుః ఆశ్రమ పాలన

అప్పుడు శౌనకుడు మొదలైన మునీశ్వరులు నారదమహర్షితో ‘‘హే భగవాన్ ! శాస్త్రీయంగాను, మహనీయుల స్వానుభవ బోధగాను చెప్పు ‘సన్యాసము’ గురించిన విధిని వివరించండి’’ - అని అడిగారు. అది విని మహర్షి పలుకసాగారు.

నారద మహర్షి : జ్ఞానవేత్తలు, శాస్త్రవేత్తలు, తపోధనులు అగు ఓ శౌనకుడు మొదలైన మునీశ్వరులారా ! ‘‘సన్యాస విధి’’ గురించిన సమగ్రమైన విశేషాలన్నీ పితామహులగు బ్రహ్మదేవుల వారి ముఖతః మనమంతా శ్రవణం చేయటం ఉచితమని నాకు అనిపిస్తోంది. ఈ సత్రయాగము పూర్తి అయిన తరువాత మనము సత్యలోకము వెళ్లి పరమాత్మయగు బ్రహ్మ దేవుని నుండి సవివరంగా విందాము. ఎందుకంటే వేద ఉపనిషత్ మౌనులు, తత్వము ఎరిగిన మీకు సవిశేషంగా చెప్పగలిగినది పితృదేవులగు బ్రహ్మ భగవానుడే, నేను కాదు.

అక్కడ మునులు మొదలైనవారంతా ‘‘అలాగే! మనము పితామహుల వద్ద విందాము’’ అని తలచారు.

- - -

సత్రయాగము పూర్తి అయిన తరువాత నారదమహర్షి, శౌనకుడు మొదలైన వారంతా సత్యలోకములో ప్రవేశించారు. సృష్టికర్త అగు బ్రహ్మదేవుని దర్శించారు. విధివిధానంగా ఆ బ్రహ్మ నిష్ఠాపరులంతా పరిమేష్ఠి అగు బ్రహ్మదేవుల వారికి హృదయపూర్వక నమస్కారములు సమర్పించారు. జగత్ కర్తయగు పితామహులవారి అనుజ్ఞతో అందరూ ఉపవిష్ఠులైనారు.

శ్రీనారద మహర్షి : హే జగద్గురూ ! పితృదేవా ! మీరు సర్వజ్ఞులు. సర్వవిద్యా రహస్యములు ఎరిగినవారు. సృష్టి సంకల్ప సిద్ధులు. త్వం అతో మదిష్టం రహస్యం ఏకం వక్తవ్యం । త్వత్ వినా మత్ అభిమత రహస్యం వక్తుం కః సమర్థః? హే పితామహా ! ఒకానొక తాత్త్విక రహస్యం గురించి మీ వద్ద వినాలని మేమంతా అభిలాషపడుచున్నాము. మేము వినాలనుకొనే ఆ రహస్యార్థం మీరు తప్పితే మాకు తెలియజేయగల సమర్థులు మీకన్నా ఎవరుంటారు ? ఉండరు.

ఆ తాత్విక రహస్యం గురించి మా ప్రశ్న ఏమంటే ... పరివ్రాజ్య (పరివ్రాజకుని) స్వరూప - స్వభావ - ప్రవేశక ధర్మ విధుల గురించి దయచేసి మాకు బోధించండి.

⌘ ⌘ ⌘

ఈ విధంగా ప్రార్థించబడి, ఆ విధాత ఒక్కసారి సభలోని వారినందరినీ చిరునవ్వు చిందుస్తూ ప్రేమాస్పదంగా పరికించి చూచారు. ముహూర్తకాలము (12 క్షణముల కాలము) సమాధి నిష్ఠను ధారణ చేసారు. ‘‘వీరంతా ఏ ఉద్దేశ్యముతో ఈ వివరణను నన్ను అడుగుచున్నారు ?’’ అని ప్రశ్నించుకున్నారు. ఒహో ! ఈ నారదుడు సంసార - ఆర్తి యొక్క నివృత్తి కొరకై (To get rid of bondage formed with changing factors of the world scenario) అన్వేషిస్తూ అడుగుచున్నారు కదా! మంచిది’’ - అని దివ్యదృష్టితో అక్కడివారి హృదయములలోని మహదాశయమును గమనించారు. అప్పుడు నారదుని వైపు చూచి పితామహుడు ఇట్లా పలుకసాగారు.

శ్రీ ప్రజాపతి / పితామహుడు / బ్రహ్మదేవ భగవానుడు :

కుమారా! నారదా! ఒకప్పుడు (ఈ బ్రహ్మండమంతా తన పురుషకారముగా కలిగి వుండి, ఇదంతా తన దేహమే అయి ఉన్న) విరాట్ పురుషుడు నిరతిశయమగు ఆత్మానందము ఆస్వాదిస్తూ ‘‘పురుష సూక్తోపనిషత్ రహస్యార్థము’’ ప్రకారముగా ఒక తత్త్వరహస్యము నాకు బోధించబడింది. అవన్నీ నాకు గుర్తుకొస్తున్నాయి. నీవు అడిగిన వివరణకు సమాధానంగా నిన్ను నిమిత్తంగా చేసుకొని సమస్త జనులకు చెప్పబోవుచున్నాను.

మనము చెప్పుకోబోతున్న ఈ తత్త్వార్థ పూర్వకమైన క్రమము (The sequencial ideas we are talking about) - అతి రహస్యమైనది. దృఢమైనది (గట్టిది, అత్యధికమనది). కాబట్టి అవహితుడవై (అత్యంత శ్రద్ధావంతుడవై) వినెదవుగాక. నారదా ! విను.

1) ఉపనయనము - 12 సంవత్సరాల విద్యాభ్యాసము :

అనుపనీతుడు (ఉపనయన సంస్కారము / వడుగు కాని వటువు అనగా బాలుడు) - శాస్త్ర విధిని అనుసరించి ఉపనయన దీక్ష స్వీకరించును గాక! తాను జన్మించిన కులాచారములను అనుసరించి తల్లిదండ్రులకు విధేయుడై, ఆ తరువాత తన తండ్రి వద్ద కాకుండా (పితృ సమీపాత్ అన్యత్ర) తత్వశాస్త్ర అధ్యయనము చేయును గాక!

సత్సంప్రదాయము ఎరిగియున్నవారు, శ్రద్ధావంతులు, సత్కులభూషణులు, వేదహృదయము ఎరిగిన శ్రోత్రియులు, శాస్త్ర విధులను ప్రేమించువారు, కుటిలత్వము లేని నిర్మల హృదయులు అగు సద్గురువును (సద్గురువరేణ్యులను) సమీపించాలి. వారికి నమస్కరించి బ్రహ్మ విద్య కొరకై అర్థించాలి. వారికి శుశ్రూష పూర్వకంగా (శిష్య భావన, సేవా భావనలతో) నమస్కరించాలి. ‘‘గురుదేవా ! నేను ఆత్మ విద్య (లేక) బ్రహ్మ విద్య కొరకై శరణు వేడుచున్నాను’’ అని విజ్ఞాపనను సమర్పించాలి.

12 సంవత్సరములు గురుసేవ చేస్తూ విద్యాభ్యాసమంతా పూర్తి చేసుకోవాలి.

2) వివాహం - గురుకులవాసం (25 సంవత్సరాలు) :

శుశ్రూషా పూర్వకంగా గురుసేవ చేస్తూ స్వాభిమతమైన వేద అధ్యయనము, తదితర సర్వసామాన్య విద్యాభ్యాసములను 12 సంవత్సరాల కాలంలో పూర్తి చేసుకుని ఆ తరువాత బ్రహ్మచర్యము అవలంబించాలి. గురు అనుజ్ఞను పొంది, తన కుల పెద్దల అభిమతానుసారంగా వివాహం చేసుకొని 25 సంవత్సరాల కాలము గురుకులవాసము చేయాలి.

3) గృహస్థోచిత కర్మల ఆశ్రయము (25 సంవత్సరాలు) :

ఆ విధంగా 25 సంవత్సరాలు గురుకుల వాసం పూర్తి చేసుకొని గురు అనుజ్ఞను పొంది గృహస్థుడు సంఘ, లోక కళ్యాణార్థం నిర్వర్తించవలసిన కర్మల కొరకై గృహస్థాశ్రమము నిర్వర్తించును గాక! ‘‘దౌ బ్రాహ్మణ్య’’ - ద్విజ ళి (1) శాస్త్ర సేవ (2) సంఘ సేవ)రి - వృత్తిని స్వీకరించాలి. వంశ వృద్ధి కొరకై ‘కామము’ను ఆశ్రయించి, సంతానము పొందాలి. గార్హస్థ్యోచితమైన (గృహస్థాశ్రమమునకు ఉచితమైన) ధర్మములను 25 సంవత్సరములు నిర్వర్తించాలి. సంతానమును తీర్చిదిద్దాలి. సంఘ సేవ, వస్తు ఉత్పత్తి మొదలైన ధర్మములు ఆచరించాలి.

4) వానప్రస్థం :

గృహస్థాశ్రమ ధర్మములు 25 సంవత్సరాలు నిర్వర్తించిన తరువాత, 4వ కాలముగా వానప్రస్థము స్వీకరించును గాక. ఈ చతుర్థ కాలములో 1) ఏకవారమ్ ఆహాము (ఒంటిపూట భోజనము) 2) ఏకాకిగా అరణ్యము మొదలైన ఏకాంత ప్రదేశములలో సంచారములు చేయుటము నిర్వర్తించును గాక. పట్టణము, గ్రామముల జనసమ్మర్ధ ప్రదేశములను విడచి ఉండునుగాక। జనావళికి దూరంగా ఉండే పర్ణశాలను నిర్మించుకొని వనస్థ (వానప్రస్థ) ఆశ్రమము సేవించాలి.

ఇంద్రియములకు తారసపడే (కనిపించే - వినబడే) సమస్త విషయములపట్ల తృష్ణను జయించివేయాలి. క్రమంగా చత్వారి (శ్రవణ - మనన - నిదిధ్యాస- సమాధి) లను అభ్యసించి ఏతత్ - సంస్కార సంపన్నుడు అవ్వాలి. సమస్త జగత్ విషయముల పట్ల విరక్తితో కూడిన ‘చిత్త శుద్ధి’ని సంపాదించుకొనాలి. హృదయములో జన్మజన్మలుగా గూడుకట్టుకొని ఉంటున్న ‘‘ఆశ, అసూయ, ఈర్ష్య అహంకారము’’లను దగ్ధము (ఆత్మజ్ఞానాగ్నిచే భస్మము) చేసివేయును గాక।

సాధన చతుష్టయమును (శమము, విచారణ, సంతోషము, సాధుజన సంగము) లను ఆశ్రయించి సన్యస్తుడు అవటానికి అర్హత సంపాదించుకొనును గాక।

ఇత్యుపనిషత్ । ద్వితీయోపదేశమ్।

---

మూడవ ఉపదేశము - ‘‘సన్యాసము’’నకు అధికారి

శ్రీనారద మహర్షి : హే ! పితామహ భగవాన్ ! దేనిచేత ఒకనికి సన్యాస ఆశ్రమాధికారం లభిస్తోంది ?

పితామహుడు : మొదట ‘‘సన్యాసాధికారము’’ను నిరూపించి, ఆ తరువాత సన్యాసవిధుల గురించి (Do's and Dont's) చెప్పుకుందాము. ఓ నారదా ! ఏకాగ్రతగా విను.

ఎవరు సన్యాసము స్వీకరించటానికి అనర్హులు?

నపుంసకుడు (షండుడు), వికలుడు (అంగలోపములు కలవాడు), అంధుడు (గ్రుడ్డివాడు), బాలకుడు (శాస్త్ర జ్ఞానము, విధి విధానములు ఏమాత్రము ఎరుగనివాడు, సన్యాసాశ్రమ ధర్మముల గురించి తెలుసుకొననివాడు), పాపదృష్టి, పరులకు ద్రోహము చేయు దోషపూరితమైన ఆశయములు (స్వభావము) కలవాడు, పతితుడు (తన యొక్క బ్రహ్మచర్య, గృహస్థ, వానప్రస్థ ఆశ్రమముల నుండి పతనము చెందినవాడు), పరద్వారీ (తన ఆహారము, జీవనముల కొరకై ఇతరులను ఆశ్రయించి, ఆధారపడు స్వభావము కలవాడు), వైఖ్యాసుడు (వానప్రస్థులలో ఒక తెగవాడు. (విష్ణు) దేవాలయములలో అర్చక ధర్మము నిర్వర్తించువాడు), శివార్చకుడు (శివాలయములో అర్చన వృత్తి ధర్మము నిర్వహించువాడు), (హరిద్విజుడు), చక్రీ (శరీరముపై శ్రీచక్రము, శంఖము చిత్రించుకున్నవాడు), (చక్రాంకితుడు), పాషండుడు (వేదముల పట్ల, వేద పాఠ్యాంశముల పట్ల తిరస్కార బుద్ధి కలిగి ఉన్నవాడు), లింగీ (వట్టి వేషము వేసి జీవనాధారము కలిగి బ్రతుకువాడు), శిపివిష్టుడు (జుట్టు మొత్తము ఊడి బుఱ్ఱజుట్టు అనగా బట్టతల శేషించినవాడు), అగ్ని కార్యముల పట్ల గౌరవము లేనివాడు - అనగ్నికుడు, రెండుమూడు సార్లు సన్యసించి వదిలినవాడు (ద్వి - త్రివారేణ సన్యస్తః), భృతకుడు (జీవనోపాధి కొరకు, ధనము సంపాదించటానికి సన్న్యసించు అభిప్రాయము కలవాడు),

పైన చెప్పబడినవారు సన్న్యాసము స్వీకరించటానికి అర్హులు కారు. వీరంతా ఆతురసన్న్యాసము స్వీకరించినప్పటికీ క్రమ సన్న్యాసాశ్రమము తీసుకోతగరు.

ఆతుర సన్న్యాస స్వీకారము

శ్రీ నారద మహర్షి : ఆతుర (ఆత్రము, తొందరపడు) సన్న్యాసమునకు ఏది సరి అయిన కాలము ? ఏ విధానముచే ఆతుర సన్న్యాసము ఆర్యసమ్మతము?

శ్రీ పితామహులవారు : ఆతుర సన్న్యాసి కూడా సన్యాసాశ్రమ ఫలము పొందుటకు అర్హుడే. ప్రాణస్య ఉత్క్రమణ ఆసన్న కాలస్తు ‘ఆతుర’ - సంజ్ఞికః । ఒకరకు ప్రాణములు పోవు సమయము సమీపిస్తున్న సమయమునందు స్వీకరించు సన్న్యాసమును ‘ఆతుర సన్న్యాసము’ అని పిలుస్తారు. ప్రాణములు పోవు సమయము కానప్పుడు ఆతుర సన్న్యాసము ముక్తి మార్గము ప్రసాదించదు. ప్రాణ ఉత్క్రమణ సమయ - సందర్భములలో ‘ఆతుర సన్న్యాసము’ స్వీకరించువాడు కూడా మంత్రపురస్కరంగా (అట్టి సందర్భము గురించిన శాస్త్రీయ మంత్రములతో) నిర్వర్తించాలి.

మం।।శ్లో।। మంత్ర - ఆవృత్తించ కృత్యైవ సన్యసేత్ విధివత్ బుధః ।
ఆతురేఽపి, క్రమేచాఽపి ప్రైషభేదో న కుత్ర చిత్ ।

ఆతుర సన్యాసమైనా (లేక) క్రమ సన్యాసమైన కూడా కర్మరహితమైన మంత్రము ఉండదు. ‘కర్మ, మంత్రము’ రెండు సన్న్యాస విధికి ఆవస్యకం. కర్మ కూడా మంత్రమును ఆపేక్షిస్తుంది. కర్మ ఎంత గొప్పగా చేస్తున్నప్పటికీ మంత్రమును విడిచి ఉండరాదు. మంత్రమును వదలరాదు. ‘మంత్రం వినా కర్మ కుర్యాత్ భస్మని అహుతివత్ భవేత్’ మంత్రము లేకుండా కర్మ నిర్వర్తించటమనేది బూడిదలో వదలిన హోమద్రవ్యము వంటిది.

‘ఆతుర సన్యాసము’ కొరకై విధి యుక్త (విధ్యుక్త) కర్మ కొంత సంక్షిప్తంగా శాస్త్రములచే విధించబడుతోంది. అందుచేత మునీంద్రా ! నారదా ! ఆతుర సన్యాసము కూడా ‘మంత్రావృత్తి’ చేతనే విధింపబడుతోంది సుమా.

అహితాగ్ని నిష్ఠుడు (ప్రతి రోజు అగ్నికార్యము నిర్వర్తించువాడు (లేక) నిత్యాగ్నిహోత్రావధానుడు) గృహస్థాశ్రమము పట్ల విరక్తి పొంది వేరే ఏదో దేశమునకు (సుదూర ప్రాంతమునకు వెళ్లి ఉండటం) జరిగితే కూడా, నివృత్తి - సర్వ సమర్పణ పూర్వకంగా ‘‘ప్రాజాపత్యేష్టి’’ నిర్వర్తించి సన్యసించును గాక।

మనస్సుతోగాని (లేదా) విధియుక్తియుక్తంగా గాని (అనగా) మంత్ర విధానార్థయుక్తంగా గాని (లేదా) జలములో గాని (లేదా) శ్రుతులలో (వేదములలో) చెప్పిన విధమైన కర్మానుష్ఠాన మార్గంగా గాని విద్వాంసుడు అయినవాడు సన్యసించును గాక. లేనిచో అట్టివాడు పతితుడు (one who meets downfall) అగు అవకాశము అధికము.

సన్న్యసించటానికి సమయాసమయములు

శ్లో।। యదా మనసి సంజాతం వైతృష్ణ్యం సర్వ వస్తుషు
తదా సన్యాసం ఇచ్ఛంతి । పతితస్స్యాత్ విపర్యయే ।

ఎప్పుడు మనస్సు సమస్త దృశ్య వస్తువుల పట్ల ‘‘కావాలి, పొందాలి, ఉండాలి’’ - అను రూపమగు తృష్ణ (Hunger) మొదలంట్లా తొలగుతుందో, అప్పుడే సన్యసించటానికి ఇచ్ఛగించాలి, ఇష్టపడాలి, సిద్ధమవ్వాలి. అట్లా కాకుండా తృష్ణ ఇంకా ఉండి ఉండగా ఎవడు సన్న్యసిస్తాడో అట్టివాడు పతితుడు కాగలడు.

ధీమంతుడైన, ధైర్యవంతుడైన విరక్తుడు మాత్రమే సన్యసించును గాక. అనురక్తి గలవాడు గృహస్థాశ్రమములో ఉండి, తన సాధనలు కొనసాగించడమే ఉచితము. ఎవడు ఆయా వస్తువుల పట్ల, విషయముల పట్ల, సంబంధితుల పట్ల సరాగుడై ఉంటాడో (రాగము sense of attachment కలిగియే, కొనసాగిస్తూ ఉంటాడో), అట్టివాడు సన్యసిస్తే (ప్రవ్రజుడు అయితే), అతడు ద్విజాధముడై, ఘోరమైన నరకమునకు పాత్రుడు కాగలడు.

- ఎవ్వనికి జిహ్వ (నాలుక), ఉపస్థ (శృంగార ఇంద్రియము), ఉదరము, కరములు (రుచి, కామము, ఆకలి, వ్యవహరములు) తన వశములో ఉంటాయో, వాటికి తాను వశుడు (slave) కాడో,
- ఎవడు బ్రహ్మమును సిద్ధించుకోవటమనే మహదాశయము కలిగి ఉంటాడో,
- బ్రహ్మచర్య వ్రతమునకు సంసిద్ధమై ఉంటాడో
అట్టివాడే సన్యాసము స్వీకరించవచ్చును. తదితరులు స్వీకరించకపోవటమే ఉచితము.

‘‘ఈ సంసారము సారరహితమైనది (నిస్సారమైనది) అను దృష్టిని పొంది ‘‘మరి సారమైనది ఏది?’’ అనే దిదృక్షువు (చూడాలనే ఇచ్ఛ గలవాడు) అట్టివాడు సమస్త కర్మలను, లోక సంబంధమైన లాభాలాభ వ్యవహారములను పరిత్యజించాలి. వైరాగ్యము ఆశ్రయించి, మోక్షార్థి అవగానే ఇక సన్యసించును గాక।

కర్మ - జ్ఞాన లక్షణములు

ప్రవృత్తి లక్షణం కర్మ । జ్ఞానం సన్యాస లక్షణం ।
‘కర్మ’ అనేది ప్రవృత్తి (Avocation to do something in this world) అనే లక్షణము కలిగి ఉన్నది. ‘జ్ఞానము’ అనేది నివృత్తి (Non avocation towards the doings) లక్షణముగా కలిగి ఉన్నది. అందుచేత బుద్ధిమంతుడైన వాడు ప్రవృత్తి లక్షణములను క్రమముగా ఉపసంహరించుకొని ఆత్మ తత్త్వ జ్ఞానము కొరకై (జ్ఞానమును పురస్కరించుకొని) - సన్యసించును గాక।

యదా తు విదితం తత్త్వం పరంబ్రహ్మ సనాతనమ్, తదా ‘ఏకదండం’ సంగృహ్య, స ఉపవీతం, శిఖాం త్యజేత్ ।
ఎప్పుడైతే ముముక్షువు (మోక్షగామి) జన్మ - కర్మలకు మునుముందే ప్రకాశమానమైయున్న ‘‘సనాతన పరబ్రహ్మము’’ ను సుస్పష్టముగాను, నిర్దుష్టముగాను తెలుసుకుంటాడో, ఇక ఆపై అతడు బ్రహ్మమునకు, జగత్‌ధారణకు సంజ్ఞ అయినట్టి ఉపవీతము (నూలు పోగు యజ్ఞోపవీతమును), శిఖను (బ్రహ్మరంధ్ర-సహస్రార ద్వారములకు ‘గుర్తు’ అగు పిలకను) విడచివేసి సన్న్యసించును గాక।

భిక్షుకాశ్రమము - కైవల్యాశ్రమము

శ్రీ నారదుడు : కేవలమగు ఆత్మను ఆశ్రయించి ఉండటము అనే ‘కైవల్యాశ్రమ’ రూపమగు ‘భిక్షుకాశ్రమము’నకు ఎవడు అర్హుడు ?

పితామహులవారు : నారదా ! ఒకడు ఎప్పుడు ‘భిక్షుకుడు’ - అనబడతాడో చెప్పుచున్నాను, విను!

తదా భవతి ‘‘భైక్షుకమ్’’

• పరమాత్మని యోరక్తో, నిరక్తో అపరమాత్మని । పరమాత్మకు అనురక్తుడై, అనాత్మవస్తువుల పట్ల (మార్పు చెందు దృశ్య వస్తు - విషయ - భౌతిక దేహములపట్ల) ఎవడైతే విరక్తుడు అయి ఉంటాడో,
• సర్వ ఈషణా వినిర్ముక్తః । ధనేషణ, పుత్రైషణ, భార్యేషణ మొదలైన సమస్త ఈషణముల (కోరికల) నుండి వినిర్ముక్తుడై (Mentally well relieved) అయి ఉంటాడో.
• పూజితో వందితశ్చైవ సుప్రసన్నో యథా భవేత్, తథా చేత్ తాడ్యమానస్తు । ఎవరైనా తనను పూజించినప్పుడు, తనకు నమస్కరించినప్పుడు ఏ విధంగా సుప్రసన్నుడై సంతోషము కలిగి ఉంటాడో, అదే రీతిగా ఎవరైనా తనను కొట్టడమో, బాధించటమో జరిగినప్పుడు కూడా అంతగానూ సుప్రసన్నుడై ఉంటాడో.
• ‘‘అహమేవ అక్షరం బ్రహ్మ వాసుదేవాఖ్యమ్ అద్వయమ్’’ - ఇతి భావోధృవో యస్య । ‘‘వాసుదేవము’’ అని చెప్పబడునది, తనకు ద్వితీయమనునదే ఏ మాత్రము ఎక్కడా (నవలా రచయితకు తను నవలలోని సంగతులవలె) ఏ మాత్రము లేదో అట్టి అక్షర పరబ్రహ్మము నేనే అయి ఉన్నాను - అనునది ఎవ్వని యొక్క దృఢభావము (చ్యుతి - Distraction లేని భావన) అయి ఉన్నదో.
• యస్మిన్ శాంతిః శమః శౌచం సత్యం సంతోష - ఆర్జవమ్ ఆకించిత్ అమదంభశ్చ - స కైవల్యాశ్రమే వసేత్ । ఎవనిపట్ల పరమ శాంతి, అంతరింద్రియాలు (మనోబుద్ధి చిత్త అహంకారాలు) సశాంతించిన స్థితి, శుచి అయిన ఆత్మభావన, పరమ సత్యము యొక్క సమాశ్రయము, సంతోషము - తృప్తి, ఆర్జవము (త్రికరణ శుద్ధి, మనసా వాచా కర్మణా ఆత్మైక్యభావన), దంభరాహిత్యము స్వాభావికమై, అతని బుద్ధి కేవలమగు ఆత్మని ఆశ్రయించి కైవల్యాశ్రమమున స్థితి పొంది ఉన్నదో, (ఆర్జవము = వంకర - టింకర అభిప్రాయాలు, భావాలు లేకుండటము)
• యదా న కురతే భావం సర్వభూతేషు పాపకమ్ । ఎవరైతే సమస్త జీవులలో ఆత్మనే దర్శిస్తూ, ‘పాపి’ అనే భావన ఎవరిపట్లా కూడా కలిగి ఉండరో,...

మనసా వాచా తదా భవతి భైక్షుకమ్। ఎవడైతే పై వర్ణనముల విధంగా కర్మణా మనసా వాచా ప్రవర్తన, భావన, ఎరుక కలిగి ఉంటాడో అప్పుడు అట్టివాడు ‘‘భిక్షుకుడు’’ అగుచున్నాడు.

• ఏ ద్విజుడైతే (లౌకిక జీవనమును అధిగమించి ఆధ్యాత్మిక జీవనమును ఆశ్రయించి ఉత్తమాశయముగా కలిగి ఉంటాడో), సమాహితుడై (సర్వత్రా సమభావము కలిగి) ఉంటాడో,
• వేదాంత శాస్త్రమును విధి విధానంగా వింటూ, దశ లక్షణ ధర్మములను అనుష్ఠిస్తాడో -

అతడు (ఏ ఆశ్రమంలో ఉన్నా కూడా) నిత్య సన్యాసియే.

ఋణ చతుష్ఠయము అయినట్టి ‘‘దేవ’’, ‘‘ఋషి’’, ‘‘మానవ’’, ‘‘పితృ-మాతృ’’ ఋణములన్నీ తీర్చుకొని అనృణుడు సన్యాసమునకు అర్హుడు.

శ్రీ నారద మహర్షి : పితృదేవా ! అనుష్ఠించవలసిన ‘‘దశ లక్షణకం ధర్మము’’ గురించి వివరించి చెప్పండి.

బ్రహ్మ భగవానుడు : సమస్త జనులు బంధవిముక్తి కొరకై దశలక్షణక ధర్మము గురించి వినండి. ఇది అన్ని ఆశ్రమ వాసులకు అనుసరణీయము.

1) ధృతి : పట్టుదలతో కూడిన స్థిరత్వము కలిగియుండటం, చాంచల్యము లేకపోవటము, ఆత్మజ్ఞాన పాఠ్యాంశములను గట్టిగా పట్టుకోవటము.
2) క్షమా : ఓర్పు, సహనము, మన్నించటము, క్షమించు గుణము.
3) దమము : ఇంద్రియ నిగ్రహము. ఇంద్రియములను మహదాశయము కొరకై నియమించటము. ఇంద్రియములను ఉపకరణముల వలె తన అదుపులో ఉంచుకోగలగటము.
4) అస్తేయము : తనది కానిది ‘‘నాది’’ అను గుణము జయించి ఉండటము. దొంగిలించు స్వభావము లేకుండటము.
5) శౌచము : శుచి అయిన, నిర్మలమైన భావములు, అభిప్రాయములు ఆశ్రయించి ఉండటము. ఇతరులలో శుభ గుణములు, ఆత్మతత్త్వము దర్శించు అభ్యాసము.
6) ఇంద్రియ నిగ్రహము : ఇంద్రియ విషయములచే ఆకర్షించబడక, వాటిని నిగ్రహించి మనో-బుద్ధి బలములు కలిగి ఉండటము.
7) ధీః : ఉపాసనా పూర్వకము, నిర్మలము, సునిశితము, విస్తారము, ప్రశాంతము అయిన బుద్ధిని ప్రవృద్ధము చేసుకోవటము. (బుద్ధి = The feature of logic, intelligence and the ability of differentiation) .
8) విద్యా : ఆత్మతత్త్వము గురించిన శాస్త్రీయ విద్య. మనస్సు, బుద్ధి, చిత్తము మొదలైన వేదాంత శాస్త్ర శబ్దముల ఉత్తమార్థమును అధ్యయనము చేయటము. (విద్యా విహీనః పశుః).
9) సత్యమ్ : ఏది పరమ సత్యమో అద్దానిని ఆశ్రయించటము. సందర్భ సత్యములను అధిగమించి, సహజ సత్యమగు ఆత్మ స్వరూపమును యమ్ సత్ (Absolute being) ను ఆశ్రయించటము.
10) అక్రోధము : వ్యవహారరీత్యా అనవసరమగు కోపమును సశాంతింపజేసుకుంటూ, కోపావేశమును జయించటము. కోపమును వెనువెంటనే ప్రేమ - శాంతములందు లయింపజేయు అభ్యాసము.

ఇవి సన్యాస ధర్మ దశ లక్షణములు. ఇవి ముముక్షువు సర్వదా అభ్యసించును గాక।

కైవల్యాశ్రమము (కేవలీ స్వరూపాశ్రయము)

మోక్ష రూపమగు కైవల్యమును ఈ జీవుడు సిద్ధించుకొనును గాక. అట్టి కైవల్యాశ్రమమే సంసార దుఃఖములన్నిటికీ ఏకైక ఉపాయము.

అట్టి కైవల్య స్థితి (లేక) స్థానము ఈ జీవునికి సిద్ధించేది ఎట్లా ?

• న స్మరేత్ భోగాన్, న తథా అనాగతానపి । ఎవ్వడైతే ఇంద్రియభోగముల గురించి స్మరించక, అవన్నీ వచ్చినా, వచ్చిపోయినా, లభించకున్నా కూడా వాటి గురించి మననమే చేయడో, పట్టించుకోడో
• ప్రాప్తాంశ్చ నాభినందేత్ । ప్రాప్తించిన భోగముల గురించి ఆనందముతో తబ్బిబ్బు కాడో, వాటి రాక- పోకల స్వభావము ఎరిగి వాటిపట్ల అతీతము (Beyondness) వహించి ఉంటాడో.
• అంతస్థాని ఇంద్రియాణి అంతః । బహిష్ఠాన్ విషయాన్ బహిః । యోగ - సత్కర్మ అభ్యాస బలంచేత అంతరింద్రియములైనట్టి మనో బుద్ధి చిత్త అహంకారములను అంతరమున, బాహ్యేంద్రయములైనట్టి చెవులు, చర్మము, కళ్లు, నోరు, ముక్కు (శబ్ద స్పర్శ రూప రస గంధములను) బాహ్యముననే (బయటనే) విభాగించి విడివిడిగా ఉంచుతాడో, వాటిని ఎక్కడికక్కడ నిరోధించ గలుగుతాడో,
• ప్రాణే గతే యథా దేహః సుఖం, దుఃఖం న విందతి, తథాచేత్ ప్రాణయుక్తోఽపి । ఏవిధంగా అయితే ప్రాణములు తొలగిన తరువాత ఆ శవము ఎట్టి సుఖ దుఃఖములు పొందదో, అదే విధంగా, ప్రాణములు ఉన్నప్పుడు కూడా సుఖ - దుఃఖములు పొందడో

అట్టివాడు కైవల్య - ఆశ్రమమునందు శాశ్వత నివాసము పొందుచున్నాడు. మోక్ష మార్గములో పయనించువాడగుచున్నాడు.

(కైవల్యము = సమస్త బాహ్య జగత్తుకు స్థానమే అయి ఉన్నట్టి కేవలమగు స్వస్వరూపమునందు ఆత్మానందముతో కూడిన విశ్రాంతి)

యతి సన్యాస వస్త్రధారణ - ఏకాకిగా సంచారము

సన్యాసాశ్రమము స్వీకరించినవాడు యతి అయి,
   రెండు కౌపీనములను (2 గోచీ గుడ్డలను), ఒక కంబళిని, ఒక దండమును మాత్రమే కలిగి ఉండును గాక.
   యతి పరమహంస అయిన వాడు అంతకుమించి ఏదీ కలిగి ఉండరు, ఉండరాదు.

సన్న్యాసి పరివ్రాజకుడై అంతకుమించిన వస్తుజాలమును సొంతము చేసుకొని ఉండరాదు. వస్తు జాలము, సంపద మొదలైనవి సంపాదించి, ప్రోగు చేసుకొను ఆసక్తి కలిగి ఉండు సన్యాసి ‘రౌరవము’ మొదలైన నరక స్థానములను, జంతు జన్మలను పొందువాడు అవగలడు. చిరిగిపోయిన వస్త్రములను ఉపయోగించి, వాటిని ‘ముక్కలు’గా చేసి బొంతగా తయారు చేసుకొని ఉండునుగాక. అట్టి గుడ్డముక్కలకు కాషాయరంగు అద్ది ఏక వస్త్రముగా ధరించును గాక।

ఏక వస్త్రము ధరించిగాని, వస్త్రము ధరించక (దిగంబరుడుగా) గాని -
- ఏకాగ్రమైన దృష్టి కలవాడై,
- నిశ్చలమగు అభేదదృష్టి కలవాడై,
- ఆశలన్నీ జయించినవాడై,
సన్యాసి ఏకాకిగా అనేక చోట్ల సంచారములు చేస్తూ ఉండాలి. వర్షాకాలములో మాత్రమే చాతుర్మాస దీక్ష కలవాడై నాలుగు నెలల కాలము ఒకేచోట నివాసము కలిగి ఉండాలి.

యతి (లేక) పరివ్రాజక రహస్య - ఏకాంత సంచారము - మోక్ష సిద్ధి

పరివ్రాజకుడు (లేక) యతి సమస్త సంసార బంధములను అధిగమించి మోక్షమే మహదాశయముగా కలిగి ఉంటాడు. ‘‘త్యాగేన తు కైవల్యమ్’’ అను వాక్యార్థమును ఆశ్రయించువాడగుచున్నాడు.

కుటుంబము, సంతానము, భార్య, బంధువులు, స్నేహితులు మొదలైన లోక సంబంధములను, లోక ప్రయోజనములను ఉద్దేశించే విధి విధానములను-నిషేధములను, అనేక శాస్త్రీయ పరిజ్ఞానములను చెప్పుచున్న వేదాంగములను, యజ్ఞ-యాగ - ఇష్టి - వ్రత విధానములను, వాటివాటి ఇహ-పర ప్రయోజనములను, యజ్ఞోపవీతము, శిఖ మొదలైన బాహ్య నియమ - నిష్ఠా విశేషములను-ఇవన్నీ వదలి ఉంటాడు. ఏకాంతమును ఆశ్రయించి రహస్యముగా (Having seperated himself from the relatedness to the worldly events, contexts and inter-personal belongings) సంచారము కలిగినవారై ఉంటారు.

దృశ్యముతో అనేక జన్మలుగా మమకార అహంకార పూర్వకంగా ఏర్పరచుకొంటూ వస్తున్న ‘అవినాభావ’ సంబంధము (Inter personal, Inter material relationship) వలన ఏర్పడుచున్న దోషములను గుర్తించి, వాటిని జయించటానికై మముక్షు యతి పరివ్రాజక మార్గము ఆశ్రయిస్తున్నాడు.

కాబట్టి,
కామః క్రోధః తథా దర్పో లోభ మోహ ఆదయశ్చ, యేతాంస్తు దోషాన్ పరిత్యజ్య ‘పరివ్రాట్’ నిర్మమో భవేత్ ।
‘‘ఏదో ఇంకా కావాలి’’ అనే కామము, కోప సందర్భములను సంస్కారములుగా మనస్సునందు పేర్చుకొన్నప్పటి రూపమగు క్రోధము, ‘‘నేను ఈ ప్రపంచంలో కనిపించే కొందరు జీవులకంటే గొప్పతనము కలవాడిని, ప్రత్యేకమైనవాడిని’’ - అను రూపముగా ఏర్పడుచూ ఉండే దర్పము, వ్యక్తిగత కుటుంబగత స్వార్థరూపమగు లోభము, సత్యముపై కల్పితమును ఆపాదించే మనోపరిమిత - మనో సంఘర్షణ రూపమగు మోహము మొదలైన దోషములను జయించటానికై ‘యతి’ (లేక) ‘సన్యాస’ (లేక) పరివ్రాట్ మార్గమును ముముక్షువు ఆశ్రయిస్తున్నాడు.

రాగ ద్వేషములనే దోషములనుండి బుద్ధిని శుభ్రపరచుకొంటూ, మట్టి - రాయి - బంగారములను సమదృష్టితో చూడగలగు చిత్తమును సంపాదించుకుంటూ, సమస్త సహజీవులను ప్రేమ దృష్టితో చూచుచూ, హింసించు స్వభావమును విడచిపెట్టుచూ, జగత్తు విషయముల పట్ల మౌనము అభ్యసిస్తూ ‘ముని’ అగుచున్నాడు.

సమస్త జగత్ - విశేషములపట్ల నిస్పృహుడు (unconcerned) అగుచు, దంభము (Sense of praising one's own self in relation to others), అహంకారము (నేను - నాది అనే ఆవేశముల) నుండి క్రమంగా విముక్తుడు (Relieved) అగుచున్నాడు. హింస, పైసునము (Voilence and sadism) లను మొదలంట్లా తొలగించి వేసుకొంటున్నాడు. క్రమంగా అట్టి ముముక్షువు (మోక్ష సాధకుడు) ముని అయి, యతి మార్గమును ఆశ్రయించి ‘‘నేను నిత్యము, సత్యము, మధురము అఖండము అగు ఆత్మస్వరూపుడను’’ అను ఆత్మజ్ఞాన గుణోపేతుడై ఆ యతి మోక్షమును సిద్ధించుకొంటున్నాడు.

ఇంద్రియ దోషములు

పంచేంద్రియముల సామర్థ్యము దృష్ట్యా సృష్టిలో మానవ జన్మ ఉత్కృష్టమైనది. ఈ జీవుడు సమస్త దుఃఖములు తొలగించుకోవటానికై ఎంతో శ్రమలను అనుభవించి, చివరికి ఉపకరణములుగా జ్ఞానేంద్రియములను, కర్మేంద్రియములను సముపార్జించుకుంటున్నాడు. (తదితర జంతువులకు మాట్లాడే (మొదలైన) సామర్థ్యము ఉండుటలేదు.

అయితే ఇంద్రియములను ఉపకరణములుగా ఉపయోగిస్తూ ఈ జగత్తులో జీవిస్తూ ఉండగా, వాటివలన ఆత్మానందము సిద్ధించుకోవటానికి బదులుగా కామము, క్రోధము, మోహము, లోభము, మదము, మాత్సర్యము మొదలైన అనేక దుఃఖములకు కారణము కాగల మనోదోషములను తెచ్చిపెట్టుకుంటున్నాడు.

ఇంద్రియాణాం ప్రసంగేన దోషమృచ్ఛతి, అసంశయమ్।
ఇంద్రియ విషయములను అధికంగా మాట్లాడుకుంటూ, ప్రసంగించుకుంటూ ఉండగా, వాటివలన కొన్ని దోషములు వచ్చి పడతాయి. ఇందులో సందేహం లేదు.

అయితే,
సన్నియమ్య తు తాన్యేవ తతః సిద్ధిం నిగచ్ఛతి।
ఆయా దోషములను కలుగజేయగల అవే ఇంద్రియములు సరి అయిన మార్గములో నియమించబడ్డాయో... అవి ఈ జీవునికి సిద్ధిని ప్రసాదించగలవు కూడా.

మహాభారతంలో యయాతి చెప్పినట్లు,

శ్లో।। న జాతు కామః కామానాం ఉపభోగేన శామ్యతి ।
హవిషా కృష్ణవర్త్మైవ భూయ ఏవ అభివర్ధతే ।।

ఒకాయన యజ్ఞము పూర్తి అయిన తరువాత యజ్ఞాగ్ని గుండములో భగ భగ మండుచున్న అగ్నిని ఆర్పటానికి హవిష్షుగా నేయిని తెచ్చిపోసాడు. అప్పుడు అగ్ని ఆరుతుందా? ఆరకపోగా, అగ్ని మరింత భగ్గుమంటుంది. అట్లాగే విషయములు అనుభవించటం కొనసాగిస్తున్నకొలది ఆ విషయముల కొరకై రూపుదిద్దుకొన్న కామము (Desire) తగ్గకపోగా, మరింతగా ప్రవృద్ధము అవుతూ ఉంటుంది.

జితేంద్రియుడు : ఎవడైతే ఇంద్రియములకు తాను వశము (Controlled, entangled) కాకుండా, తానే వాటిని తన వశము చేసుకొని ఉంటాడో, అట్టివాడు ‘జితేంద్రియుడు’.

అటువంటి జితేంద్రియుడు
- అనేక భేద - చమత్కార విశేషములతో కూడిన దృశ్య విషయ పరంపరలు చూస్తున్నప్పుడు,
- ఆయా సంబంధ - అనుబంధ - బాంధవ్యముల విషయ విశేషములను వింటున్నప్పుడు,
- ఆయా వస్తుజాలమును స్పర్శిస్తూ ఉన్నప్పుడు,
- ఆయా పదార్థములను తింటూ ఉన్నప్పుడు,
- రుచికరమగు తిను బండారములను వాసన చూస్తున్నప్పుడు,
న హృష్యతి । న గ్లాయతి । సంతోషము పొందడు. అరుచి, అసహ్యము, బాధ పొందడు. విజ్ఞుడై, ఇంద్రియ విషయములను జయించినవాడై ఉంటాడు.

యతి ఎల్లప్పుడు తనయందు రహస్యముగా సమ్యక్ దృష్టిని (సర్వత్రా సమదృష్టిని) సిద్ధించుకుంటాడు. వాక్కు, మనస్సులను, సర్వదా పరిశుద్ధము చేసుకొని ఉంటాడు. అప్పుడు వేదాంత శాస్త్రములో ఉపగతమై (అంతర్లీన గానమైయున్న) సమస్త ఆత్మానంద ఫలములను పొందగలడు.

సన్మానము బంధము । అవమానము శ్రేయోదాయకము

ఎవరైనా సరే బ్రహ్మమును ఉపాసించు మార్గము ఎన్నుకొన్నవాడు బ్రాహ్మణుడు. అట్టి బ్రహ్మమార్గమును ఆశ్రయించుచున్నవాడు→

సన్మానాత్ బ్రాహ్మణో నిత్యం ఉద్విజేత విషాదతః ।
తాను ఇతరులచే సన్మానించబడుచున్నప్పుడు ‘‘ఇది నాకు విషాదము పొందు సందర్భము’’ అని భావించి ఉద్విజేతము (ఉద్విగ్నత, వెఱపు, చింత, భయము, దుఃఖము) పొందినవాని వలె ఉంటాడు.

అమృతస్య ఏవ ఆకాంక్షేత్ అవమానస్య సర్వదా ।
ఒకడు ‘అమృతము’ను కోరుకొను విధంగా, బ్రహ్మ తత్త్వాభ్యాసి ఇతరుల నుండి అవమానమును అమృతప్రాయంగా భావిస్తాడు. తనకు అవమానమును, ఇతరులకు తన వలన సుఖము కలుగుటకు ఇష్టబడుతూ ఉంటాడు.

సుఖమ్ చరతి లోకేఽస్మిన్, అవమంతా వినశ్యతి ।
‘‘సుఖము (గౌరవము) లోకములో బంధమే అవుతుందని, అవమానము లోక బంధములను నశింపజేస్తుందని ఎరిగి, భావించి ఉంటాడు. పైగా కష్టములు, అవమానములు వచ్చి పడుచున్నప్పుడు ‘‘నాకు తితిక్ష (సహించటము)’’ అనే యోగము (అష్టాంగ యోగములలో ఒకటి) అలవరుచుచున్నదని సంతోషము పొందుతాడు. సుఖములు, సన్మానములు తితక్ష యొక్క అభ్యాసమునకు వ్యతిరేకం అవుతాయని భావిస్తాడు.

న చ ఇమం దేహం ఆశ్రిత్య వైరం కుర్వీత కేనచిత్ ।
ఈ దృశ్య జగత్తులో సంచరిస్తున్నప్పుడు ‘దేహభావము’ ఆశ్రయించి తద్వారా తదితరులతో వైరము కలిగి ఉండకూడదు. ఆత్మ భావమును ఆశ్రయించి మధురమగు స్నేహభావమనే కలిగి ఉండాలి.

కృధ్యంతం న ప్రతికృధ్యేదా । కృష్ణః కుశలం వదేత్ ।
కోపగించువారి పట్ల కోపము ప్రదర్శించకూడదు. కోపగించువానిపట్ల కుశలమే (క్షేమమే) ప్రకటించాలి. క్షేమమే కోరుకోవాలి. కుశలమే అడగాలి.

సప్త (7) ద్వారముల నుండి (పంచేంద్రియముల నుండి, మనోబుద్ధుల నుండి జనించే వ్యావహారిక సందర్భములలో అబద్ధము పలుకరాదు. (శబ్దము 7 ద్వారముల నుండి జనిస్తుందని శాస్త్ర విశ్లేషణము).

ఆధ్యాత్మ జ్ఞాన నిష్ఠుడై ఆత్మ భావన యందు అసీనుడై ఉండాలి. దేనినీ ఆపేక్షించక, ఆశించక ఆత్మజ్ఞాన భావనతో ఆత్మ సుఖమునే ఆశ్రయిస్తూ, ఇక్కడి దృశ్యము నందు సంచరించుచుండును గాక।

ఎవడైతే పంచేంద్రియములను నియమించి, నిరోధించి, రాగ - ద్వేషములను (ఇష్టము - అయిష్టములను) క్షీణింపజేసుకుంటూ ఉంటాడో, అట్టివాడు జన్మ-మృత్యు పరిధులను దాటి అమృతత్వము సిద్ధించుకోగలడు.

ఈ భౌతిక శరీరము ఎటువంటిది ?

ఈ శరీరము బొమికలు, స్థూనము (వెన్నెముక స్థంభము), స్నాయువు (సన్నటి నరములు) లచే బద్ధమై పిచ్చుక గూడువలె అమరిక కలిగి ఉన్నట్టిది.

మాంసము, శోణితము (రక్తము) లచే లేపితమై (అలకబడినదై) ఉన్నది. చర్మముచే కప్పబడి ఉన్నది.

మూత్రము, పురీషము (ఉచ్చ, పెంట) మొదలైన దుర్వాసన పదార్థములతో కూడి ఉన్నట్టిది.

ముసలితనము, ఆకలి బాధలు, శోకము (దుఃఖము) ఇందులో సమావేశమై ఉన్నాయి. ఇందులో ఎన్నో రోగములు ప్రదర్శనమవటానికి సంసిద్ధమై ఉన్నాయి.

రజస్వలము (రక్త స్రావము) మొదలైన వాటితో కూడిన ఈ భూత శరీరము అనిత్యము. శాశ్వతమైన వస్తువే కాదు! ఇది వదలి ఉండవలసినదే గానీ, పట్టుకొని కులకవలసినది కానే కాదు!

ఇటువంటి రక్తము, మాంసము, విసర్జనములు, కండరములు, మజ్జ (ఎముకలలో నూనె), ఇవన్నీ కలిసియుండి ప్రదర్శనమగుచున్న ఈ శరీరమును చూచి ఎవ్వడైనా ప్రీతి పొందుతూ ఉంటే - అట్టివాడు పర్యవసానంగా అనేక నరకములు రుచి చూడవలసి వస్తుంది.

ఎవ్వడైతే ‘‘ఈ దేహమే నేను’’ అని నమ్మి ఉంటాడో, అట్టి భావనలచే ‘‘కాలసూత్రము, మహావీచిక, అసిపత్రము’’ అనబడే నరక స్థానములకు రహదారిని ఆశ్రయించినవాడే అగుచున్నాడు. అందుచేత, సర్వనాశనము వైపుగా ఉపస్థితము (placed) అయినట్టి ‘‘నేను భౌతిక దేహభావమును - (శుచిగా ఉన్న ఒక వ్యక్తి కుక్క మాంసము తింటున్నట్టివానికి దూరముగా ఉండు విధంగా) - సర్వ ప్రయత్నములతో విసర్జించి ఉండాలి.

ద్వంద్వమును వదలాలి। బ్రహ్మమును పట్టుకోవాలి।

ఓ నారదా !

‘‘బంధవిముక్తి పొందాలి’’ అను ఉత్తమ ఆశయము గల జీవుడు ‘‘సుకృతముల వలన కలిగే ప్రియము, దుష్కృతముల వలన కలిగే అప్రియము’’ (ప్రియా ప్రియముల) రెండిటినీ ప్రక్కకు పెట్టి (వదలివేసి) ధ్యానయోగమునకు ఉపక్రమించాలి.

అట్టి ధ్యాన యోగ అభ్యాసముచే సనాతనము (That which is there from the begining and is blossoming beyond all qualities) అయినట్టి స్వస్వరూపమగు పరబ్రహ్మమును ఆశ్రయించాలి.

(భక్తి - జ్ఞాన - యోగ - సేవా - సమర్పణ - పూజ - ధ్యాన - తపో ఇత్యాది) ఆయా ఏదో మార్గములుగా భౌతిక శరీరముతోను దృశ్యముతోను ఏర్పడే సంగము (Attachment)ను నెమ్మది నెమ్మదిగా మానసికంగా త్యజించి వేయాలి.

సమస్త ద్వంద్వముల నుండి విముక్తుడై ఈ జీవుడు ‘బ్రహ్మము’ నందు ఆసీనుడు, అవితష్ఠిడు అగును గాక।

భిక్షు సన్యాస విశేష లక్షణములు

భిక్షువు ఆత్మసిద్ధి కొరకై ఏకాంతముగా (ఒం{రిగా), ఎవ్వరి సహాయము లేకుండా చరించుచుండను గాక. ఆ విధంగా ఒంటరిగా సంచరిస్తూ ఆత్మ ధ్యానము విడువక, హీనత్వము ఆశ్రయించక ఉంటాడు.

చేతిలో కపాలము (భిక్షుక పాత్రతోను, వృక్షముల మూలలో (మొదట్లో) నివాసము, ఆకులే వస్త్రములు గాను కలిగి ఉంటాడు. ఎవ్వరి సహాయము కోరకపోవటము, సర్వత్రా సమదర్శనము, సర్వత్రా ప్రేమ మొదలైనవి ముక్తుని స్వాభావిక లక్షణములు.

భిక్షుక యతి ఇంకా కూడా,
🥀 సర్వదా సమస్త సహజీవులకు హితము, క్షేమము కలుగజేయు నడవడిక కలిగి ఉంటాడు.
🥀 ఎల్లప్పుడు పరమ శాంత స్వభావుడై ఉంటాడు.
🥀 త్రిదండి (మనో దండము, వాక్ దండము, కర్మ దండము అనే త్రి(3) దండములు) ధరించిన వాడై ఉంటాడు. మనో, వాక్ కర్మలను తన చేతిలోని ఉపకరణములుగా కలిగి ఉంటాడు. అంతేగాని వాటికి తాను దాసుడై ఉండడు.
🥀 కమండలువు (సన్యాసులు జలము కలిగి ఉండు పాత్ర) మాత్రమే కలిగి ఉంటాడు.
🥀 ఏకారాముడై (ఒంటరివాడై) సర్వదా ఏకమగు బ్రహ్మమునందు రమిస్తూ ఉన్నవాడై భిక్ష కొరకై గ్రామములో ప్రవేశిస్తూ ఉండును గాక।
ఏకో భిక్షుః యథోః ఉక్తస్వాత్ । ద్వా ఏవ మిథునం స్మృతం త్రయో గ్రామః సమాఖ్యాత ఊర్ధ్వంతు నగరాయతే।।
ఒక్కడు మాత్రమే (ఏకాంతుడై) ఒంటరిగా సంచారము కలిగి ఉంటే ‘‘భిక్షాటనము’’ అని పిలుస్తారు.
🥀 ఎప్పుడూ ‘ఏకో భిక్షువు’ అయి ఉండాలి (భిక్షాటనము).
🥀 ఒకవేళ ఇద్దరు భిక్షువులు కలిసి ఉంటే ‘మిథునము’ (జంట) అవుతారు.
🥀 ముగ్గురు భిక్షువులు కలిసి ఉంటే ‘గ్రామ సమాఖ్యాతము’ అంటారు.
🥀 అంతకు మించి భిక్షువులు కలిగి ఉంటే ‘నగర సమాఖ్యాతము’ అవుతుంది.

నగరముగా (ముగ్గురు మించి) గాని, గ్రామము (ముగ్గురు కలిసి) గాని మిథునముగా (జంటగా) గాని ఉచితము కాదు.

భిక్షువుకు ఏకోభిక్షుత్వమే (ఒంటరిగా భిక్షువై ఉండటమే) ఉచితం. ఒక్కరి కంటే ఎక్కువ భిక్షువులు కలిగి ఉంటే పరస్పర సంబంధము కారణంగా రాజవార్తలు, పరస్పర పూర్వాశ్రమ వార్తలు, లోక సంభాషణలు మొదలైనవి అధికమై భిక్షకునికి సంబంధించిన స్వధర్మముల నుండి జారిపోవు అవకాశములు అధికంగా ఉంటాయి. ఇద్దరు, ముగ్గురు (లేక) ఎక్కువ మంది కలిసి ఒకచోట ఉండటం చేత పరస్పరము లోక సంబంధమైన విషయముల పట్ల సంభాషించుకొను వ్యసనము, స్నేహము, పైశున్యము (పరస్పరము కోపతాపాలు కలిగి ఉండటము, కొండెములు చెప్పుకోవటము), మాత్సర్యము (అసూయ, పగ, విద్వేషము) మొదలైనవి ఏర్పడగలవు. అందుచేత అధికాధికంగా ‘ఏకాంతము’గా ఉంటూ ఉండాలి.

ప్రపంచ విషయములను పరస్పరం ఆలాపనములు చేయరాదు. వాటి పట్ల నిస్పృహ (Unavocative and unconcern) కలిగి ఉండాలి.

యతి అయినవాడు ఎవరితోనైనా ఏదైనా సంభాషించు సందర్భములో ‘‘ఇదంతా నారాయణమయం! నా ఎదురుగా ఉండి , కనబడేదంతా శ్రీమన్నారాయణుని ప్రత్యక్షరూపాలే. ఇదంతా నారాయణమే - అని ఉద్దేశిస్తూ ‘‘నారాయణ’’ శబ్దమును ప్రతి సందర్భములోను పలుకుచుండును గాక. దద్యాత్ ‘నారాయణ’ ఇత్యేవం ప్రతివాక్యం సదా యతిః.
యతి మముక్షువు ఇంకా కూడా ఈ ఈ లక్షణములు (లేక) స్వభావాలు ఆశ్రయిస్తూ ఉండాలి.

ఏకాకీ చింతయేత్ ‘బ్రహ్మ’ మనోవాక్కాయ కర్మభిః ।
ఏకాకిగా (being alone) ఎక్కవ సేపు ఉంటూ ఉండాలి. మనస్సు చేతను, వాక్కు చేతను, కాయము చేతను కనబడే శరీరములన్నిటిలో ‘శరీరి’గా ఉన్నది నారాయణుడే’’ - అను మననము ధరించాలి.

బ్రహ్మము గురించియే అనునిత్యంగా చింతన (Chanting) చేయాలి. అనిపించే వరకు అనుకుంటూనే ఉండాలి.

మృత్యుం చ న అభినందేత, జీవితం వా కథం చ న । ఎప్పుడూ కూడా చావాలని గాని, ఎంతో కాలం బ్రతకాలని గాని భావావేశము కలిగి ఉండక, ‘వర్తమానము’ను సద్వినియోగ పరచుకోవాలి. సర్వాత్మకమగు పరబ్రహ్మము గురించే యోచన, ఉసాసన కలిగి ఉండాలి. కాలమేవ ప్రతిక్షేత యావత్ ఆయుః సమాప్యతే । ఆయుష్షు ఉన్నంతవరకు సమస్తమును ‘కాలగతి’ కి వదలివేసి, తాను బ్రహ్మము గురించిన ధ్యాసయందు నియమితుడై ఉండాలి.

రాజు గారి ఆజ్ఞను అనుసరించి, మరింకేమీ (అవునా ? కాదా ? అని) ఆలోచించకుండా, రాజాజ్ఞను నిర్వర్తించే భృత్యువు (రాజసేవకుని వలె) కాలగతిని అంగీకరించు బుద్ధి కలిగి ఉండాలి. బ్రహ్మము గురించిన జ్ఞానము (తెలుసుకోవటము), బ్రహ్మమునే దర్శించటము, బ్రహ్మమునందు ప్రవేశము పొందటమునందే ధ్యాసనంతా నిలుపాలి. ఇక ఇక్కడి జీవన్ - మరణ విశేషములన్నీ కాలమునకు సంబంధించినవిగా భావించాలి. జీవన్మరణముల పట్ల కావాలని గాని, వద్దనిగాని అనుకోవలసిన పని ఏమీ యతికి స్వాభావికంగానే ఉండదు.

యతి లక్షణములు - యతి స్వాభావికములు

ఏ ఆశ్రమంలో (బ్రహ్మచర్య, గృహస్థ, వానప్రస్థ, సన్యాస ఆశ్రమాలలో) ఉన్నాకూడా యతి లక్షణములు ఆశ్రయించువాడు యతియే అగుచున్నాడు. అట్టి యతి స్వాభావికముల గురించి వివరిస్తున్నాను. నారదాది ముని శ్రేష్ఠులారా! వినండి! ముఖ్యంగా యతి ఆరు(6) విశేష స్వాభావికాలు కలిగి ఉంటున్నాడు.

శ్లో।। అజిహ్వః షండకః పంగుః అంధో బధిర ఏవ చ
ముగ్ధశ్చ ముచ్యతే భిక్షుః షడ్భిః ఏతైః న సంశయః।।

1) అజిహ్నుడు 2) షండకుడు 3) పంగు 4) అంధుడు 5) బధిరుడు 6) ముగ్ధుడు అయిన ఆరు లక్షణములు గల భిక్షువు (సన్యాసి) గానీ, ముముక్షువు గాని సమస్త సంసార (దృశ్య) బంధములనుండి తప్పక విడివడగలడు.

ఈ ఆరు భిక్షుక - అభ్యాసముల గురించి మరికొంత వివరణగా చెప్పుకుందాము.

1) అజిహ్నుడు (నాలుక లేనివాడు) : రెండు అభ్యాసములు గలవానిని ‘అజిహ్వయతి’ అని పిలుస్తారు.

i) ఇదం ఇష్టం,ఇదం నేతి అశ్నన్ అపి న సజ్జతి। ఆహారము తింటూ ‘‘ఇదంటే నాకు ఇష్టము, రుచికరము - ఇదంటే నాకు ఇష్టము ఉండదు’’ - అను భావన లేకుండా ‘‘ఆహారములోని సమస్త రుచులు భగవత్ ప్రసాదితమే’’ అని ఆస్వాదించటము అజిహ్నుని మొదట స్వాభావిక లక్షణము.

ii) హితం, సత్యం, మితం వక్తితం ‘అజిహ్యం’ ప్రచక్షతే । నాలుక ఆహారం తీసుకోవటం, మాట్లాడటం అను రెండు ధర్మములు నిర్వర్తిస్తోంది. మాట్లాడేటప్పుడు అందరికీ ఇష్టమని అనిపించేటట్లు సంభాషించటము, సత్యమే పలుకటము (అబద్ధములు ఆడకపోవటము), మితముగా మాట్లాడటము (అతిగా మాట్లాడకపోవటము) ఈ లక్షణములు అజిహ్నునిలోని రెండవ స్వాభావికము. కాబట్టి యతి లక్షణములు అజిహ్నుడై ఉండటము.

2) షండకుడు / షండుడు / నపుంసకుని వంటి యతి : అద్యజాతాం యథా నారీం, తథా షోడశ వార్షికమ్, శతవర్షాంచ యో దృష్ట్యా నిర్వికారః స షండకః । అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డను 16 సంవత్సరాలు యౌవనవతిని, నూరు సంవత్సరముల వయసుగల అవ్వను ఒకే నిర్వికార (వికారరహిత బ్రాహ్మీ) దృష్టితో చూడగలవాడు ‘‘యతిషడంగ లక్షణుడు’’.

3) పంగువు (కుంటివాడు వంటి యతి) : భిక్షార్థ మటనం యస్య విణ్మాత్ర కరణాయ చ, యోజనాత్ న పరం యాతి సర్వధా ‘పంగు’ ఏవ సః । భిక్ష కొరకు గాని, సంచారము కొరకు గాని యోజనము (ఆమడ, 4 క్రోసులు) దూరము మించి నడవక, మిగిలిన సమయమంతా ఒకచోట కూర్చుని ఆత్మోపాసన గురించిన అనుష్ఠానము నిర్వర్తించువాడు ‘యతి పంగువు’ (కుంటితనము ఉపాసించు యతి) అగుచున్నాడు.

4) అంధుడు (అంధుడు వంటి యతి) : తిష్ఠతో వ్రజతో వాపి యస్య చక్షుః న దూరగమ్, చతుర్వుగాం భువం ముక్త్వా పరివ్రాటో ‘అంధ’ ఉచ్యతే । ఒకే చోట కూర్చుని ఉన్నప్పుడు గాని, మరొక చోట బాటలో నడుస్తూ ఉన్నప్పుడు గాని అతని చూపు నాలుగు బారలకు మించి వెళ్లుచూడదో అతని నేత్రేంద్రియము (దృష్టి) సందర్భావసరమునకు మించి ఎక్కడెక్కడికో వెళ్లక అదుపులో ఉండి ఉంటుందో, ఆత్మ దృష్టిని వదలకయే ఉంటుందో, అట్టివాడు ‘యత్యాంధుడు’ అనబడుచున్నాడు.

5) బధిరుడు (చెవిటివాడు వంటి యతి) : హిత - అహితం మనోరామం, వచః శోకావహం తు యత్, శృత్వాపి నశృణోతీవ, బధిరః స ప్రకీర్తితః। హితమైన, అహితమైన విశేషముల పట్ల శోకము పొందు మాటలు వింటున్నప్పుడు కూడా ఎవడు వింటూ కూడా విననివాని వలెనే ఉండగలడో, అట్టివాడు ‘యతి-బధిరుడు’.

6) ముగ్ధుడు : సాన్నిధ్యే విషయాణాం యః సమర్థో వికలేంద్రియః, సుప్తవత్ వర్తతే నిత్యం స భిక్షుః - ‘ముగ్ధ’ ఉచ్యతే । ఎదురుగా అనేక ఇంద్రియ విషయములు ఏర్పడి ఉన్నప్పటికీ ఇంద్రియములు జయించినవాడై, విషయముల పట్ల సుప్తము (గాఢనిద్ర వహించినవాడై ఉన్నవాడు) ‘‘యతి-ముగ్ధుడు’’ అనబడుచున్నాడు.

- రుచిని జయించి, మంచి వాక్కును కలిగియున్న నాలుక
- బాహ్య సౌందర్యమునకు వశముగాని ఇంద్రియ నిగ్రహము
- అనవసరమైన తిరుగులకు వ్యర్థము చేయని నడకలు
- చెడును చూడని, మంచిని మాత్రము చూచి గ్రహించే చూపులు
- చెడు విషయములు వినక, ఆత్మజ్ఞాన - ఆత్మోపాసన సమాచారము పట్ల మాత్రమే శ్రద్ధగల వినికిడి
- ఇంద్రియ విషయములచే ఆకర్షితము కానట్టి, మౌనము వహించు బుద్ధి
ఇవి కలిగియున్నవాడు యతి ధర్మములను ఉపాసించువాడై, ఏ ఆశ్రమము వాడైనా యతీశ్వరుడు కాగలడు.
అతడు సర్వజ్ఞుడై ఉండి కూడా సంసార జనులకు అందరి వలె సామాన్యుని వలెనే అగుపిస్తాడు.

యతి మార్గవర్తికి నిషేధములు (చేయకూడనివి)

చూడకూడనివి (షట్ న పశ్యత్)
1) ఇంద్రియములను ఆకర్షించే నాట్య విన్యాసములు.
2) ద్యూతము (డబ్బుతో పందెములు, పేకాట మొదలైనవి).
3) ప్రమోదము (ప్రమాదాం సుహృదం తథా): (కామదృష్టితో స్త్రీలతో సంభాషణము) ధన దృష్టి, కామ దృష్టి కలవారితో స్నేహము
4) భక్ష్యము : తినగూడనివి తినటము
5) భోజ్యము : మ్రింగకూడనివి, త్రాగకూడనివి (మత్తు పానీయాలు) సేవించటము
6) ముదక్యము : ముదము (ఆశ్చర్య సంతోషములు) కలిగించే వస్తువుల పట్ల, వ్యక్తుల పట్ల ఆకర్షితులవటము.

ఈ ఆరు - షట్ న పశ్యేత్ కదాచన - యతి అభ్యాసి చూడకూడనివి.

మనస్సుతో కూడా చింతన చేయకూడనివి

1) క్రియా విషయ - వస్తు - బంధజనముల పట్ల రాగము.
2) పై సందర్భముల పట్ల ద్వేషము.
3) మదము (గర్వము, మత్తు).
4) కల్పిత ఆపాదిత విషయముల పట్ల సత్యము అను భావము కలిగించు మాయ.
5) ఇతరులకు నష్టము, బాధ, అవమానము కలిగించాలనే ద్రోహ బుద్ధి.
6) మోహము (సాకారమగు వస్తువులు, విషయముల పట్ల ఊహ - అపోహలతో వశము కావటము - (Attraction and ownership towards inanimate objects).

ఈ ఆరు యతి మనస్సుతో కూడా సంకల్పించనైనాకూడదు.

యతి వర్జించవలసిన షట్ పాతకములు

1) మంచము 2) తెల్ల వస్త్రములు 3) స్త్రీల సౌందర్యము గురించిన కథల శ్రవణము, మాట్లాడటము 4) చిత్త చాంచల్యము- క్షణమొక అభిప్రాయం కలిగి ఉండటము 5) పగటి నిద్ర 6) విలాసము ఆశయముగా దూరప్రయాణము.
ఈ ఆరింటిని షట్ పాతకములుగా భావించాలి.

ఇంకా కూడా ...
- ఆత్మచింతన చేయువాడు అనేకసార్లు దూర దూర యాత్రలు సంకల్పించక, ఒక ప్రశాంత ప్రదేశము ఎన్నుకొని ‘ఆత్మచింతన’ యందు నిమగ్నము అయి ఉండును గాక।
- ముక్తికి కారణము కాగల విచారణ కొరకై నిత్యము వేదములలో జ్ఞాన విభాగము అయి ఉన్న ఉపనిషత్ విద్యను అధ్యయనము, అభ్యాసము చేయుచుండును గాక।
- సుదీర్ఘముగా తీర్థయాత్రలను నిర్వర్తించకుండును గాక।
- ఎక్కువసార్లు స్నానములు, అధికంగా ఉపవాసము (ఆహారము రోజంతా తీసుకోక పోవటము) ఉచితం కాదు.
- ఎక్కువగా శాస్త్ర పఠన శీలుడై వుండరాదు. తెలుసుకొన్నది అభ్యాసముగా తీర్చిదిద్దుకోవాలి.
- అధికాధికంగా వ్యాఖ్యానపరుడై జీవితమంతా గడిపివేయరాదు. తాను ఆత్మ గురించి ఎరిగినది - ఎదురుగా దర్శించు అభ్యాసము, స్వానుభవముగా మరల్చుకోవాలి.

అపాపమ్ అశఠంవృత్తం అజిహ్నం నిత్యమ్ ఆచరేత్ । యతి అయినవాడు పాపరహితమైన నిర్మల జీవితము కలిగి వుండాలి. కపట స్వభావము కలిగి ఉండరాదు. అశఠం - మూర్ఖత్వము వహించువాడై ఉండకూడదు.

తాబేలు ప్రమాదమును శంకించిన మరుక్షణం తన అంగములను ఉపసంహరిస్తుంది కదా! అట్లాగే యతి తన ఇంద్రియ ధ్యాసల దోషములను గుర్తించి ఇంద్రియములను (చూపును, వినికిడిని మొదలైనవాటిని) పాపపు ధ్యాసలు ఏర్పడకుండా వెనుకకు మరల్చి ఆత్మ ధర్మము అగు ‘సమత్వము’నందు ప్రతిక్షేపించాలి.

యతి అయినవాడు -
- ఇంద్రియ మనో వృత్తులను (avocations) క్షీణింపజేసుకొనుచూ ఉండాలి.
- ‘దృశ్యము నుండి ఏదో ఆశించటము’ అను దురభ్యాసము నుండి విరమించాలి.
- మమకారము, అహంకారములను దగ్గరకు చేరనీయకూడదు.
- దేనినీ ‘సొంతము’ అనే భావముతో పరిగ్రహించకూడదు. (పడవలోనికి నీరు రానివ్వని తీరుగా) వస్తువులను, విషయములను ‘‘నా సొంతము’’ అనే భావన రూపంగా హృదయమునందు ప్రవేశించనీయకూడదు.
- ఏదో పొందాలనే వృత్తితో ఎవరికీ నమస్కరించకుండు గాక।
- ఏదీ తనదిగా భావించక, స్వధాకారుడై ఉండకుండు గాక।
- మమకార రహితుడై, దేనినీ ఆపేక్షించనివాడై, ఆశను జయించినవాడై ఉండు గాక।
- పై సాధనలను ఆశ్రయిస్తూ ఏకాంతవాసి (alone) అయి ఎవడు ఉంటాడో ఆత్మతత్త్వమును, ఆత్మ ధర్మమును అనుష్ఠిస్తూ ఉంటాడో, అట్టివాడు ఏ ఆశ్రమంలో ఉన్నా కూడా ముక్తిని తప్పక సిద్ధించుకోగలడు.
ఇందులో సందేహము లేదు.

సన్యసించు విధి విధానము

ఓ నారదా ! తదితర శౌనకుడు మొదలైన శ్రోతలారా ! ఈ జీవుడు దుఃఖ బంధములను తొలగించుకొను విధానము వినండి.

‘‘నేను దృశ్యముతో తన్మయుడనై అనేక దుఃఖములు కొనితెచ్చుకుంటున్నాను. అజ్ఞానమును తొలగించుకొని, బంధ విముక్తుడను కావాలి’’ అను ఆవశ్యకతను ఎరిగినవాడు ఇక తాత్సారం చేయరాదు (Should not be lazy and delay from putting forth a programme). అప్రమత్తుడు (wel alert) అయి ఉండాలి.

• బుద్ధిని సంస్కరించి, నిర్మలము చేయు ఉత్తమ కర్మలు ఆశ్రయించాలి. విధ్యుక్త కర్మలను (One's own duties) పరమాత్మను ఉపాసిస్తున్న భావనతో కర్మయోగ మార్గంగా నిర్వర్తించాలి.
• సర్వత్రా ‘పరాప్రేమ’ రూపమగు భక్తి (అద్వేష్టా సర్వభూతానాం, మైత్రః మొదలైన భక్తి గుణములను) అభ్యాసముగా కలిగి ఉండును గాక.
• ఆత్మ స్వాతంత్ర్యమును ఉపాసిస్తూ వైరాగ్యము (రాగరహితత్వము) ఆశ్రయించును గాక.

క్రమము

బ్రహ్మచారి అయి, ఆ తరువాత గృహస్థుడై, ఆపై వానప్రస్థుడై, శాస్త్ర విహితమైన ఆయా ఆశ్రమ ధర్మములు నిర్వర్తించుచూ, కర్మ - జ్ఞాన యోగి అయి, ఆత్మోపాసన సర్వదా, సర్వత్రా కొనసాగించును గాక.

బ్రహ్మచర్యము తరువాత గృహస్థాశ్రమము స్వీకరించవచ్చు లేదా పూర్ణ నైరాశ్యము కలిగినవాడై ఉంటే బ్రహ్మచర్యము నుండియే సన్యాసాశ్రమము స్వీకరించి ప్రవ్రజుడు కావచ్చు కూడా।

సన్యాసమునకు ప్రవ్రజుడు కావటానికి తగిన సమయము ఏది ? విరాగి అయి, సమస్త దృశ్య విషయముల పట్ల వైరాగ్యము పొందటమే!
- వ్రతములు చేయుచున్నవాడైనా (లేక) ‘అవ్రతుడు’ అయినా సరే,
- స్నాతకుడు (బ్రహ్మచర్య వ్రతము స్వీకరించినవాడు) అయినా (లేక) అస్నాతకుడు అయినా సరే వైరాగ్యము పొందిన మరుక్షణం సన్యాసాశ్రమము ఆశ్రయించు గాక।

ఏ రోజు అయితే ఒకనికి సమస్త ప్రాపంచక సంగతి, సంబంధ, సందర్భములపట్ల మనస్సునందు అనురక్తి తొలగిపోయి, విరక్తి జనిస్తుందో, ఆ రోజే ప్రవ్రజము (సన్యాసము) స్వీకరించును గాక।

అందుకు గాను ‘ప్రాజాపత్యము’ అనే అగ్నికార్యము (వేష్ఠి) నిర్వర్తించునుగాక (లేదా) కనీసము అగ్నిదేవతాహ్వాన (లఘు) ఉపాసనలన్నా చేయాలి.

ఎందుకంటే, అగ్నియే ప్రాణస్వరూపమై ఉన్నది. సృష్టిలో ‘అగ్నేయ యజ్ఞము’ వలననే ఈ జీవుడు ప్రాణము కలవాడు అవుతున్నాడు. అందుచేత త్రిధాతు సంబంధమైన త్రైతాగ్ని రూపమగు (గార్హపత్యాగ్ని, ఆహవనీయాగ్ని, దక్షిణాగ్నుల ఆహ్వానము చేసి) యాగము తప్పక చేయాలి. (పంచాగ్నులలో 4వది సభ్యము - అవసద్యము, ఐదవది సూర్యుడు).

త్రైతాగ్నులలో త్రిధాతువులు 1) సత్త్వగుణము 2) రజోగుణము 3) తమోగుణము అని కూడా గూఢార్థము. అందుచేత త్రైతాగ్ని వేష్ఠి నిర్వర్తించేటప్పుడు సత్త్వ, రజో, తమో గుణములను అగ్నియందు మానసికంగా మంత్ర శబ్దములతో హోమము చేయాలి. ఎందుకంటే మహదాశయమగు ప్రవ్రజము (సన్యాసము) అనునది త్రిగుణాతీత / నిర్గుణ స్థానము అయి ఉండటం చేత.

అగ్నివేష్టి మంత్రము

అయం తే యోనిః ఋత్విజో యతో జాతో అరోచథాః తం జానన్ నగ్న అరోహథానో వర్ధయా రయిం । ఇతి అనేన మంత్రేణ అగ్నిం ఆజిఘ్రేత్ ఏషవా వై అగ్నేర్యోనిర్యః ప్రాణః ప్రాణం గచ్ఛ స్వాం యోనిం గచ్ఛ స్వాహా ।

ఆత్మజ్ఞాన సంపన్నులగు ఋత్విజులు, - ఈ దృశ్య వ్యవహారమంతా రుచించనివారై - తత్త్వజ్ఞులై ఏ ఆత్మయోని యందు ప్రవేశిస్తున్నారో అట్టి స్వస్వరూపాత్మ తేజస్సును వేగముగా జేరుటకై నగ్నధారణకు సిద్ధపడుచున్నాము. బ్రాహ్మీస్థితికి ఆరోహణము కొరకై (For the purpose of stepping up) త్రైతాగ్నులను ప్రజ్వలింపజేయుచున్నాము, వర్ధింప జేయుచున్నాము. శాస్త్రోక్తములైన ఆయా మంత్రములను పలుకుచు, దేవతలకు స్తుతులను పలుకుచు ఈ అగ్నికి ఆహుతులను సమర్పిస్తూ హోమము చేయుచున్నాము. మా ఆహుతులను స్వీకరిస్తూ అగ్ని భగవానుడు మా వ్యష్టి ప్రాణమును విశ్వగత ప్రాణమునందు ఏకము చేసి ఆహుతిగా పవిత్రము చేయును గాక.

ఈ విధంగా మంత్రము చదువుచు, ఆహవనీయాగ్ని కూడా వెలిగించి అగ్నికి ఆహుతులు సమర్పించాలి.

సన్యసించు సందర్భములో ఒకవేళ అగ్నికార్యము నిర్వర్తించటానికి కావలసిన సమిధము, అగ్ని పరికములు (సరంజామా) లభించకపోతే,
యత్ అగ్నిం నవిందేత్, అప్సుజుహాయాత్ - ‘‘ఆపోవై సర్వదేవతాః । సర్వాభ్యో దేవతాభ్యో జుహోమి స్వాహా’’ అగ్ని లభించక పోయినప్పుడు జలము సకల దేవతా స్వరూపమే కాబట్టి, సమస్త దేవతలను ఉద్దేశించి ఈ చెప్పుకున్న మంత్రముతో హోమము చేయాలి.

ఆ తరువాత సాజ్యం హవిః అనామయం మోదమ్ ఇతి । - ఈ సమర్పిస్తున్న జలహవిస్సుతో అనామయుడగు పరమాత్మ తృప్తి చెందునుగాక - అను మంత్ర - మంత్రార్థములను పలుకుచూ, స్మరిస్తూ ప్రాశ్నీయము నిర్వర్తించాలి (జలము స్వీకరించాలి).

1) శిఖను 2) యజ్ఞోపవీతమును 3) పితరుని (తండ్రిని) 4) కుమారుని 5) కళత్రమును (భార్యను) 6) కర్మలను 7) వేదములో మహావాక్యములకు వేరైన తదితర మంత్రోపాసనలను విడచివేయాలి.

పరివ్రాజాత్మ విన్మోక్ష మంత్రము అయినట్టి అఖండ బ్రహ్మోపాసనా త్రైధా మంత్రమును - 1) తత్త్వము 2) సోఽహమ్ 3) త్వమేవాహమ్ - త్రివిధ రూప మహామంత్రమును శబ్దార్థ పూర్వకంగా స్వీకరించి, సన్యాసము స్వీకరించాలి. సన్యాసి సాక్షాత్ పరబ్రహ్మమునే (తత్త్వమ్ - సోఽహమ్ - త్వమేవాహమ్ - పరమార్థమునే) నేరుగా ఉపాసించాలి. అందు కొరకై అప్పటి వరకు సాధనగా కలిగియున్న అన్యదేవతా భావనార్థ మంత్రములన్నీ సన్యాసి అగుచు తర్పణ పూర్వకంగా వదలి వేయాలి. బ్రహ్మమునే ఉపాసిస్తూ ‘బ్రాహ్మణుడు’గా మాత్రమే అయి ఉండాలి.

యజ్ఞోపవీత శూన్యుడు ‘బ్రాహ్మణుడు’ అవుతాడా ?

శ్రీ నారదమహర్షి : హే పరబ్రహ్మమూర్తీ ! పితృదేవా ! జగత్ పితామహా ! మీరు చెప్పుచున్న విధానము ప్రకారము సన్యసించేటప్పుడు యజ్ఞోపవీతమును కూడా సమర్పించి వేయాలా ?

శ్రీ పితామహుడు (హిరణ్యగర్భుడు) : అవును. సన్యసిస్తూ ఉన్నప్పుడు ‘యజ్ఞోపవీతము’ ను కూడా విడచివేయును గాక.

శ్రీ నారద మహర్షి : హే సృష్టి సంకల్ప ఆది స్వరూపా ! బ్రహ్మ భగవాన్ ! ఇప్పుడు నాలో ఒక సందేహము జనిస్తోంది. ‘ఉపనయనము’ సందర్భములో బ్రహ్మోపాసనా స్వీకారము చేస్తూ, అందుకు సంజ్ఞగా యజ్ఞోపవీతము ధరిస్తున్నారు కదా! ఇప్పుడు సన్యసిస్తూ ఆ యజ్ఞోపవీతము వదలి వేస్తూ ఉండగా, అట్టివాడు బ్రహ్మోపాసకుడగు బ్రాహ్మణుడు ఎట్లా శాస్త్రార్థానుసారంగా కాగలడు ?

‘‘బ్రహ్మసూత్ర ధారణ’’ అనగా ఈ విశ్వమంతా సూత్రముగా ధరించటమే!

పితామహులవారు : ‘త్రివృత్ సూత్రము’ (మూడు వృత్త దారములు గల సూత్రము) అనగా ప్రత్తిదార నిర్మితము మాత్రమేనని అనుకుంటున్నారా ? కానే కాదు. అట్టి త్రివృత్ - యజ్ఞోపవీతము మనోబుద్ధులతో ధరించటానికై సంజ్ఞార్థము మాత్రమే. పైగా సంజ్ఞార్థముగా (సంజ్ఞా పూర్వకంగా) ధరించిన దారపు త్రిసూత్రమునకు పరిమితమై పరమార్థమును ఆశ్రయించకపోతే ప్రయోజనము ఏమంటుంది ? ఏమీ ఉండదు. అంతరార్థమేమిటో తెలుసుకొని, ఉపాసన పూర్వకంగా ధరించాలి సుమా. బ్రహ్మమును ఉపాసించుచూ, దృష్టిని పవిత్రము, మహోన్నతము చేసుకోవటానికి యజ్ఞోపవీత ధారణ చెప్పబడుతుంది.

పరమార్థము :-
1) హృదిస్థా దేవతాః సర్వాః । సమస్త దేవతలు హృదయమునందే నివాసము కలిగి ఉన్నారు.
2) హృది ప్రాణాః ప్రతిష్ఠితాః । ప్రాణశక్తి కూడా హృదయమునందే ప్రతిష్ఠితము అయి ఉన్నది.
3) హృదిః ప్రాణశ్చ జ్యోతిశ్చ । ప్రాణము హృదయమునందు జ్యోతి (వెలుగు, That which undergoes no change) రూపంగా ప్రకాశమానమై ఉన్నది.
ఈ మూడు సూత్రములే యజ్ఞోపవీతములోని త్రి-దారముల యొక్క అంతరార్థమని వేదార్థము గ్రహించిన బుధులు (Persons having knowledge of main purpose) ఆ రీతిగానే ఉపాసన నిర్వర్తిస్తూ ఇతరులకు గుర్తు చేస్తున్నారు.

ఈ విధంగా ఎరుగుచూ ఆత్మోపాసన ఆశయముగా గల మముక్షువు శిఖను క్షౌరముచే తీసివేసి, విజ్ఞాన బలిమితో బాహ్య - (ప్రత్తితో నిర్మితమైన) సూత్రము త్యజించెదరు గాక।

మరి ఆశ్రయించవలసినది దేనిని ?

యత్ ‘అక్షరం పరంబ్రహ్మ’ తత్ సూత్రం - ఇతి ధారయేత్। ‘‘అక్షరమగు (That which undergoes no change) పరం బ్రహ్మమే (That self of myself beyond all and prior to all) నేను ధారణ చేయవలసినది. అందుకు ఈ నూలు ప్రోగు ఉపవీతము ఒక ఉపకరణము మాత్రమే’’ అని ఎరిగి అక్షర పరబ్రహ్మ యజ్ఞ సూత్రమే ధారణ కలిగియుండెదరు గాక।

సూచనాత్ సూత్రం ఇతి ఆహుః, సూత్రం నామ పరంపదమ్ । సమస్త జీవులలోను, పదార్థములలోను అంతర్యామి అయి, అంతర సూత్రమైయున్నదే పరమపద సూత్రము. (కథలోని పాత్రల స్వరూప స్వభావములన్నిటికీ ఆ కథా రచయితయే అంతర్యామి, అంతరసూత్రము అయి ఉంటున్న తీరుగా).

యేన సర్వం ఇదం ప్రోతం సూత్రే మణిగణా ఇవ, తత్ సూత్రం విదితం యేన స విప్రో వేదపారగః । ఒకే దారములో అనేక రకములైన పుష్పములు గ్రుచ్చబడిన పూదండవలె, ఏ సూత్రమునకు అనేక జీవులు, వస్తుజాలము, పరస్పర సంబంధములు, సమస్త లోకములతో కూడిన ఈ విశ్వ విశేషాలన్నీ గ్రుచ్చబడినాయో, అట్టి సూత్రము గురించి ఎరిగినవాడే వేదపారగుడగు (వేదముల పాండిత్యము గల) ‘‘విప్రుడు’’.

యోగవేత్త అయిన తత్త్వ దర్శనుడు ధరించవలసినది సమస్తమునకు అంతార్యమి అగు ఏకసూత్రమేగానీ, కేవలము ప్రత్తిదారముతో నిర్మితమైన భౌతిక యజ్ఞసూత్రము కాదు.

సూత్రార్థము (సంజ్ఞ) ఏమిటో తెలిసినవాడు బాహ్య సూత్రమును బయటనే వదలి, సర్వాంతర్యామి స్వరూపమగు, ఉత్తమ స్థితమగు, యోగసూత్రమును (యజ్ఞోపవీతమును) ధరించాలి.

బ్రహ్మభావం ఇదం సూత్రం ధారయేత్ యః స చేతనః । అచేతనము, జడము అగు దారపు సూత్రమును త్రెంచి వేసి, ఏ సూత్రము సమస్తమునందు సచేతనమై ప్రదర్శనగుచున్నదో, అట్టి బ్రహ్మభావము అనే సూత్రమును (అట్టి అక్షపరబ్రహ్మ సూత్రమును) ధరించి ఉండాలి.

ప్రత్తి నిర్మితమైన సూత్రము ధరించినప్పుడు ‘‘ఏదైనా (బంధువుల మరణము మొదలైన) అశుచి జరిగినప్పుడు ఆ యజ్ఞోపవీతమును త్యజిస్తూ నూతనమైన యజ్ఞోపవీతము ధరించాలి’’ అనే శాస్త్రీయ నియమము లోకంలో ప్రసిద్ధిమై ఉన్నది.

అయితే,-
సమస్త జీవుల అంతర్గతమైన ఆత్మతత్త్వమును నిర్వచించు జ్ఞాన యజ్ఞోపవీతము వదలవలసిన పనిలేదు. ఏ ఉచ్ఛిష్ఠము, ఏ అశుచి కూడా అట్టి ‘‘సమం సర్వేషు భూతేషు’’ రూపమగు జ్ఞాన యజ్ఞోపవీతము ఏ క్షణము, దేనిచేతను మైలపడదు. అది అనుక్షణము ధరించవలసినట్టిది. ధరించతగినట్టిది.

అట్టి యజ్ఞోపవీతము అఖండాత్మ స్వరూపంగా ఎరిగినవాడే ‘‘సూత్రవిదుడు’’. కేవలము జడమగు ఉపవీతము ధరించిన వాడు, ఆ మాత్రం చేతనే సూత్ర విదుడు కాలేడు.

శ్లో ।। జ్ఞాన శిఖినో । జ్ఞాన నిష్ఠా । జ్ఞాన యజ్ఞోపవీతినః ।
జ్ఞానమేవ పరం, తేషాం పవిత్రం జ్ఞానముచ్యతే ।।

ఓ నారద మునీంద్రా! పైన మనము చెప్పుకున్న యజ్ఞసూత్ర పరమార్థము తెలుసుకొన్నవానికి -

జ్ఞానమే శిఖ । జ్ఞానమే నిష్ఠ । జ్ఞానమే యజ్ఞోపవీతము । జ్ఞానమే అతని యొక్క పరమ పవిత్రమగు పరస్వరూపము.
జ్ఞానమే ధర్భలతో ధరించే పవిత్రము.

వాటి అన్నిటి యొక్క ఆశయము జ్ఞానమే! పరతత్త్వ జ్ఞానమే!

జ్ఞానమే శిఖ, అంతేగాని కేశధారణ (పిలక) ఉన్నంతమాత్రం చేత ఒకానొకడు జ్ఞాని కాడు. కేశధారణచే తను, వేదములలో చెప్పిన వైదిక కర్మలచేతను ‘వైదిక బ్రాహ్మణుడు’ అను పిలుస్తారు. వారికి మాత్రమే (వైదిక కర్మానుష్ఠానము) నిర్వర్తించే బ్రాహ్మణులకు మాత్రమే ‘బాహ్యసూత్రము’ ఒక బాహ్యసంజ్ఞగా చెప్పబడింది. అది వైదిక క్రియా కలాపము మాత్రమే.

జ్ఞాన సూత్రము అందరూ ధరించవలసిందే.

‘‘ఎవనికి ఆత్మజ్ఞానమే శిఖయో, ఆత్మతో తన్మయత్వమే నిశ్చలమో, (‘‘ఆత్మయే నేను’’ అను భావన నిశ్చలమౌతుందో) అట్టి వానిదే బ్రాహ్మణ్యము యొక్క సంపూర్తి’’ అని బ్రహ్మవిదులు ఎరిగినవారై ఉంటున్నారు. ఈ విషయంలో బ్రహ్మజ్ఞులకు సందేహమే లేదు.

బ్రహ్మము గురించి ఎరిగిన విజ్ఞాని - పరివ్రాజక విధులు ।

బ్రహ్మ భగవానుడు : బ్రహ్మమును ఎరిగిన తరువాత, అట్టి బ్రహ్మజ్ఞుడు బ్రహ్మము గురించిన నిశ్చల భావన కొరకై బ్రహ్మము స్వాభావికము చేసుకొనుటకై సన్యసించుటచే పరివ్రాజి అగుచున్నాడు.

అట్టి పరివ్రాజక లక్షణములు కొన్ని ఇక్కడ మరల చెప్పుకుంటున్నాము. అంతా వినండి!

పరివ్రాజకులు ఏక వస్త్రము (ఒక్క వస్త్రము మాత్రమే కలిగి ఉంటున్నారు). శిరోముండనము (జుట్టు తొలగించటము) చేసుకుంటున్నారు. దేనినీ పరిగ్రహించనివారై (one who does not own anything in this world) సంచరిస్తున్నారు.

శరీర క్లేశములను సాధనగా భావిస్తూ ‘సహించటము’ను వహిస్తున్నారు.

(లేక) తీవ్ర వైరాగ్య సంపన్నుడు అయి ఉంటే అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డకు ప్రపంచముతోను, బంధువులతోను, ఏ సంబంధము ఏర్పడి ఉండని విధంగా ‘‘నా పుత్రులు, నా స్నేహితులు, నా భార్య, నా ఆస్తులు, నా బంధువులు’’ మొదలైనవన్నీ లేనివాడై ఉంటారు.

⌘ శాస్త్ర సంబంధమైన స్వాధ్యాయనము (అనేక పుస్తకముల పరిశీలనము), లోక వ్యవహార సంబంధమైన కర్మలన్నీ వదలివేసినవారై ఉంటారు.
⌘ సమస్త బ్రహ్మాండమును కలలోని వ్యవహారం వలె మిథ్యగా ఎరిగినవారై ఉంటారు.
⌘ కౌపీనము (గోచి) తదితర వస్త్ర అచ్ఛాదనములు, దండము మొదలైనవన్నీ వదలిన వారై ఉంటారు.
⌘ ద్వంద్వములన్నీ సహించువారై ఉంటారు. శీత-ఉష్ణములు (చలి - ఉక్కపోతలు), సుఖ-దుఃఖములు, నిద్రసుఖము- నిద్రలేకపోవటము, మాన - అవమానములు రహితము చేసుకొని ఉంటారు.
⌘ షడూర్ముము (6 ప్రవాహ తరంగములు - ఆకలి, దప్పిక, శోకము, మోహము, జర, మరణములు-Hunger, Thirts, Worry, Illusion, Old Age and Death) నాకు లేవు- అను అతీత - ఆత్మ భావన ఆశ్రయించి ఉంటారు.

నింద, అహంకారము, మత్సరము (ఈర్ష్య, ద్వేషము, లోభము, క్రోధముల కలయిక), గర్వము, దంభము (కపటము, ఆడంబరము), ఈర్ష్య (ఓర్వలేనితనము), అసూయ (మంచి గుణములందు దోషము ఆరోపించటము), ఇచ్ఛ - ద్వేషములు, సుఖ-దుఃఖ, కామ-క్రోధ - లోభ - మోహములు మొదలైనవన్నీ దగ్గరకు రానీయక, మొదలంట్లా విడచివేసి ఉంటారు.

⌘ తన భౌతిక శరీరమును ఒక శవము యొక్క ఆకారము వలె స్మరణము (జ్ఞాపకము) కలిగి ఉంటారు.
⌘ ‘‘స్వస్వరూపము, సర్వస్వరూపము, సర్వాంతర్యామి’’ అగు ఆత్మకు వ్యతిరిక్తమైన సమస్త బాహ్య - అభ్యంతరములన్నీ లెక్కకొననివారై (అమన్యమానులై) ఉంటారు.
⌘ ఎవ్వరికి నమస్కరించనివారై ఉంటారు (అనగా ఎవరిపట్లా ఆధారపడి ఉన్నాము అని అనుకోరు).
⌘ స్వాహా (దేవతా సమర్పణ) కారులై ఉండరు. స్వధా (పితృదేవతా సమర్పణ) కారులై ఉండరు.
⌘ ఎవరిని నిందించక స్తుతించక, యాదృచ్ఛికంగా సందర్భములగుచున్న దేనినీ పట్టించుకోనివారై ఉంటారు.
⌘ యాదృచ్ఛికంగా (కావాలని కోరుకోకుండా) ఏది లభిస్తే దానికే తృప్తి, సంతోషము, సంతుష్టి కలిగి ఉంటారు.
⌘ ‘బంగారము’ మొదలైన లౌకిక విలువైన వస్తుజాలమును ఏ మాత్రము కూడా దగ్గరకు రానీయరు. పరిగ్రహించరు.
⌘ ఆహ్వానము, విసర్జనము (Either welcoming or getting rid off) రెండింటినీ నిర్వర్తించరు.
⌘ దేవతాహ్వాన - విసర్జనములుగాని, మంత్ర - అమంత్రములుగాని, ధ్యాన - ఉపాసనలుగాని, లక్ష్య-అలక్ష్యములుగాని, వేరు-వేరుకానిది గాని (పృథక్ - అపృథక్‌లుగాని) ఆశ్రయించి ఉండరు.
⌘ ‘‘ఇక్కడ ఇప్పుడు ఇది నేను ఉండి ఉన్న, నాకు చెందినదైన చోటు’’ అనునదేమీ ఉండనివారై ఉంటారు. అనికేతుడై ఉంటారు. స్వదేశము, విదేశము అనే తేడా ఏదీ లేనివారై ఉంటారు.
⌘ స్థిరమతిః - నిశ్చలమైన ఆత్మబుద్ధిని ఆశ్రయించి ఉంటారు.

స్థిర నివాసమంటూ లేనివారై ...

శ్వేతకేతు, ఋబు, నిదాఘ, జడ భరత, దుర్వాస, సంవర్తక, వైదేహావట, సిద్ధ, శుక, వామదేవ, దత్తాత్రేయ, దైవతక - ఇత్యాది అవధూతలవలె పరివ్రాజకులై ...,

శూన్య (శిథిల), గృహములలోను, వృక్షముల మూలలయందు, దేవాలయములందు, గడ్డి దుబ్బుల ప్రదేశములందు, కులాల ప్రదేశములందు (పక్షి గూడులు ఉన్న చోట్ల పర్ణశాలల యందు), కుమ్మరి గృహముల యందు, యాగశాలల యందు, దిగంతరములందు (ఆకాశము - భూమి కలియుచున్న దిక్కుల చివరులయందు), నదీ తీరములందు, తటాకములు ఒడ్డు ప్రదేశములందు, భూగృహములందు (నేల మాళిగలందు), కందరములందు (గుహ, కనుమ ప్రదేశములలో), నిర్ఘరము (సెలయేళ్ల) ప్రదేశములందు, తండుల ప్రదేశములందు (పొలములందు), వనములందు - సంచార నివాసములు కలిగి ఉంటారు.

అవ్యక్త లింగము (ప్రదర్శించని గుణములు కలవారై), అవ్యక్తమైన ఆచారములు (ఇతరులకు తెలియజేయని ప్రవర్తనములు) కలవారై, బాలునివలె - పిచ్చివానివలె (ఉన్మత్తునివలె), (కానీ) అనున్మత్తుడుగా (ఏ పిచ్చిలేనివారుగా), అన్నీ ఎరిగినవారుగా ఆచారము (Behaviour) కలిగి ఉంటారు.

త్రిదండము (కర్రతో నిర్మితమైన హస్త ఉపకరణ ధారణ), శిక్యము (ఉట్టి సంచి), పాత్రలు, కమండులువు (మంచినీటి చంబు వంటిది), కటి సూత్రము (మొలత్రాడు), కౌపీనము (గోచి), దండము (చేతికర్ర), వస్త్రము - ఇవన్నీ కూడా జలమునందు సమర్పించివేసి (విడచినవారై) ఉంటారు. జాతరూపధరశ్చ - అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డవలె జగత్తుతో ఎట్టి మనో సాంఘిక సంబంధము లేనివారై ఉంటారు. (They maintain a stand that they have no kind of relatives).

‘‘బ్రహ్మమునకు ద్వితీయమే లేదు’’ అను రూపంగా ద్వంద్వరహితులై ఉంటారు. దేనినీ పరిగ్రహించరు. దేనిపట్ల తిరస్కారము వహించరు. తత్త్వమార్గమును ఎల్లప్పుడు ఆశ్రయించినవారై, సమ్యక్ సంపన్నులు (సర్వత్రా సమదృష్టిని కలిగియున్నవారు) అయి ఉంటున్నారు.

సదా నిర్మల మనస్కులై ఉంటున్నారు (శుద్ధమానసః).

ప్రాణములు నిలుపుకొనటానికై రోజులో సరైన సమయములో చేయియే పాత్రగాగాని (లేదా) ఏదైనా మరొక పాత్రయందుగాని భిక్షకై వెళ్లి స్వీకరించి, భుజిస్తూ ఉంటారు.

సమస్త సమయములందు, లాభ-అలాభ సందర్భములందు - (ఏది లభించినా, లభించకపోయినా కూడా) - సమదృష్టిని వీడక ఉంటున్నారు. నిర్మల - శుక్ల (తెల్లటి) హృదయముతో ఆత్మపరాయణులై ఉంటున్నారు. ఆధ్యాత్మ నిష్ఠతో శుభ-అశుభ కర్మల పరిధులను నిర్మూలించుకొన్నవారై, కర్మఫలాతీతులై ఉంటున్నారు.

పూర్ణ ఆనంద ఏకబోధః
తత్ ‘‘బ్రహ్మ’’ - అహమస్మి

బ్రహ్మము ఎట్టిది?

పూర్ణము : సర్వదా పూర్ణమై (Complete by itself at all times) అయి ఉన్నది. ఎప్పుడో అసంపూర్ణమై, ఇప్పుడు దేనిచేతనో ఇక ‘పూర్ణము’ కావలసి ఉన్నట్టిది కానే కాదు. సదా పూర్ణము.

ఆనంద : స్వయముగా ఆనంద స్వరూపము. ఏదో లభించి, ఆ తరువాత ఏదో దుఃఖము పోగొట్టుకొని, అటు తరువాత ఆనందము సిద్ధించుకోవలసినది కాదు. నిత్యానంద స్వరూపము.

ఏకము : ఈ అనేకముగా ప్రదర్శనము అగుచూ కూడా సర్వదా ఏకమే అయి ఉన్నట్టిది. ఓం ఇతి ఏక అక్షరం బ్రహ్మ।

బోధ : సమస్త దేహములలో ఎరుగటము (The knowing) రూప అనుక్షణముగా నిత్యోదయము అగుచున్నట్టిది.

తత్ : లోకములకు, భావ - అనుభూతులకు, దృశ్య - మనో - బుద్ధి - చిత్త - వ్యష్ఠి అహంకారములకు ఆవలిదై వెలుగొందుచూ, దృశ్య మనోబుద్ధి చిత్త వ్యష్ఠ్యహంకారములు ‘తానే’ - అయి ఉన్నట్టిది.

బ్రహ్మ : సమస్త జీవులకు, ఈ సమస్త జగత్తులకు ‘మహత్తరము’ (The highest and the finest) అయి ఉన్నట్టిది. (Superlative in all) (అందుచేతనే బ్రహ్మము అనబడుచన్నట్టిది).

అహం బ్రహ్మాస్మి

అహమ్ : అట్టి బ్రహ్మము నేనే. సర్వదా నేనే అయి ఉన్నాను. జాగ్రత్ - స్వప్న - సుషుప్తులకు ఆధారము, కారణము అయి, సమస్తము తనయందు ప్రతిబింబింపజేస్తున్న ‘‘నేనైన నేనే’’ అయి ఉన్నట్టివాడను.

అట్టి బ్రహ్మమును 1) అనుస్మరణము గాను, 2) అనుక్షణము జ్ఞాపకముగాను 3) సర్వత్రా సందర్శనము చేయబడుచున్నట్టిదిగాను నిర్వర్తించాలి.

ఓ నారదా ! ఈ విధంగా ‘‘సోఽహమ్ బ్రహ్మమ్’’ ను ఉపాసిస్తూ, దర్శిస్తూ, ప్రవేశించు ప్రయత్నములో ఉండు ‘‘భ్రమర కీటక న్యాయము’’ (కీటకము తన చుట్టూ తిరుగుచున్న తుమ్మెద యొక్క ‘ఘుయ్’ శబ్దము విని, విని, భయము పొంది క్రమంగా ప్రియము పొంది, తానే తుమ్మెదగా అగుచున్నట్లుగా) తానై తానే ‘బ్రహ్మము’ యొక్క స్వాభావికత సిద్ధించుకొంటున్నారు.

ముముక్షువు క్రమంగా ఈ దృశ్య భావములకు చెందిన సమస్త వ్యవహారములు మనస్సుతో సన్యసించినవాడై ఉంటున్నాడు. స్థూల - సూక్ష్మ - కారణ శరీరములను వదలి, వాటికి అతీతత్వము సిద్ధించుకొని, ఈ దేహము నాది కాదు, నేను కాదు’’ అను రూపంగా దేహత్యాజ్యం చేయువాడు కృతకృత్యుడు అగుచున్నాడు.

ఇత్యుపనిషత్ - తృతీయోపదేశః

---

నాలుగవ ఉపదేశము - సన్న్యాస స్వీకారము

యోగ ప్రతిబంధకములు

శ్లో।। త్యక్త్వా లోకాంశ్చ వేదాంశ్చ, విషయాన్ ఇంద్రియాణి చ
ఆత్మని ఏవ స్థితో యస్తు స యాతి పరమాం గతిమ్ ।

సమస్త దుఃఖములకు ఏకైక ఉపాయముగా మోక్షము అయి ఉన్నది. ఇక్కడి జనుల పరస్పర సంబంధములతోను, లౌకికమైన ధన - జన వ్యవహారములతోను కూడిన లోకములన్నీ మోక్షము కొరకై మానసికంగా త్యజించివేయాలి. ఇంద్రియ విషయములన్నీ వదలివేసినవాడై ఉండాలి. ఆత్మ యందు మాత్రమే సంస్థితుడై ఉండాలి. అట్టివాడు సమస్తమునకు ఆవలిదగు ‘పరమాంగతి’’ని సిద్ధించుకోగలడు.

నామము, గోత్రము మొదలైన సాంఘిక సంబంధమైన ఆవరణలను (Social Coverages) దేశ - కాలములకు మాత్రమే సంబంధించినట్టి కులము (Sub -Division) లను, బాల్య - కౌమార - యౌవన - వార్ధక్యముల (శారీరక) రూపమగు వయోవృత్తములను, నియమ - నిష్టల నిర్మితములైన వ్రతశీలములను, - ఇవన్నీ సత్ స్వరూపము కాదు, పరమ సత్యము కాదు అని గ్రహించి, ‘అసత్’ (Not originally there) అని భావించి, యతి మార్గాణ్వేషి - సుస్పష్టపరచుకొని, తెలుసుకొని ఉండాలి.

పూర్వ లౌకిక సంబంధమైన సంపదల గురించి, సంబంధ - బాంధవ్యముల గురించి, ‘‘వారు అట్టివారు, వీరు ఇట్టివారు’’ మొదలైన దృష్టాంతముల గురించి, జనుల కథనములు - ప్రవర్తన శీలముల గురించి స్మరించనేకూడదు. ఇతరుల శీలము గురించి ప్రకటనలు, నిర్ణయములు చేయకూడదు. ఇతఃపూర్వం చూచిన స్త్రీల గురించి, వారి నామ- రూప - గుణ - శీల - చిత్రపటముల గురించి మననము, స్మరణము, ఆలోచనలు చేయరాదు.

యతి మార్గములో ఉన్నవారు
1) స్త్రీ-పురుషుల దేహ సంబంధముల గురించిన పూర్వ సంఘటన - దృష్టాంతములను సంభాషించటము.
2) సంఘటన - సందర్భములను జ్ఞాపకము చేసుకోవటము, స్మరించటము.
3) స్త్రీ - పురుష పరస్పర సంబంధమైన కథలు చెప్పుకోవటము.
4) స్త్రీ - పురుష సంబంధమైన చిత్ర పఠములను చూడటము.
ఈ నాలుగు కూడా యతి మార్గమునకు నిషిద్ధములు (Don'ts). ‘‘అవి మోహము వలన కలుగునవి’’ అని గ్రహించి జాగరూకుడై ఉండాలి.

యతి చిత్ర పటముల విక్రయము (selling) నిర్వర్తించకూడదు. అవన్నీ వికారములుగా రూపుదిద్దుకొని, యతి యొక్క పతనమునకు కారణము కాగలవు (ప్రణశ్యతి).

యతి నిషిద్ధములు :
తృష్ణ : ఏదో సొంతము చేసుకోవాలనే ఆవేశము, దాహము (Thirst) కలిగి ఉండటము.
క్రోధము : కోపమును కొనసాగిస్తూ ‘‘వారి సంగతి చూడాలి’’ అనే భావనను వదలకపోవటము. ఇతరులను బాధించాలనే ఆవేశము. క్రోధ సంఘటనలను అనేక మందితో చెప్పుకోవటము.
అనృతము : అబద్ధములను పలకటము, అసత్యమైన వాటిని నమ్మి ఉండటము.
మాయ : మొదలే లేనిది ఉన్నట్లుగా భావించి ఆవేశ - కావేశములకు ‘లోను’ అగుచూ ఉండటము.
లోభము : తాను పొందలసినది పొందుతూ కూడా త్యాగ బుద్ధి లేకపోవటము. పిసినికోరుతనము. అత్యాశ.
మోహము : భ్రమను, కల్పితమును, ఆపాదిత మాత్రమును, లేని దానిని నమ్మి స్పందించటము. చిత్త వైకల్యము, కాలగతమైన కాలముచే వచ్చి పోయే దృశ్య విషయముల పట్ల ‘‘శాశ్వతమే’’ అనే పిచ్చి నమ్మకము.
ప్రియ - అప్రియే : కొందరి పట్ల ప్రియము, మరి కొందరి పట్ల అప్రియము కలిగి ఉండటము.
శిల్పం : సాకారముల పట్ల, రాతి బొమ్మల పట్ల ఆకర్షణ వికర్షణలు పొందటము.
వ్యాఖ్యానం : ఎవరి గురించైనా మంచి చెడుల గురించి వ్యాఖ్యానించటము.
అయోగం : యోగ - అభ్యాసముల పట్ల వ్యతిరేక పూర్వకమైన తిరస్కారభావము.
కామో : ఏదో పొందాలని కోరికలు కలిగి ఉండటము. అవేశముతో కూడిన ఇచ్ఛ. అనుభవించాలనే అభినివేశము.
రాగము : ‘నా వారు, నాది’’ మొదలైన రాగ భావములు (deep sense of belonging) కొనసాగించటము
పరిగ్రహణము : దానము అడిగి తీసుకోవటము, ఇవ్వాలని కోరుకోవటము.
అహంకారం : ‘‘వారికంటే నేను అంతటి వాడిని, ఇంతటివాడిని’’ అను తన గురించి ప్రత్యేకతగా భావించటము. జాగ్రత్ పరిమితమైన ‘నేను’ అను భావన.
మమత్వము : ‘‘నాది, నాకు చెందినది’’ అనే భావావేశము.
చికిత్స : వైద్యము, మంత్రము, తంత్రము సూచించటము, ఆశ్రయించటము
ధర్మసాహనము : ఆవేశపూర్వకమైన ధర్మాచరణము.
ప్రాయశ్చిత్తము : దోషములకు, కష్టములకు కర్మ విధులు బోధించటము.
ప్రవాసము : దూరదేశములకు ప్రయాణములు చేయటం.
మంత్రములు : మంత్రముల ఉపాసన.
ఓషధములు : ఔషధములు సూచించటం. సేవించటము.
ప్రతిషిద్ధము : ‘‘అది - ఇది చేయకండి’’ మొదలైనవి జనులకు సూచనలు ఇవ్వటము. నిషిద్ధ వాక్యములు.

పైవి సేవించువాడు యతి మార్గము నుండి చ్యుతి పొంది, అధమ మార్గము ఆశ్రయించువాడగుచున్నాడు.

మోక్షము ఆశయముగా గల ఇతర ముని స్నేహితులను, బంధువులను మొదలైనవారిని ‘‘రావాలి, రండి, పోండి, స్వాగతము’’ మొదలైనవి చెప్పరాదు. సన్మానముల గురించి సంభాషించరాదు. తాను ఏదీ స్వీకరించటము (ప్రతిగ్రహణము), ప్రదానము (ఇతరులకు ఇవ్వటము) - నిర్వర్తించరాదు. అవి యతి మార్గమునకు ప్రతి బంధకములు కాగలవు.

భిక్షువు (సన్యాసి, యతి మార్గము ఆశ్రయించువాడు) ధన - సత్కార - పేరు ప్రతిష్టల గురించి కలలో కూడా తలచుకోరాదు.

యతి అయినవాడు - భార్య, పుత్రులు, బంధువులు మొదలైన వారికి కలిగే శుభ - అశుభముల గురించి చూడటం జరిగినా, వినినా కూడా కంపనము పొందరాదు. వాటి పట్ల శోక - హర్షములు (Sorrow or happiness) పొందకూడదు.

సన్యాసి / యతి - ఆచరణములు

అహింస : ఇతరులకు బాధ కలిగించకుండటము.
సత్యము : సత్యమును ఆశ్రయించి ఉండటము. పలకటము.
అస్తేయము : తనది కానిది దొంగిలించాలనే బుద్ధిని రానీయక పోవటము.
బ్రహ్మచర్యము : బ్రహ్మము గురించి జిజ్ఞాస, పఠనము, అధ్యయనము కలిగి ఉండటము.
అపరిగ్రహణము : ఇతరుల నుండి ఏదో పొందాలనే భావన కలిగి ఉండకపోవటము.
అనౌద్ధత్యము : ‘‘నేను ఉన్నతుడు. గొప్పవాడిని’’ అనే భావనను, అభిప్రాయమును దగ్గరకు రానీయకపోవటము.
అదీనత్వము : ‘‘నేను దీనున్ని, లేనివాడను’’ అనే దీనత్వము ఆశ్రయించకపోవటము (should not be dull, gloomy or morose) ప్రసాదము : పవిత్రమైన భావాలు, ఆచరణలు, అభిప్రాయములు కలిగి ఉండటము.
స్థైర్యము : ధైర్యము, ఉత్సాహము, సాహసము, బుద్ధి ఉత్తేజితము (Inspired) చేసుకొని ఉండటము.
ఆర్జవం : వంకర - టింకరగా వ్యవహరించకపోవటము, త్రికరణ శుద్ధి, చెప్పినదే చేయటము, చేయునదే చెప్పటము.
అస్నేహము : దేశ - ప్రాంత - వ్యక్తిగత వ్యవహారములగు దేనితోనూ అతి స్నేహము కలిగి ఉండకపోవటము.
గురు శుశ్రూష : గురు (శ్రేష్ఠమైన) విషయము పట్ల శ్రద్ధ - గురుసేవ, గురు వాక్య మననము, శ్రద్ధ, భక్తితో కూడిన సేవా భావము కలిగి ఉండటము. (శుశ్రూష - వినాలనే ఇచ్ఛ, సేవ, లోబడిన వాడై ఉండటము, అచంచల మనస్సుతో వినటము)
శ్రద్ధ : ఆత్మతత్త్వ ధ్యాన - ఆత్మతత్త్వ స్తుతి - ఆత్మతత్త్వ దర్శనముల పట్ల అనుష్ఠానము వీడకపోవటము.
క్షాంతి : ఓర్పు. కష్ట సుఖముల పట్ల, లాభ నష్టముల పట్ల, తప్పు - ఒప్పుల పట్ల ఓర్పు వహించి ఉండటము. భరిస్తూ సమత్వము వీడకపోవటము. ఓర్చుకోగలిగే శక్తి, సహన శక్తి.
దమము : బాహ్య ఇంద్రియములను సరి అయిన కార్యక్రమములలో నియమించటము, ప్రాపంచక విషయముల నుండి, లౌకిక వ్యవహారముల నుండి ఇంద్రియ వ్యాపారములను వెనుకకు మరల్చటము, శాస్త్రీయ సాధనలగు యోగ సాధన, పూజ, ధ్యానములందు నియమించటము.
శమము : అంతరింద్రియములైనట్టి మనోబుద్ధి చిత్తములను, పవిత్ర కార్యములందు నియమించటము. బాహ్య విషయముల నుండి నిరోధించి ఉండటము. ఆత్మతత్త్వ దర్శనమునందు నియోగించటము. ధ్యానము, యోగాభ్యాసములందు మనోబుద్ధి చిత్తములను వినియోగించటము.
ఉపేక్ష : జన - ధన సంబంధమైన విశేషముల పట్ల ఉపేక్ష (Non - concentration, No-attraction) కలిగి ఉండటము. దృశ్య విషయముల పట్ల అపేక్షను వదలటము.
స్థైర్యము : ధైర్యము, ఆత్మ నమ్మకము, ఆత్మ భావన పట్ల స్థిరత్వము.
మాధుర్యము : మధురము అయిన సంభాషణ సహజనులకు ప్రియము కలిగించుచుండటము.
తితిక్ష : కష్ట - సుఖములు భరించగలుగు నిగ్రహముతో కూడిన యోగ స్థితి. క్షాంతి, ఓర్పు, శీతోష్ణ ద్వంద్వ సహనము.
కరుణ : సహజీవుల పట్ల కరుణ (Kindness), ప్రేమ, వాత్సల్యము కలిగి ఉండటము.
హ్రీ (సిగ్గు) : ‘‘ఎందరో తత్త్వజ్ఞులు ఉన్నారు. వారి సమక్షంలో నేను ఎంతటి వాడిని ?’’ అను సిగ్గు, అణకువ కలిగి ఉండటము - ఇది శిష్య లక్షణము.
జ్ఞాన విజ్ఞాన యోగము : తత్త్వ విషయాల పఠణ - అధ్యయనములు, ఆ విధంగా తెలుసుకొన్నవి సమస్త సందర్భములలో సమన్వయించుకొని ఆత్మ బుద్ధి ప్రవృద్ధము చేసుకోవటము.
లఘ్యశనము (లఘు అశనము) : పరమితముగా ఆహారము స్వీకరించటము. ఇంద్రియములను జీవనముకు అవసరమైనంత వరకు మాత్రమే నియోగించటము, అనవసర వినియోగముల నుండి విరమించటము.

ఏష స్వధర్మో విఖ్యాతో యతీనాం నియతాత్మనామ్ । ఇవన్నీ నియతాత్ముడగు యతి ధర్మములు. ఇవి అన్ని ఆశ్రమములవారికి ముముక్షు మార్గంగా నియమించబడుచున్నాయి.

ముఖ్యముగా మూడు యతి స్వభావములు :
1) నిర్ద్వంద్వో : ‘‘పరమాత్మకు ద్వితీయమైనది ఎక్కడా ఏదీ లేనేలేదు’’ అను ద్వంద్వరాహిత్యము. అద్వితీయ ఆత్మభావన.

2) నిత్య సత్త్వస్థ : సాత్వికుడై ఆత్మ జ్ఞానమును సర్వదా వీడక ఉండటము.

సత్ - స్వస్థః । ఆత్మయొక్క ‘సత్’ స్వరూపమునందు స్వస్థుడై (Comfortably) ఉండి ఉండటము.
(గమనిక : శ్రీ రమణ మహర్షులవారి ఉపదేశ సారముయందు చెప్పబడిన అభ్యాస స్థితి - ‘‘భావశూన్య సత్‌భావ సుస్థితిః’’)

3) సర్వత్రా సమదర్శనః : తరంగములన్నిటిలో ఒకే జలమున్నట్లు, కథలోని సమస్త పాత్రలు కథా రచయిత యొక్క కల్పనా చమత్కారమే అయినట్లు - సమ జీవులలో సమమగు ఆత్మనే దర్శించు దార్శనిక స్వభావము.

తురీయడగు పరమ హంస వర్తనములు / అభ్యాసములు

తురీయడు : తన యొక్క స్వస్వరూపమును 1) జాగ్రత్ 2) స్వప్న 3) సుషుప్తులకు ఆవలదిగాను, ఆ మూడిం{ తానై ఉన్న నాలుగవదిగాను దర్శించువాడు. సాక్షిత్వ - స్వానుభవుడు అయినవాడు.

పరమహంస : సోఽహమ్ పరమమ్ । సమస్తమునకు ఆవల కేవలమై ప్రకాశించి ఆత్మ స్వరూపుడనే (‘హంస’ స్వరూపడనే) నేను’’ - అను అనునిత్యానుభవము పుణికిపుచ్చుకున్నవాడు. గట్టిగా పట్టుకున్నవాడు (వ్రేళ్లచే పట్టుకొన్నవాడు) అట్టి తురీయడగు పరమహంస స్వయముగా శ్రీమన్నారాయణమూర్తియే. ఆ యతికి నారాయణ భగవానునికి భేదమే ఉండదు.

ఓ నారదా! పరివ్రాజకుడు అట్టి పరమహంసత్వము సిద్ధించుకోవటానికి ముఖ్యమైన మరికొన్ని అభ్యాసముల గురించి చెప్పుకుందాము.

(ఇవి సన్యాస నియమములుగా చెప్పబడుచున్నాయి).

నివాసము : గ్రామములో నివాసము - ఒక్క రాత్రి మాత్రమే, నగరములో - 5 రాత్రులు మించి ఉండరాదు. వర్షాకాలము - 4 మాసముల కాలము ఒక్క చోటనే నివాసము కలిగి ఉండవచ్చును (చాతుర్మాస్యము). గ్రామములో రెండు రాత్రుల కాలము ఉండరాదు. దాని వలన రాగము, ద్వేషము మొదలైనవి రూపుదిద్దుకోగలవు. వాటి వలన నరక మార్గము ఎదురుకాగలదు.

గ్రామము చివరిగా జనసమూహము ఉండని ప్రదేశంలో ‘నా ఇల్లు / నా నివాసము’ అనునది ఏదీ లేనివాడై ఉండును గాక.

‘చాతుర్మాస్య 4 నెలల వానాకాలము’ తప్ప, ఇక తక్కిన సమయములలో ఒక కీటకమువలె భూమిపై పర్యటించుచుండును గాక।

ఏక వస్త్రముగా ఉన్నప్పటికీ (లేక) దిగంబరుడై (వస్త్ర రహితుడై) ఉన్నప్పటికీ కూడా భేదరహితమైన ఏకదృష్టి (అఖండాత్మ దృష్టి)తో, దృశ్యంలో ఏదీ ఆపేక్షించనివాడై ఉండును గాక!

‘‘అనేకమగు ఇదంతా ఒకదాని కంటే మరొకటి వేరు’’ అనే అనేక దృష్టి పట్ల లోలుపుడు (తీవ్రమైన ఇచ్ఛగలవాడు) కాకుండును గాక!

మహనీయులగు సంత పురుషుల మార్గమును తప్పు పట్టుకోకుండా తాను తనకు సాధ్యమైనట్టి సాధన మార్గము ఆశ్రయిస్తూ భూమిపై చరించుచుండును గాక! సాధ్యమైనదే సాధన.

శుచి అయిన ప్రదేశములో ఉంటూ ఆ భిక్షకుడు సన్యాస ధర్మములు నిర్వర్తిస్తూ ఉండును గాక! ‘‘ఇదంతా పరమాత్మ యొక్క మహత్యమే’’ అని తలచుచు (మననము చేస్తూ) యోగి ఎల్లప్పుడు అట్టి భావనతో సంచరించుచుండును గాక!

పర్యటనకు నిషిద్ధమైన సమయములు : అర్ధరాత్రిపూట గాని, మిట్ట మధ్యాహ్న సమయమునందు గాని, ఉదయ - సాయంకాల సంధ్యా సమయములందుగాని యతి పర్యటనలు, దేశ సంచారములు ప్రారంభించరాదు. అత్యంత శూన్యము, దుర్గమము (జనులు అతికష్ట ప్రదేశములుగా భావించునవి) అగు ప్రదేశములలో ఒంటరి సంచారము కూడదు (క్షేమము కాదు).

ఎక్కడ ఉన్నా కూడా, ఇతర ప్రాణులకు హాని కలిగించే ఉద్దేశ్యము కలిగి ఉండరాదు. మరల చెప్పుచున్నాను. గ్రామములలో (In villages) ఒక్క రోజు, పురములలో (In towns) రెండు రోజులు, నగరములలో (In cities) 5 రోజులు మించి (అన్నన్ని రాత్రుల మించి) ఉండరాదు. వర్షాకాలంలో చతుర్మాస్య వ్రతంగా 4 నెలలు ఒక్కచోటే సత్సంగపూర్వకంగా ఉండవచ్చును.

⌘ ⌘ ⌘

ఆత్మవత్ సర్వభూతాని :
1) నేను దృశ్య - దేహ - మనో బుద్ధి - చిత్త - వ్యష్ఠ్యహంకార రూపుడను కాదు. ఆత్మ రూపుడను.
2) సమస్త జీవులు అట్టి ఆత్మ స్వరూపులే.
3) కనుక ఈ సమస్త జీవులు, లోకములు, బ్రహ్మాండములు నా యొక్క ఆత్మ స్వరూపమే, నేనే !
నాకు నా ఆత్మ ఎట్టిదో, ఎంత ప్రియమో, ఈ కనబడేవారంతా (నా యొక్క ఆత్మస్వరూపమే అయి ఉండటం చేత) అంతే ప్రియము.
వీరంతా నా ఆత్మ యొక్క ఆనంద స్వరూప తరంగాలే’’ అను రూపంగా, ఆత్మగా దర్శిస్తూ, ఆత్మానందము ఆస్వాదిస్తూ భిక్షువు భూమిపై సంచరిస్తూ ఉండు గాక।

⌘ ⌘ ⌘

ఇక భిక్షువు యొక్క సాంసారిక (భేద దృష్టి) సంబంధములు (దృశ్యముతో అనుబంధము) గురించిన విషయానికి వస్తే, అతడు -

• ఒక అంధునివలె - ఆత్మకు అన్యముగా ఎట్టి భేదములు చూడనివానివలె, సర్వత్రా సమదృష్టి కలిగి ఉండును గాక!
• కుబ్జునివలె - అంగ విహీనునివలె ‘‘ఆత్మనగు నేను అంగములు కలవాడను కాను! అంగములను సచేతనము చేయువాడను’’ అని భావించును గాక.
• బధిరో - చెవిటివానివలె, ఆత్మకు వేరుగా (అన్యముగా) చెప్పు భేద సంబంధమైన వాక్యములు వినపడనివానివలె ఉండాలి.
• ఉన్మత్తవత్ - పిచ్చివానివలె - లౌకిక వ్యవహారాలు పట్టించుకోక, లౌకిక సంబంధమైన ఆస్తులు, అంతస్తులు మొదలైనవన్నీ దృష్టియందు లేనివానివలె ఉండును గాక.
• మూకవత్ - మూగవానివలె - లోక సంబంధమైన భేద వ్యవహారములు పలుకలేనివానివలె ఉండాలి. ఈ విధంగా భిక్షువు (సన్యాసి) జీవన సరళి కలిగి ఉంటారు.

స్నానం

కుటీచక, బహూదక, భిక్షువులకు మూడు పూటల స్నానం చెప్పబడుతోంది.

హంసకు రోజుకొకసారి స్నానము నియమించబడింది.

పరమహంసకు స్నాన విధి నియమములు ఉండవు.

ఏకదండ సన్న్యాస నియమములు

ఏకదండ సన్న్యాసులకు (సన్న్యాసాశ్రమం స్వీకరించినవారికి) ‘7’ నియమములు పాటిస్తూ ఉండవలసినదిగా చెప్పబడుతోంది.

1) మౌనము : భేద దృష్టిని పెంచు ఆయా లోక విశేషములు సంభాషించకపోవటము సిద్ధాంత వాద - ఉపపాదములు ప్రక్కకు పెట్టి సర్వాత్మకమగు ఆత్మ గురించిన సంభాషణము మాత్రమే ఆశ్రయించటము.

2) యోగాసనము : తన శరీరమునకు అనుకూలమైన సుఖాసనము ఎన్నుకొని, ధరించి ఉండటము.

3) యోగము : బుద్ధిని నిర్విషయ మార్గంగా ధ్యానము నందు నియమించటము.

4) తితిక్ష : సహించు శక్తి పెంపొందించుకోవటము. బుద్ధికి ‘‘ఓర్పు’’ అనే నేర్పును కలిగించుకోవటము.

5) ఏకాంత శీలత : తనకు పరమాత్మకు గల సంబంధము ఏకాంతముగా (ఒంటరిగా) ఉండి అధ్యయనము, ఉపాసన నిర్వర్తించటము. జగద్దృశ్యమును పరబ్రహ్మముగా భావించటమే ఏకాంత శీలత్వముగా చెప్పబడుతోంది.

6) నిస్పృహత్వము : ఏకమగు ఆత్మతత్త్వమునకు భేద కల్పము పట్ల పట్టించుకోక పోవటము, అనేకంగా కనిపిస్తున్న దానిలో ఏకత్వము దర్శించు అభ్యాసము. భిన్నత్వంలో ఏకత్వ దర్శనము.

7) సమత్వము : ఆత్మ యొక్క సమత్వమును ఉపాసించటము. (సమం సర్వేషు భూతేషు తిష్ఠతం పరమేశ్వరమ్।)

ఈ ఏడు కూడా ఏకదండి (సన్న్యాసి) యొక్క అనవరత - అభ్యాసములు అయి ఉండు గాక ।

పరమహంస భావన

సోఽహమ్ పరమమ్ : సమస్తమునకు ఆవలిదై, సమస్తముగా ప్రదర్శనమగు పరమవస్తువు (బ్రహ్మము) నేనే అయి ఉన్నాను - అను భావన.

అట్టి ‘పరమ భావన’ను సిద్ధించుకొన్న వానికి ఇక స్నానము, భోజనము మొదలైన తదితర శాస్త్రీయ విధి - విధానములతో ఆవశ్యకత ఉండదు. పరమహంసాశ్రమస్థో హి స్నాన - ఆది అవిధానతః ।

అయినప్పటికీ ఆయనకు ఒకే ఆచరణ - అశేష చిత్తవృత్తీనాం త్యాగం కేవలమ్ ఆచరేత్ । అంతులేని చిత్తవృత్తులను త్యజించివేయు ప్రయత్నమే అతడు చేయు యత్నశీలత్వము. ఎందుకంటే చిత్తవృత్తులు ఆకారముల చుట్టూ వృత్తము చేస్తున్నాయి.

దేహ మోహము

ఓ నారదా ! ఎందుకో ఈ జీవుడు భౌతికమైన దేహములను చూసి మోహము చెందుచున్నాడు. దీని గురించి విచారణ చేయకపోతే ఎట్లా ? ఈ దేహము ఎటువంటిది ? చర్మము, మాంసము, రక్తము, స్నాయువు (సన్నటి నరములు), మజ్జ (బొమికలలో గుజ్జు), మేదము (కొవ్వు), బొమికలు, మూత్రము, పురీషములతో కూడిన ఒక భౌతికమైన గూడు వంటి ‘‘ఈ దేహమే నేను’’ ‘‘ఆ దేహమే నీవు’’ అని నమ్మి కూర్చున్న వానికి, ఒక కీటక జీవితమునకు తేడా ఏమున్నది? ఏమీ ఉండదు.

⌘   శ్లేష్మము మొదలైన అనేక దోష పదార్థములతో కూడిన ఈ పాంచ భౌతిక శరీర భావన ఎక్కడ ? వాటికి సంబంధించి ఆశయములు ఎక్కడ?
⌘   సౌరభము, సుందరము, శోభాయమానము, కమనీయము అగు ‘‘శరీరి’’ (లేక) - ఆత్మభావన ఎక్కడ?

ఆ రెండింటికి - హస్తి - మశకాంతరమంత తేడా (ఏనుగు - దోమల శరీరములంతటి భేదము).

‘‘మాంస, రక్త, మూర్త, మల, నరము, మజ్జ, బొమికలు మొదలైన దోష పదార్థముల కలయిక’’ అగు ఈ దేహముపై మమకారము కలిగి ఉండు దేహి భవిష్యత్తులో అనేక నరకములకు ఆహ్వానము పలుకుచున్నవాడగుచున్నాడు.

స్త్రీ, పురుషుల అవాచ్య (రహస్యాంగ) భాగములన్నీ అనేక నాడులతోను, వ్రణములతోను (పుళ్లతోను) నిండి ఉండగా అవన్నీ ఒకేరకములైన పదార్థములయినప్పటికీ భేదములు కల్పించుకొని తమను తామే ఒకరినొకరు మోసగించుకొనుచున్నారే. చర్మ ఖండముతో రెండుగా చీలి కనిపిస్తూ, అపానము (విసర్జనము) అనే దూషణముతో కూడుకొనియున్న అంగములను చూచి, వాటిలో రమించాలనుకోవాలనుకొనే జీవులకు - వారందరికీ ఒక నమస్కారము., ఆహా"। వారిది ఎంతటి సాహసం ? అంతకన్నా సాహసం ఏముంటుంది ? పర్యవసానముల (Eventualities) గురించి భయమే లేదే !

మునికి ఈ దేహ - దేహ భాగములతో సిద్ధించగల కార్యము ఏదీ అగుపించదు. అల్పదార్శకులకు మాత్రమే కనిపించే ప్రత్యేకత వారికేదీ అనిపించదు. వారు మమకార - భయరహితులై పరమ శాంతమును పూనినవారై ద్వంద్వరహితులై - అనేక వర్గ భేదములను చూడరు. ఆస్వాదించరు.

ముని గోచి ధరించిగాని, (లేక) ధరించనివారైగాని (బాహ్యాన ఎట్లా ఉండినాకూడా) - ఆత్మధ్యాన తత్పరులై ఉంటారు. అట్టి ధ్యానపరుడగు యోగి బ్రహ్మ భావనను సర్వత్రా మననము చేస్తూ బ్రహ్మమే తామగుచున్నారు. (బ్రహ్మవిత్ బ్రహ్మైవ భవతి).

లింగ - వర్ణాశ్రమ ధర్మములు, ఆశ్రమ భేదములు - ఇవన్నీ ‘‘సమదర్శన - జ్ఞానము’’ కొరకై, జ్ఞానమే అంతిమ ఆశయముగా కలిగి ఉన్నాయి. సమస్తము సన్యసించి ఆత్మజ్ఞానము సిద్ధించుకోవటమే సన్యాసాశ్రమము యొక్క అంతిమ - ఆశయము.

నిర్మోక్షాయ ఇహ భూతానాం లింగ గ్రామో నిరర్థకః।
మోక్షమే మహదాశయము. అట్టి ఆశయము వదలి ఉంటే, ఇక సన్యాస చిహ్నములు, నియమములు అన్ని కూడా నిరర్థకమే (They are purposeless if freedom of one's own self is not the main objective).

బ్రహ్మజ్ఞానో హి బ్రాహ్మణః

‘‘ఉన్నది ఏది? ఉన్నట్లే ఉండి కూడా లేనిది ఏది? వినకూడనిది ఏది? శ్రద్ధగా, అధికంగా వినవలసినది ఏది? వినవలసికూడా, ఎక్కువగా వినబడకయే ఉన్నదేది? శుభప్రదమగు వృత్తి, ప్రవర్త ఏది? దుర్వృత్తము, వినటము వలన నష్టము కలిగించేదేది?’’ - ఇవి ఎవరు సవివరంగా సశాస్త్రీయంగా తెలుసుకొని ఉంటారో అట్టివాడే బ్రహ్మమును ఎరిగినట్టి ‘‘బ్రాహ్మణుడు’’.

ఈ జీవుడు బ్రహ్మాజ్ఞాని అయి ‘‘బ్రాహ్మణుడు’’ కావాలి.

❋ ఎవడు బాహ్య చిహ్నములన్నీ (లింగములన్నీ) విడచి అలింగుడై, లింగాతీతత్వమును అత్యంత శ్రద్ధగా పాటించువాడై ఉంటాడో
❋ ఆత్మధర్మము తెలిసినవాడై బ్రహ్మభావమును అనుక్షణిక వ్రతముగా ఆశ్రయించి ఉంటాడో
❋ ఆత్మతత్త్వ ధ్యానమునందు నిష్ణాతుడు - విద్వాంసుడు అయి, రహస్యముగా ఇతరులకు తెలియరాని జ్ఞానచరితుడై ఉంటాడో
❋ ‘‘అనేకమంది జీవులుగా ఉన్నది ఏకస్వరూపుడగు ఆత్మభగవానుడే’’ అను అఖండాత్మ జ్ఞానమును బుద్ధితో నిర్ణయించుకొని అనేకము పట్ల సందిగ్ధుడై (అనేకత్వము నమ్మనివాడై) ఉంటాడో, ఆత్మ యొక్క ఏకత్వము పట్ల అసందిగ్ధుడై ఉంటాడో అనుమానము త్యజించనవాడై ఉంటాడో,
❋ బ్రహ్మచారి, గృహస్థ, వానప్రస్థ, సన్న్యాస ధర్మములను, బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్య శూద్ర ధర్మములను ‘ఆత్మదృష్టి’ అనే బల సంపదచే దృష్టియందు వదలి ఉంటాడో,
❋ అంధవత్, జడవత్ చ అపి, మూకవత్ చ మహీం చరేత్ । జగత్తులో కనిపించే ఏకాత్మకు అన్యమైన భేదములన్నిటి పట్ల గ్రుడ్డివానివలె, జడునివలె, మూగవానివలె చరిస్తూ అతీతత్వము వీడనివాడై ఉంటాడో -

అట్టి పరమశాంతుడగు యతీశ్వరుని చూచినప్పుడు దేవతలు కూడా అట్టివాని సమక్షమును, అట్టివానితో స్నేహమును కోరుకుంటారు.

లింగాభావాత్ (లింగ అభావత్) కైవల్యమ్ ఇతి బ్రహ్మానుశాసనమ్ । ‘‘ఆకారము, గుణములు, నామరూపములు’’ - మొదలైన విశేషములతో కూడిన లింగమును (గుణ విశేషములను) దాటి ఆవల అనుభవించటమే కైవల్యము. ఇది శాస్త్రీయ సిద్ధాంతము. ఇది బ్రహ్మానుశాసనము।

సన్యాసము స్వీకరించే విధానము

శ్రీ నారద మహర్షి : లోక కళ్యాణమూర్తీ ! జగత్ పితామహా ! పితృదేవా ! ఇప్పుడు మాకు సన్న్యాసాశ్రమము స్వీకరించే విధానము ఎట్టిదో, ఏ విధమైనదో మరికొంత వివరించి చెప్పండి.

శ్రీ పితామహుడు (బ్రహ్మ భగవానుడు) : ఓ నారదా ! ఇప్పటి వరకు ఆయా కొన్ని విశేషాలు చెప్పుకున్నాము. ఈ విషయమై మరికొంత వివరించుకుందాము.

1) ఆతుర సన్న్యాసము 2) క్రమ సన్న్యాసము - ఇప్పటికే ఆ రెండు రీతుల గురించి చెప్పుకోవటం జరిగింది కదా!

ఆతుర సన్న్యాసము : అనారోగ్యకర పరిస్థితులలోను, మరణము దగ్గరపడుచున్నట్లు అనుమానము వస్తున్నప్పుడు ఆతుర సన్న్యాసము శాస్త్రములలో సూచించబడుచూ ఉన్నది.

క్రమసన్న్యాసము : శరీరారోగ్యము ఉండగానే శాస్త్రీయంగా స్వీకరించబడేది. ఆతుర మార్గంగాని (లేక) క్రమసన్న్యాస విధి గాని తురీయాశ్రమము స్వీకరిస్తున్నప్పుడు కుచ్చ్ర వ్రతము (సన్న్యాసపు సంజ్ఞలగు కాషాయ వస్త్రము, బొంత మొదలైనవి వ్రత విధిగా స్వీకరించటము) సంబంధమైన ‘ప్రాయశ్చిత్తములు’ అనబడే ‘8’ శ్రాద్ధములు (శ్రద్ధతో కూడిన ఉపాసన / అర్చన) నిర్వర్తించాలి.
అవి 1) దేవ 2) ఋషి 3) దివ్య 4) మనుష్య 5) భూత 6) పితృ 7) మాతృ 8) ఆత్మ శ్రాద్ధములు.
వాటి ఉద్దేశ్యము ఏ విధమైనదో ముందుగా చెప్పుకుందాము.

1) దేవశ్రాద్ధము (లేక) అర్చనము : సత్య వస్తు (వసు) సంజ్ఞీకాన్, విశ్వేదేవాన్, బ్రహ్మ విష్ణు మహేశ్వరాన్ (అర్చనమ్ కుర్యాత్) । సత్య వస్తువుగా చెప్పబడు విశ్వదేవుని (The worker of the universe) సృష్టి - స్థితి - లయ స్వరూపంగా బ్రహ్మ విష్ణు మహేశ్వర త్రిమూర్తులను పూజించాలి.

2) ఋషి శ్రాద్ధము (అర్చన) : దేవర్షులను, క్షాత్ర ఋషులను (రాజర్షులను), మనుష్య ఋషులను ఉద్దేశ్యించి చేసే శ్రద్ధతో కూడిన కృతజ్ఞతాపూర్వకమైన అర్చనా విధానము నిర్వర్తించాలి.

3) దివ్య శ్రాద్ధము : అష్ట వసువులను, ఏకాదశ రుద్రులను, ద్వాదశ ఆదిత్యులను పూజించటము, శాంతిని అర్థించటము చేయాలి.

4) మనుష్య శ్రాద్ధము : మనస్సుకు అధి దేవతలు అగు సనకుడు, సనందనుడు, సనత్కుమారుడు, సనత్సుజాతుడు - ఈ నలుగురు బ్రహ్మ మానస పుత్రులు. లోక కళ్యాణమూర్తులు అగు వీరిని ఉపాసించటము, వారిని బుద్ధిని (మనీషమును) తీర్చి దిద్దు దివ్య స్వరూపులుగా సుత్తించి, శరణు వేడటము నిర్వర్తించాలి.

5) భూత శ్రాద్ధము : భూమి, జలము, తేజస్సు, వాయువు, ఆకాశములను (పంచ మహాభూతములను - The solid, The liquid, The heat, The gas, The space లను),
పంచ జ్ఞానేంద్రియ దేవతలను [ శోత్రము - వినికిడి, శబ్దము, త్వక్కు (చర్మము) - స్పర్శ, చక్షువులు - చూపు / రూపము, జిహ్వా (నాలుక) - రుచి / రసము, ఘ్రాణము (ముక్కు) - గంధము ] దాల్చి దేహములో ప్రదర్శనమగుచున్న జ్ఞానేంద్రియ దేవతలను,
పంచకర్మేంద్రియ దేవతలను 1) వాగింద్రియము/వాక్కు - పలకటము 2) హస్తేంద్రియము / చేతులు - పట్టుకోవటము / ఇవ్వటము, 3) పాదేంద్రియము / కాళ్లు - నడక 4) ఉపస్థ (లేక) గుహ్యము - (మూత్ర) విసర్జకావయవము 5) గుదము - మల విసర్జకావయవము)
చతుర్విధ (భూతగ్రామ శ్రాద్ధములు) : 1) పంచ ప్రాణములు 2) పంచ ఉపప్రాణముల ఉపాసన 3) పంచ ఇంద్రియముల ఉపాసన 4) పంచ - ఇంద్రియ విషయముల ఉపాసన 5) మనస్సు, బుద్ధి, చిత్తము, అహంకారము అయి ఉన్న చతుర్విధ అంతరింద్రియముల ఉపాసన.
(వీటిని అన్నిటినీ ఉపాసించటము - భూత శ్రాద్ధము అని కూడా అంటారు).

6) పితృశ్రాద్ధము : పితృ-పితామహ-ప్రపితామహ ఉపాసన తండ్రి నుండి మూడు తరముల వరకు (1) తండ్రి 2) తాత 3) ముత్తాత. ఒకవేళ తండ్రి జీవించి ఉంటే (సన్న్యాసము స్వీకరించువాడు జీవ పుత్రుడైతే) తండ్రిని వదలి - తనను, తాతను, ముత్తాతను స్మరిస్తూ ‘‘శ్రాద్ధము’’ అనే శ్రద్ధతో కూడిన పరమార్థవాక్య ఉపాసన సమర్పించాలి.

7) మాతృశ్రాద్ధము : మాత - పితామహి - ప్రపితామహి (తల్లి, నానమ్మ, ముత్తమ్మ - నానమ్మ వారి తల్లి) కి శ్రాద్ధోపాసన చేయాలి. తల్లి బ్రతికి ఉంటే, తనను మొదటిగా జేర్చి శ్రాద్ధ మంత్రములు ఉపాసించాలి.

8) ఆత్మ శ్రాద్ధము : తనకు తానే నామరూపాత్మకమైన తన యొక్క జీవాత్మక ప్రాపంచక రూపము (పాత్ర)కు శ్రాద్ధ సంస్కారము నిర్వర్తించాలి.

పై అన్ని (8) శ్రాద్ధములలోను ఇద్దరిద్దరు బ్రాహ్మణులను ఆహ్వనించి విశ్వేదేవ - పితృదేవ పూర్వకంగా పూజించాలి.

అట్టి శ్రాద్ధము 1) ఏకాధ్వర పక్షము (ఒక్క రోజులో పూర్తి చేసేది) 2) అష్టాధ్వరపక్షము - (8 రోజులలో అష్ట శ్రాద్ధములు నిర్వర్తించటము) అను రెండు విధములు చేయవచ్చునని చెప్పబడుతోంది.

ఈ రెండు పద్ధతులలో కూడా :

★ స్వశాఖానుగతమైన మంత్రము - (చతుస్సాగర పర్యంతం గో బ్రాహ్మణేభ్యః శుభం భవతు....... ఋషి త్రయార్షేయ / ఋషిపంచార్షేయ / సప్తార్షేయ (వంశ గురువుల పేర్లు), ..... వేదాధ్యాయీ (ఋగ్వేద / శుక్లయజుర్వేద / కృష్ణ యజుర్వేద మొదలైన అధ్యాయీ - వంశ వేద విభాగము) ............. (పేరు) అష్టశ్రాద్ధములలో ప్రవర పూర్వకంగా పలకాలి.

★ ‘పితృయాగము’ చేయు విధానంగా బ్రాహ్మణులను అర్చించాలి. వారి భోజన విధి, పాదార్చన విధి మొదలైనవన్నీ పితృ యాగోక్త విధానంగా యథావిధిగా నిర్వర్తించాలి. పిండ ప్రదానము మొదలైనవన్నీ శాస్త్రీయంగా చేయాలి. బ్రాహ్మణులను సంతోషింపజేయాలి. బ్రాహ్మణ ప్రియంగా పూర్తి చేయాలి.

★ ఆ తరువాత సన్న్యాస సంస్కారము నిమిత్తమై శేషించిన (మిగిలియున్న) కర్మ నిర్వర్తించటానికై ‘‘కేశాంత సప్తాష్టవా’’ - ‘7’ లేక ‘8’ వెంట్రుకలను వదలి, తల వెంట్రుకలను, ముఖ వెంట్రుకలను తొలగించుచూ క్షౌరము చేయించుకోవాలి. మంత్రముగ్ధంగా ‘7’ లేక ‘8’ కేశములను (వెంట్రుకలను) సంరక్షించుకోవాలి.

★ కక్షోపస్థవర్జం - చంకలోని ఉపస్థయందలి వెంట్రుకలు వదలి శిరస్సు, ముఖము వెంట్రుకలు క్షౌరం చేయించుకోవాలి. ఆ తరువాత స్నానం చేయాలి. ఆ సాయంకాలం ‘‘సాయం సంధ్యా వందనము’’ సహస్ర గాయత్రీ పూర్వకంగా జపించి ‘బ్రహ్మయజ్ఞము’ నిర్వర్తించాలి. తనకు సమీపముగా ‘స్వాధీనాగ్ని’ని స్థాపించాలి (ఉపస్థాపనం). తన యొక్క ‘వేదశాఖ’ను (‘‘...... శాఖాధ్యాయీ’’ - అనునది) విడచిపెట్టాలి.

★ ఆ తరువాత వేదోక్త - వేదమంత్రోచ్ఛారణగా ‘‘ఆజ్యభాగము’’ వరకు చెప్పబడిన మంత్రములో ఆజ్యము (నేయి) ని హోమము చేయాలి. ఆహుతి విధిని పూర్తి చేయాలి. తదితరులతో కలసి తాను సక్తు ప్రాశనము (పేల పిండితో కలిపిన ఆహారము తినటము) 3 సార్లుగా నిర్వర్తించాలి.

★ అటు తరువాత ఆచమనం చేసి అగ్నిని రక్షించుకోవాలి. అగ్ని కొనసాగునట్లు పుల్లలు (wood pieces) మొదలైనవి వేయాలి.

★ అగ్నికి ఉత్తర దిశగా జింక చర్మము పరచుకొని ఆసీనుడు కావాలి. పురాణ కథలు శ్రవణం చేస్తూ (వింటూ) ఆ రాత్రి జాగరణ (రాత్రంతా మెలకువగా ఉండటము) నిర్వర్తించాలి.

★ చతుర్థయామము (నాలుగవ జాము) చివరిలో (ఉదయం 6 గంటల) తరువాత స్నానం చేయాలి (యామము = జాము = 3 గంటల కాలము)

★ ముందు రోజు నుండి వెలుగుచున్న అగ్నిని కట్టెపుల్లలతో ప్రజ్వలింపజేయాలి.

★ ఆ అగ్నిలో అన్నము వండాలి. (అన్నమును ‘చరువు’ అని కూడా అంటారు. చరువు = దేవతల హోమము నిమిత్తమై వండిన అన్నము).

★ ఆ అన్నము (చరువును) ‘పురుష సూక్తము’ చదువుచూ, 16 ఆహుతులుగా అగ్నికి హోమము చేస్తూ ‘విరజా హోమము’ చేయాలి.

★ ఆ తరువాత ఆచమనం చేసి, వస్త్ర దానము, సువర్ణ పాత్ర దానము, గో దానము - సదక్షిణంగా (కొంత ధనమును దక్షిణగా జేర్చి) నిర్వర్తించాలి.

పై విధంగా నిర్వర్తించి, ఆ తదుపరి బ్రహ్మోద్వాసనము (విరజా హోమము మొదలైన అప్పటి దాకా నిర్వర్తించిన అగ్నికార్యము యొక్క ఉద్వాసన) పలుకుతూ సమాప్తి చేయాలి.

అగ్నికి ఉద్వాసన :

సం మా సించంతు మరుతః, సమ్ ఇంద్ర, బృహస్పతిః  
స మాం అయాగ్నిః, సించంతు । ఆయుషా చ,  
ధనేన చ బలేన చ వా ఆయుష్మంతం కరోతు మేతి, యాతే అగ్నే యజ్ఞియా ।

నేను సన్న్యాసాశ్రమము స్వీకరిస్తూ అయాగ్నికుడిని (అగ్నికార్యము వదలుచున్నవాడిని) అగుచున్నాను. నన్ను వాయువు, ఇంద్రుడు, బృహస్పతి రక్షించుచు తత్త్వోపాసనాయుక్తమగు ఆయుష్షు, జ్ఞాన బలము ప్రసాదించి ఆయుష్మంతుని చేయు గాక।

పై మంత్రమును చదువుచు, మంత్రార్థమును బుద్ధితో భావన చేస్తూ, అగ్నికి ప్రదక్షిణ చేస్తూ, ఆత్మ ప్రదక్షిణగా ఆపాదించును గాక. పాంచ భౌతికమగు అగ్నిని దాటి పురాణమగు ‘ఆత్మయజ్ఞోపాసన’ ధారణ చేయును గాక।

ఆత్మయందు అగ్నిని ఆరోపించి ఆత్మాగ్నిని ధ్యానిస్తూ, యజ్ఞాగ్నికి ప్రదక్షిణము చేసి, నమస్కరించి యజ్ఞాగ్ని గుండములోని అగ్నికి ‘‘ఉద్వాసన’’ (send off) పలుకును గాక।

ఆ మరునాడు ప్రాతః సంధ్యను ఉపాసిస్తూ సహస్ర గాయత్రీ పూర్వకంగా (1000 సార్లు గాయత్రీ మంత్రమును నిర్వర్తించి), సూర్యోపస్థానము (సూర్యోపాసన) చేయాలి. (సూర్యశ్చ మామన్యుశ్చ మన్యుపత యశ్చ మన్యుకృతేభ్యోః పాపేభ్యో రక్షన్తాం । యద్రాత్రియాత్ పాపమకార్షం, మనసా వాచా హస్తాభ్యాం పద్భ్యాం ఉదరేన శిశ్నా । రాత్రి స్తదవలుంపతు. యత్ కించిత్ దురితం మయి ఇదమహం మాం సూర్యేజ్యోతిషి జుహోమి స్వాహా - అని దోసిలితో జలము స్వీకరించాలి.

ఆ తరువాత-
నాభిదఘ్నా ఉదకమ్ ఉపవిశ్య, అష్టదిక్పాలక అర్ఘ్యపూర్వకం గాయత్రీ ఉద్వాసనం కృత్వా, సావిత్రీం వ్యాహృతిషు ప్రవేశయిత్వా..., జలములో (తటాకములో) బొడ్డు వరకు మునిగి, జలస్వరూపడగు వరుణ దేవునికి నమస్కరించును గాక. అప్పుడు అష్టదిక్పాలకులకు అర్ఘ్యము సమర్పించును గాక।

తూర్పున : శచీదేవి సమేత ఇంద్ర భగవానునికి,
తూర్పు - దక్షిణ మధ్యదగు - ఆగ్నేయమున : స్వాహాదేవీ సమేత అగ్ని భగవానునికి,
దక్షిణమున : శ్యామలాదేవీ సమేత యమ భగవానుకి,
దక్షిణ - పశ్చిమమగు నైరృతియందు: దీర్ఘాదేవీ సమేత నైరృతి భగవానునికి,
పడమరగా : కాళికా దేవీ సమేత వరుణునికి,
పశ్చిమోత్తరంగా (వాయువ్యముగా) : అంజనాదేవీ సమేత వాయుభగవానునికి,
ఉత్తర దిక్కుగా : చిత్రా దేవీ సమేత కుబేరునికి,
పూర్వోత్తర దిశగా (ఈశాన్యముగా) : పార్వతీదేవీ సమేత ఈశాననుకి అర్ఘ్యములు సమర్పించును గాక.

ఆవిధంగా జలముతో అష్టదిక్పాలకులకు అర్ఘ్య ప్రదానము నిర్వర్తించి, ‘‘గాయత్రీ ఉద్వాసనము’’ నిర్వర్తించాలి.

అప్పుడు (సత్-విత్-ఋత్ స్వరూపిణి అగు) సావిత్రీ దేవిని స్వకీయమగు ఉపాసనా విధానమునందు ప్రవేశింపజేసుకోవాలి.
‘‘నేనే-సత్ ఉనికి, విత్ - ఎరుక స్వరూపుడగు సమస్తమునకు పరమైయున్న ఆత్మ పురుషుడను’’ అను స్వస్వరూపాత్మోపాసనకు ఉపక్రమించు గాక.
అందుకు చెప్పబడిన శాంతి పాఠక స్తుతి శ్లోకములు చెప్పుకుంటున్నాము.

స్వస్వరూపాత్మస్థాన స్తుతి

అహం వృక్షస్వ రేః ఇవ । ఈ సంసార వృక్షమును పోషించు చేతన స్వరూపడను నేనే.

కీర్తిః పృష్ఠం గిరేః ఇవ । స్వస్వరూపమగు ఆత్మ యొక్క కీర్తియే పర్వత శిఖరంలాగా ఎదురుగా సమున్నతంగా ఏర్పడి ఉన్నది.

ఊర్ధ్వ పవిత్రో వాజినీవ స్వ అమృతమస్మి : ఆకాశంలో సూర్యునియందు ప్రదర్శనమగుచున్నట్లే - ఆ ప్రకాశమానమగు పరబ్రహ్మతత్త్వము నా యందు కూడా అమృత స్వరూపమై - అస్మత్ స్వస్వరూపంగా వెలయుచున్నది.

ద్రవిణగ్ం సువర్చసమ్ : మమాత్మ స్వరూపమే ఈ సమస్తమును తన యొక్క సు-వర్చస స్వరూప సంపదగా కలిగియున్నది. ఇదంతా నా సు-వర్చస రూపమగు ద్రవిణం (ధనము)యే.

సుమేధా అమృతో క్షితః : నా ఆత్మయే సర్వదా అమృత స్వరూపమై, సర్వత్రా భూస్వరూపమై ఉత్తమ బుద్ధికి అనుభవమగుచు ఉన్నది.

ఇది త్రిశంకోః వేదానువచనమ్ : ఇది ఋక్ - యజుర్ - సామ్ త్రివేదములు ప్రకటించు శ్రేష్ఠ వచనము.

పరబ్రహ్మ స్వరూపమగు ప్రణవ ధ్యానము

ఏ ఓంకార ప్రణవమైతే . . .

యః ఛంద సా మృషభో విశ్వరూపః । ఈ విశ్వమంతా ఎవరి యొక్క కల్పిత రూపముగా వేదములచే చెప్పబడుచూ, ఎలుగెత్తి గానము చేయబడుతుందో (మృషము - కల్పిత ప్రతిబింబమాతృము - మట్టికి బొమ్మ ఆకారమువలె)

ఛందోభ్యో అధ్యమృతాత్ సంబభూవ । ఏ అమృత స్వరూపము నుండి వేదములు శబ్దరూపంగా బయల్వెడలుచున్నాయో.

సమేంద్రో మేధయా స్పణోతు । అట్టి సమగ్రాత్మ స్వరూపమగు ప్రణవము నా యొక్క ఇంద్రియములను ఉత్తమ మేధస్సుతో (బుద్ధితో) తీర్చిదిద్దును గాక।

అమృతస్య దేవ ధారణో భూయాసమ్ । మేము అత్యధికమగు ఆత్మధ్యానామృతమునే ధారణ చేయచుండెదము గాక।

శరీరం మే విచర్షణం । నా యొక్క ఆత్మ శరీరమే సర్వత్రా విస్తారము, సంచారము కలిగినదై మాకు అనుభవమగుచుండును గాక. నా ఈ శరీరము జ్ఞానము పొందుటకు ఉపయోగమగు ఉపకరణమగు గాక.

జిహ్వా మే మధుమత్తమా । మధురమగు ఆత్మ గురించిన జ్ఞాన వాక్యములనే నా నాలుక ఆశ్రయించి ఉండును గాక. నా వాక్కు మధురముగా, శుభప్రదముగా, సర్వజన శ్రేయోదాయకముగా పలుకులు పలుకును గాక. నేను పలికే పలుకులు సహజీవులకు మధురముగా వినిపించును గాక.

కర్ణాభ్యాం భూరి విశ్రువమ్ । నా చెవులు ఆత్మ భగవానుని స్తుతి - సమాచారములు వినుటకై అధికాధికంగా సువిస్తారమై ఉండును గాక.

బ్రహ్మణః కోశోఽసి మేధయా పిహితః । మా మేధ (బుద్ధి) బ్రహ్మము గురించిన శాస్త్ర - స్వానుభవజ్ఞాన ధనాగారమై నిండియుండును గాక.

శ్రుతం మే గోపాయ । రహస్యములగు వేదాంత వాక్యములు మా హృదయమునందు పరమార్థపూర్వకంగా పరిరక్షించబడు గాక.

సముద్ధరణ - సన్న్యస్త మంత్రము

దారైషణాయాశ్చ ధనైషణాయాశ్చ, లోకైషణాయాశ్చ వ్యుత్థితోఽహమ్ । : ఇప్పుడు ఈ యతి - పరివ్రాజక సన్యాస వ్రతము స్వీకరిస్తూ 1) భార్య, స్త్రీ, నామరూపములపట్ల ఏర్పడియున్న ఈషణము (ఇష్టము, అభిరుచి, కోరిక, ఆవేశము) 2) ధనము పట్ల, సంపద పట్ల ఈషణము 3) లోక సంబంధమైన ఈషణము - వీటి నుండి ఉద్ధరణము పొందుచున్నాను. బంధముల నుండి విడివడుచున్నాను. (ఈషణము = ఇచ్ఛ, కోరిక, ఆకర్షణ)

1) ఓం ‘భూః’ సన్న్యస్తం మయా : ఓంకార రూపుడగు పరమాత్మను ఆశ్రయిస్తూ భౌతికంగా కనిపించేదంతా (భూః) నాచే వదలివేయబడుచున్నది. (I am leaving all that is matter related).

2) ఓం ‘భువః’ సన్న్యస్తం మయా : మనస్సు యొక్క విషయములను (భువః) ఆశ్రయించు స్వభావము నాచే విడవబడుచున్నది.

3) ఓగ్ం ‘సువః’ సన్న్యస్తం మయా : సాత్వికగుణ ఫలమగు సుఖమయ స్వర్గ (సువః) లోకములను, అనుభవిని కూడా విడచిన వాడనగుచున్నాను.

పైన చెప్పుకున్న 1) ‘‘అహం వృక్షస్య రేరివ....’’, 2) ‘‘యః ఛందసా మృషభో విశ్వరూపః...’’, 3) ‘‘దారైషణాయాశ్చ...’’, 4) ‘‘ఓం భూః సన్న్యస్తమయా, ఓం భువః...’’ ఈ నాలుగు మంత్రములను అంతరార్థమును ఆస్వాదిస్తూ మంద, మధ్యమ, తార ధ్వనులతో (With low, medium and high sounding voice) పలకాలి. వాక్కుతోను, మనస్సుతోను ఒకేసారి ఉచ్చరించాలి.

- - -

శిఖా ముండనము

ఆ తరువాత, శిఖాముండనము

అభయం సర్వ భూతేభ్యో । మత్తః సర్వం ప్రవర్తతే । ఓం స్వాహా । ఈ సమస్త జీవులు నా యొక్క అభయమగు ఆత్మానంద స్వరూపమే । నా వలననే ఇదంతా కూడా ప్రవర్తమానము (Tend to behave) అగుచున్నది.

అని జలమును ప్రాశ్యము చేయాలి (తాగాలి).

అప్పుడు తూర్పు దిశగా కూర్చుని రెండు చేతులతో పూర్ణాంజలి (దోసిలి) ధరించి, ‘‘ఓం అభయం...స్వాహా’’ అను పైన మంత్రము చదువుచూ శిఖను తీసివేయాలి.

యజ్ఞోపవీత త్యాజ్య విధాన మంత్రము

యజ్ఞోపవీతం పరమం పవిత్రం ।	పరమ పవిత్రమగు యజ్ఞోపవీతము (ధారణ చేయబడు సృష్టికి సంజ్ఞ)
ప్రజాపతేః యత్ సహజం పురస్తాత్ ।	మొట్ట మొదట ఇది సృష్టికర్తయగు ప్రజాపతి యొక్క సహజమగు (అసంకల్పిత) సంకల్పము రూపమున ఉన్నది.
ఆయుష్యమ్ అగ్ర్యం ప్రతిముంచ శుభ్రం ।	ఈ సూత్రము ఆత్మజ్ఞాన సంబంధమైన ఆయుష్షును అధికం చేయునదై పవిత్రతను ప్రసాదించునది.
యజ్ఞోపవీతం బలమస్తు తేజః।	ఇట్టి ఈ యజ్ఞోపవీతము తేజో రూపమగు బలము.
యజ్ఞోపవీత! బహిః న నివసేత్ త్వం ।	అట్టి ఓ యజ్ఞాపవీతమా । ఇక మీరు శరీరమునకు బాహ్యముగా ఉండి ఉండకండి.
అంతః ప్రవిశ్య మధ్యే హి అజస్రం ।	ఇప్పటి నుండి (అజస్రము) ఎల్లప్పుడు నా హృదయ మధ్యగా ప్రవేశించిన వారై ఉండండి.
పరమం పవిత్రం యశోబలం జ్ఞానం మేధాం ప్రయచ్ఛేతి ।	నా హృదయమును పొందినవారై నాకు యశస్సు (ఉత్తమముగా కీర్తి), వైరాగ్యం, జ్ఞాన బలము, జగత్ విషయముల పట్ల వైరాగ్యము, సూక్ష్మాతి సూక్ష్మమగు ఆత్మను తెలుసుకోగల మేధస్సు (ధారణ శక్తి గల మఱపు లేని బుద్ధి) ప్రసాదించువారై ఉండండి.

పై యజ్ఞోపవీత ధారణ - హృదయాంతర్గతములోనికి యజ్ఞోపవీత దేవతాహ్వాన మంత్రమును పలుకుచు, నూలుచే నిర్మితమైన బాహ్య యజ్ఞోపవీతమును త్రెంచాలి. జలమునకు నమస్కరిస్తూ ‘‘ఓం భూః సముద్రం గచ్ఛ స్వాహేతి’’ అని పలుకుచూ నీటియందు బాహ్య జందెమును విడచివేయాలి.

అప్పుడు -

ఓం భూః సన్యస్తం మయా । ఓం భువః సన్యస్తం మయా । ఓగ్ సువః సన్న్యస్తం మయా

అని మూడు సార్లు అమంత్రము చేసి జలము మూడు (3) సార్లు లోనికి తీసుకోవాలి (త్రాగాలి).

పై మంత్రము చదువుచూ కటిసూత్రము (మొలత్రాడు) కూడా త్రెంచి నీటిలో వదలాలి.

అప్పుడు ‘‘సర్వకర్మ నివర్తకోఽహమ్ ।’’ ‘‘నేను సమస్త కర్మల నుండి నివర్తకుడను అగుచున్నాను. ముగింపు పలుకుచున్నాను’’ అని మనోవాక్కులతో పలుకును గాక.

ఆ తరువాత -

జాతరూపధరుడై (అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డవలె), మనస్సులో జనులతో పరస్పర అనుబంధ - బాంధవ్యములేవీ ఏ మాత్రము లేనివాడై కేవలమగు స్వస్వరూపము (The absolute "i" of one's own self) తో అనుసంధానము కలవాడై,
- రెండు చేతులు ఊర్ధ్వముగా (Upwardly) ధరించి ఉత్తరము వైపుగా నడిచి వెళ్లును గాక!

- - - - -

ఇప్పుడిక మనము (1) విద్వత్ సన్న్యాసి 2) వివిదిషా సన్న్యాసిల గురించి చెప్పుకుందాము.

విద్వత్ సన్న్యాసి - సన్న్యాస స్వీకారము

విద్వత్ సన్న్యాసి : సమస్త దృశ్య విషయములపట్ల విరాగము పొంది మోక్షము సిద్ధించుకొను ఏకైక లక్ష్యశుద్ధి కలవాడు. విరాగము / విరక్తితో చక్కగా సన్న్యసిస్తూ ఉంటే అతడు అప్పటికే గురుముఖతః ‘మహావాక్యోపదేశము’ పొందినవాడై సుఖముగా భూమిపై తత్త్వజ్ఞానముతో సంచరించును గాక.

జీవో బ్రహ్మేతి నా పరః । పరబ్రహ్మమే జీవుడుగా కనబడుచున్నది. జ్ఞాన దృష్టిచే జీవుడు బ్రహ్మమునకు వేరు కాదు అని తెలియవచ్చుచున్నది.

తత్త్వమ్ అసి । ‘నీవు’ రూపముగా కనిపిస్తున్నవారంతా తత్ శబ్దార్థమగు పరమాత్మ స్వరూపులే అయి ఉన్నారు.

సోఽహమ్ । అఖండము, దివ్యము అగు ఆత్మయే నేనై ఉన్నాను. పరమాత్మ ఏకమై నా, నీ, ఆ, ఈ సమస్త స్వరూపుడు.

త్వమేవాహమ్ । నీవుగా ఉన్నది, ఈ జగత్తు రూపముగా ఉన్నది నేనే. నా యొక్క స్వాభావిక ఆత్మ స్వరూపమే అజ్ఞాన దృష్టికి అనేకముతో కూడిన జగత్తుగాను, జ్ఞాన దృష్టికి ఏకము, సమస్తము గాను అయి ఉన్నది. ఇదంతా నా వలననే నేనే అయి ఉన్నాను.

ఓం ఇతి ఏక అక్షరం బ్రహ్మ । ఏకము, అక్షరము అగు బ్రహ్మమే, సత్యమగు సత్-చిత్-ఆనంద రూపమే - నేను - నీవు జగత్తుల ‘ఓం’ కారార్థ రూపముగా వెలుగొందుచున్నది.

ఈ విధంగా విద్వత్ సన్న్యాసి ఆత్మను సమస్తముగా ఎరిగి, ఆత్మానంద సిద్ధ పురుషుడై, ఈ దృశ్యమునందు ఆత్మానంద భరితుడుగా విహరిస్తున్నాడు.

ఈ సమస్తము నేనే అయి ఉండగా, నాకు అన్యముగా వ్యతిరేకమైనది ఏమున్నది ?

మత్తః కశ్చిత్ న అన్యో వ్యతిరిక్త। అను అనుభవమును స్వాభావికము చేసుకున్నవాడై ఉంటున్నాడు. ఎక్కడ ఏ ఫలము (Fruit), పత్రము (leaf), ఉదకము (Water) దొరికితే అవియే స్వీకరిస్తూ, పర్వతములందు, వనములందు, దేవాలయ ప్రాంగణములందు సంచారము కలిగి ఉండును గాక.

అట్టి సన్న్యాసి వస్త్రములను కూడా ధరించాలి అనే ధర్మము లేనివాడై (దిగంబరుడై), సర్వత్రా సంచారములు నిర్వర్తిస్తూ,
- సర్వానంద స్వానుభవైక పూర్ణ హృదయుడై (ఆత్మానందమును సర్వత్రా దర్శిస్తూ స్వస్వరూపముగా ఆనందించు హృదయముకలవాడై)
- కర్మ - కర్మఫలముల పరిధులను దాటిపోయి, కర్మ సాక్షిత్వము సిద్ధించుకొన్నవాడై ఉండును గాక.
- ప్రాణమునకే ఆధారము, ప్రాణ శక్తికి జనన స్థానము అగు ఆత్మను తనయందు, అఖిల భూతములందు దర్శించుచూ, ప్రాణాధార పరాయణుడై ఉండును గాక.

దేహము నిలచి ఉన్నంతవరకు ఫలములు, ఫలరసములు, ఆకులు, జలము స్వీకరిస్తూ ఏది ఆహారముగా లభిస్తే దానిని దేహమునకు సమర్పించువాడై ఉండును గాక।

మోక్షమును మాత్రమే అభిలషించువాడై కాలము గడుపును గాక । దేహము త్యజించు సందర్భము వచ్చినప్పుడు పర్వత గుహలలోనో, మరెక్కడైనా సరే - తారక మంత్రము (సమస్త దృశ్యము నుండి స్వస్వరూపమును తరింపజేయు మననము కలవాడై) జపిస్తూ (భావిస్తూ) ఈ భౌతిక శరీరమును శిథిల వస్త్రము విడిచినట్లు త్యజించివేయును గాక.

వివిదిషా సన్న్యాసి - సన్న్యాస స్వీకారము

‘‘ఈ జగత్తుతో అనురక్తియే సంసారము’’ అని తెలుసుకొని అందుకు సాధనగా సన్యాసాశ్రమము స్వీకరించువాడు. సన్యాసమును విరక్తి కొరకై సాధనగా ఎన్నుకొనువాడు - ‘‘వివిదిషా సన్న్యాసి’’ అనబడుచున్నాడు.

ఈతడు సన్న్యాసము ‘సాధన’ కొరకై స్వీకరించువాడు. విద్వత్ సన్న్యాసి వలెనే సన్న్యాసవ్రత దీక్షా స్వీకార విధిని ముగిస్తారు. ఆ తరువాత ఉత్తర దిక్కుగా 100 అడుగులు నడచి వెళ్లుతారు.

అప్పుడు ఆచార్యులు మొదలైన అక్కడి విప్రులు, పండితులు అతనిని ఉద్దేశ్యించి : తిష్ఠ, తిష్ఠ - మహాభాగా ! దండం వస్త్రం కమండలుం, గృహాణ । ప్రణవ మహావాక్య గ్రహణార్థం గురునికటం ఆగచ్ఛేత్ । - ఓ సన్న్యాసాశ్రమము స్వీకరిస్తూ ఉన్న మహానుభావా ! ఆగండి ! ఆగండి ! ప్రణవ వాక్యార్థము బుద్ధికి సుస్పష్టము, నిర్దుష్టము చేసుకోవటానికై మీరు సద్గురు ఆశ్రమము ఆశ్రయించండి !’’ - అని పలుకుతారు. అప్పుడు ఆ వివిదా సన్న్యాసి అక్కడి వేదజ్ఞుల, విప్రుల సూచనానుసారంగా దండము (చేతికర్ర), కటిసూత్రము (మొలత్రాడు), కౌపీనము (గోచి), ఏకశాఠి (ఒక శాలువ), కమండలువు (నీటి పాత్ర)ను స్వీకరించాలి.

వైణవం దండం : పాదముల నుండి మస్తకము (శిరస్సు) వరకు పొడవుగల వెదురు దండమును స్వీకరించాలి. ఎక్కడా వ్రణములు (కణుపులు) లేనిది, సౌమ్యము (నున్నగా)ను, వంకర టింకరలు - ఎత్తు పల్లాలు లేనిది, అందముగా ఉన్నది అగు దండమును పొంది (‘‘ఓం కేశవాయ స్వాహా....’’ మొదలైన విధంగా) ఆచమనం చేసి (మూడుసార్లు జలము లోనికి తీసుకుని) - ఈ మంత్రము చదువుచూ చేతికి తీసుకోవాలి.

సఖా ! మా గోపాయ !	మిత్రమా ! సఖా ! దండ భగవాన్ ! నన్ను సర్వదా కాపాడుతూ ఉండండి.
ఓజః సఖా యో అసి ఇంద్రస్య వజ్రోసి।	నా యందు ఓజో శక్తిని వృద్ధి చేయుదురు గాక. మీరు ఇంద్రుని వజ్రము వంటి వారు అయి వుండండి.
వార్త్రఘ్నః శర్మ మే భవ ।	నాకు సుఖాలు అవండి.
యత్ పాపం, తత్ నివారయేతి ।	ఓ దండ రాజమా ! పాప దృష్టుల నుండి కాపాడి నాకు ఆనందము కలుగజేయండి. పాప కార్యముల నుండి నివారించి నన్ను రక్షించెదరు గాక.

కమండలువు (జలపాత్ర) : ‘‘జగజ్జీవనం, జీవనాధార భూతం! మాతే! మా మంత్రయిస్య, సర్వదా సర్వసౌమ్యేతి’’ ‘‘జగత్తులో జీవించటానికి జీవనాధారమై ఉండగల ఓ కమండలువు మాతా! ఎల్లప్పుడు సమస్తము పట్ల సౌమ్య (Peaceful, Tolerable) స్వభావము కలిగిఉండుటకై ఆమంత్రిస్తూ (Please condition me) నన్ను రక్షించుటకై నన్ను వెంటనంటి ఉండండి’’ అని మంత్రము చదువుచూ, ప్రణవము (ఓం) ఉచ్చరిస్తూ కమండలువును స్వీకరించెదరు గాక!

కటి సూత్రము : కౌపీనాధారం కటిసూత్రం ‘ఓం’ ఇతి । ఓంకార స్వరూపమగు కటి సూత్రమా (మొలత్రాడు దేవా)! మీరు వేంచేసి నా యొక్క కౌపీనమునకు (గోచి ధరించటానికి) ఆధారము అవండి అని ఆహ్వానిస్తున్నాను.

కౌపీనము (గోచి) : గుహ్యాచ్ఛాదనం కౌపీనం ఓం ఇతి । నా యొక్క గుహ్యావయవమునకు ఆచ్ఛాదనగా (కప్పుకొని) ఉండటానికి ఓంకార స్వరూపముగా ఈ కౌపీన దేవతకు ఆహ్వానము’’ - అని చెప్పుచూ కౌపీనము ధరించాలి.

వస్త్రము (శాటీ, దుప్పటి) : శీత - వాత - ఉష్ణ త్రాణకరం । దేహైక రక్షణం ఓం ఇతి । చలి, ఉక్కు - ఉష్ణముల నుండి దేహమును రక్షించుటకై ఈ వస్త్రమును స్వీకరించుచున్నాను.

ఈ విధంగా కటి సూత్రమును, కౌపీనమును, కప్పుకొనుటకు వస్త్రమును ఆచమనపూర్వకంగా స్వీకరించాలి.

పై విధంగా సన్న్యాసయోగ పట్టాభిషిక్తుడై కృతార్థోఽహం - ‘‘నేను కృతార్థుడను. జీవితములో నిర్వర్తించవలసిన ముఖ్య కార్యము నిర్వర్తించినవాడను అగుచున్నాను’’ అని నోటితో పలుకుచూ, మనస్సుతో మననము చేస్తూ బుద్ధితో అవగాహనను నిశ్చలము, నిర్మలము చేసుకొనును గాక. సన్న్యాసాశ్రమ స్వీకారి అగును గాక।

ఇతి ఉపనిషత్ - చతుర్థోపదేశః

---

ఐదవ ఉపదేశము

సన్న్యాసి విధములు

శ్రీ నారదుడు : హే భగవాన్ ! ఇప్పుడు నాదొక సందేహము. దయచేసి నివారించ ప్రార్థన.

‘సర్వకర్మ నివర్తకః సన్న్యాస’’ - ఇతి త్వయా ఉక్తః । మీరు మాకు సన్న్యాసయోగము గురించి బోధిస్తూ ‘‘సర్వ కర్మల నుండి ఉపసంహారము (Completely withdrawing from all functional duties) అని చెప్పుతూ వస్తున్నారా? లేక నాకు అట్లా అనిపిస్తోందేమో?

అలా చెప్పుచూనే ‘‘స్వాశ్రమాచార పరో భవేత్ । తను కూడా సన్న్యాసాశ్రమ ఆచారపరుడై ఉండాలి’’ - అని కొన్ని ఆచారములను (Doings) గురించి నియమములుగా చెప్పుచున్నారు కదా. ‘‘తప్పక నిర్వర్తించాలి’’ అని సూచిస్తున్నారు.

1) కర్మలు, విధులు ఆశ్రమానుసారంగా నిర్వర్తించటము 2) కర్మలన్నీ సన్న్యసించటము
ఈ రెండు విషయముల గురించి మరికొంత వివరించి చెప్పండి.

శ్రీ పితామహులవారు : చైతన్యమూర్తి అగు ఆత్మ ‘శరీరి’ అయి దేహమును స్వీకరిస్తున్నదిగా అగుచున్నది. అట్టి శరీరి దేహముతో ‘4’ అవస్థలు అనివార్యంగా కలిగి ఉంటున్నాడు.

1) జాగ్రత్ అవస్థ   2) స్వప్నావస్థ    3) సుషుప్త్యవస్థ   4) తురీయావస్థ.

ఈ నాలిగింటి యందు ప్రవర్తమానుడగుచున్న జీవితాభిమాని అగు జీవుడు, వాటికి అధీనమైనట్టి కర్మ - జ్ఞాన - వైరాగ్యములతో ప్రవర్తమానుడై ఉంటున్నాడు.

అట్టి సందర్భానుచితంగా ప్రవర్తమానుడగు పురుషుడు (పురుషకారము ప్రదర్శించు జీవుడు) - తత్ తత్ అనుకూలమైన ఆచారములను (Situational as well as contextual acts / deeds) నిర్వర్తించటము అనివార్యము అగుచూ ఉంటుంది. కాబట్టి జీవుడు దేహమున్నంత వరకు ఆయా స్థితికి సంబంధించిన కర్మలు నిర్వర్తించక తప్పేది కాదు.

శ్రీ నారదుడు : ఓహో" ! అట్లాగా ! అయితే సన్న్యాసము అనేది అనేక రకములైనవి - అని మీరు చెప్పే వాక్యములను అనుసరించి నేను అర్థం చేసుకుంటూ భావిస్తున్నాను. తండ్రి ! ఈ విషయం మాకు బోధించండి.

• సన్న్యాసములు ఎన్నెన్ని రీతులుగా ఉంటాయి (How many varieties)?
• వాటి వాటి భేదాలు ఏ విధంగా ఉంటాయి (How they are all different from each other) ?
• వాటి అనుష్ఠాన భేదములు (Practising differences) ఏమేమి ?
• అవి ఏ ఏ విధములుగా కనబడుచూ ఉంటాయి ?
• వారి వారి కర్మనిర్వహణ భేదములేమేమిటి ?

ఆయా వివరాలన్నీ బోధించటమును మేము అర్థిస్తున్నాము.

పితామహ భగవానుడు : సరే ! ‘‘సన్న్యాస భేదములు, ఆచార భేదములు ఏవేవి ? ఏ రీతిగా ప్రసిద్ధమై ఉన్నాయి? అను నీ ప్రశ్నకు సమాధానము మనము చెప్పుకుందాము.

తత్త్వతః అస్తి ఏక ఏవ సన్న్యాసః । వాస్తవానికి ‘సన్న్యాస తత్త్వము’ అనేది ఒక్కటే అయినప్పటికీ 1) జ్ఞాన-అజ్ఞానముల దృష్ట్యా 2) కర్మ విశేషముల వశంగా కొంత భేదముల చేత శాస్త్రములచే నాలుగు రకములుగా చెప్పబడుతోంది (ఉపాగతః).

1) వైరాగ్య సన్న్యాసి 2) జ్ఞాన సన్న్యాసి 3) జ్ఞాన వైరాగ్య సన్న్యాసి 4) కర్మ సన్న్యాసి.

1) వైరాగ్య సన్న్యాసి - విధానము :

‘‘దుష్టమదన అభావాత్’’ చ ఇతి - విషయ వైతృష్ణ్యమ్ ఏత్య, ప్రాక్ - పుణ్య కర్మ వశాత్ సన్న్యస్తః - స వైరాగ్య సన్న్యాసీ ।

ఒకడు దుష్టమైన, బంధము - దుఃఖముల పర్యవసానము కలిగిన అభ్యాసములలో చిక్కుకున్నానే ? ఈ జీవితావకాశమును వృధాపరచుకోకూడదు’’ - అను ఎరుక (Awareness) పొందుచున్నాడు. జగద్విషయముల పట్ల, ఇంద్రియ విషయముల పట్ల ఏర్పడుచున్న తనయొక్క తృష్ణ (urge) ని గమనించిన వాడగుచున్నాడు. పూర్వ పుణ్యకార్యముల ఫలముగా సన్న్యాస భావములతో సన్న్యసించుచున్నాడు.

ఈతడు ‘‘వైరాగ్యసన్న్యాసి’’ అని పిలువబడుచున్నాడు.

2) జ్ఞాన సన్న్యాసి:

శాస్త్ర జ్ఞానాత్-పాప పుణ్య లోకానుభవ శ్రవణాత్, ప్రపంచ ఉపరతః, క్రోధ ఈర్ష్య అసూయ అహంకార అభిమానాత్మక సర్వ సంసారాం నివర్త్య, దారైషణ ధనైషణ లోకైషణాత్మక దేహ వాసనానాం శాస్త్ర వాసనానాం లోక వాసనానాం త్యక్త్వా, ‘‘వమనాన్నమ్ ఇవ ప్రాకృతికం సర్వమిదం’’ మత్వా, సాధన చతుష్టయ సంపన్నో యః సన్న్యస్యతి, స ఏవ ‘‘జ్ఞాన సన్న్యాసీ’’

మరొకడు వేదాంత శాస్త్రము (లేక) తత్త్వశాస్త్ర శాఖలైనట్టి వేద, ఉపనిషత్, పురాణ, చారిత్రాత్మక విషయముల జ్ఞానము సంపాదించుకొనుచున్నాడు.

⌘   ఈ ఎదురుగా కనిపిస్తున్న పాంచ భౌతికమగు ప్రపంచమునకు ఆవల ప్రకాశిస్తూ సమస్తమునకు ఆధారమైయున్న ఆత్మతత్త్వము వైపుగా దృష్టిని సారించుచున్నాడు.
⌘   దృశ్యము పట్ల అజ్ఞానపూర్వకంగా ఏర్పరచుకొన్న సంబంధ బాంధవ్యముల కారణంగా రూపుదిద్దుకొని, హృదయములో ప్రవేశించియున్న క్రోధము, ఈర్ష్య, అసూయ, అహంకార, అభిమానాత్మకమైన సర్వ సంసార వ్యవహారములను నివర్తము (ప్రవృత్తి లేనిదిగా, తొలగిపోవునదిగా) తీర్చిదిద్దుకుంటున్నాడు.
⌘   దారైషణ, ధనైషణ, లోకైషణలను (భార్య - భర్త - బంధు సంబంధమైన కోరికను, ధనము సంపదల పట్ల, లోకములో పేరు ప్రతిష్టల పట్ల, వస్తు సమూహములపట్ల - సొంతము కావాలనే కోరికలను), ఈషణత్రయమును క్రమంగా వదలివేస్తూ ఉన్నాడు.
⌘   ‘‘దేహ వాసన, శాస్త్ర వాసన, లోక వాసన’’ అనే త్రి-వాసనలను క్రమక్రమంగా పరిత్యజిస్తూ వస్తున్నాడు.
⌘   ప్రకృతి పూర్వకంగా ఇంద్రియ విషయములపట్ల ఏర్పడే ప్రియత్వమును, ఆధారపడి ఉండటము మొదలైన వాటిని ‘‘కక్కిన కూడు వంటిది’’ అని భావించ సాగుచున్నాడు.
⌘   సాధన చతుష్టయము (శమము (శాంతము), విచారణ, సంతోష - సంతృప్తి, సాధుసంగము)లను అనుష్టించి సుసంపన్నుడగుచున్నాడు.

అట్టి సన్న్యసించువాడు ‘‘జ్ఞాన సన్న్యాసి’’ అనబడుచున్నాడు.

3) జ్ఞాన వైరాగ్య సన్న్యాసి :

క్రమేణ సర్వమ్ అభ్యస్య, సర్వం అనుభూయ, జ్ఞాన వైరాగ్యాభ్యాం -
- స్వరూప అనుసంధానేన,
- దేహమాత్రావశిష్టః -
సన్న్యస్య ‘‘జాతరూపధరో’’ భవతి - స జ్ఞాన వైరాగ్య సన్న్యాసీ।

పైన చెప్పుకున్న విధంగా శాస్త్ర జ్ఞాన తత్పరుడై, ప్రపంచాతీత చైతన్యము గురించి శ్రవణము చేసి, క్రోధ ఈర్ష్య, అసూయలచే నిర్మితము అగుచున్న సంసారము మొత్తము నుండి నివర్తించినవాడై, ఈషణ-వాసనా త్రయములను త్యజించి, ప్రాకృత సంబంధము యొక్క నిరుపయోగము ఎరిగినవాడై జ్ఞాన సన్న్యాసి సాధన చతుష్టపరుడగుచున్నాడు.

అభ్యాస బలముచే పైన చెప్పినవన్నీ అనుభవముగా తెచ్చుకొని (అనుభవజ్ఞుడై) -
- కేవలమగు స్వస్వరూపముతో (with the Absolute "I" of one's own self) అనుసంధానము సిద్ధించుకొన్నవాడై
- అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డవలె ప్రపంచముతో మానసిక సంబంధమే లేని దేహమాత్ర - అవశిష్టుడై,

కేవలమగు ఆత్మయందు సమస్తమును ఏకము చేయుచున్నవాడు ‘‘జ్ఞాన వైరాగ్య సన్న్యాసి’’ అగుచున్నాడు.

4) కర్మ సన్న్యాసి / క్రమ సన్న్యాసి :

బ్రహ్మచర్యం సమాప్య, గృహీ భూత్వా, వానప్రస్థాశ్రమం ఏత్య, వైరాగ్య అభావే ఆప్య, ఆశ్రమక్రమానుసారేణ యః సన్న్యస్యతి, స కర్మసన్న్యాసీ।

మొదట బ్రహ్మము గురించిన అధ్యయనము కొరకై విద్యార్థి అయి ‘బ్రహ్మచర్యము’ స్వీకరించి, అటు తరువాత విద్యను పూర్తి చేసుకొని, గురువు యొక్క అనుజ్ఞతో గృహస్థ ఆశ్రమము స్వీకరించి, ఆ తరువాత సరి అయిన సమయంలో గురు అనుజ్ఞతో, కుటుంబ సభ్యుల అంగీకారముతో గృహస్థాశ్రమ బాధ్యతలన్నీ అప్పగించివేసి, వానప్రస్థాశ్రమము స్వీకరించి, భక్తి జ్ఞాన వైరాగ్యములను నిశ్చలము, సుస్థిరము చేసుకొని, సరి అయిన సమయంలో శాస్త్రయుక్తంగా సన్న్యాసము స్వీకరించువాడు ‘క్రమ సన్న్యాసి’ (లేక) ‘కర్మ సన్న్యాసి’ అని పిలువబడుచున్నాడు.

బ్రహ్మచర్యాశ్రమము నుండియే సన్న్యసించువాడు

ఒకానొకడు బ్రహ్మచర్యాశ్రమము నుండియే నేరుగా (గృహస్థ, వానప్రస్థ ఆశ్రమములు ఆశ్రయించకుండా) సన్యసించువాడు అగుచున్నాడు.

జాతరూపధరుడై అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డవలె సమస్త సంబంధములు (వదలుటచే) లేనివాడై సన్న్యసించవచ్చు. అట్టివాడు వైరాగ్యముచే వైరాగ్య సన్న్యాసి కావచ్చు. శాస్త్ర జ్ఞానము సంపాదించుకొని విద్వత్ సన్న్యాసి అగుచున్నాడు. ఆత్మజ్ఞాని అయి ఉంటే ‘జ్ఞాన సన్న్యాసి’ అగుచున్నాడు. (లేదా) వైరాగ్యము, మోక్షము పొందు ఉద్దేశ్యము కలిగి ఉంటే వివిదిషాసన్న్యాసి గాని, లేక ‘‘కర్మ సన్న్యాసి’’ గాని అగుచున్నాడు.

నాలుగు విధములైన సన్న్యాసములలో కర్మ సన్న్యాసము రెండు విధములు 1) నిమిత్త సన్న్యాసి 2) అనిమిత్త సన్న్యాసి
1) నిమిత్త సన్న్యాసి : ‘మృత్యువు’ అనే సందర్భముచే సన్న్యసించువాడు. ఈయనే ‘ఆతురసన్న్యాసి’ అని కూడా పిలువబడుచున్నాడు.
2) అనిమిత్త సన్న్యాసి : ‘మరణము’ వంటి నిమిత్త కారణములేవీ లేకుండా, కేవలము వైరాగ్య భావములు కారణంగా సన్యసించువాడు. ఈయనయే ‘‘క్రమ సన్న్యాసి’’ కూడా.

ఆతుర సన్న్యాసమునకు నిమిత్త కారణము :
ప్రాణ ఉత్క్రమణ కాలమునకు (When about to leave the body as per one's health position) కొంచెము ముందుగా తీసుకొను సన్న్యాసము. అట్టి వాడు తిరిగి జీవించువాడు అయితే, మరల క్రమ సన్న్యాస విధానము నిర్వర్తించాలి.

అనిమిత్త సన్న్యాసము (క్రమ సన్న్యాసము) :
అంగములు దృఢంగా ఉండగా,
- కర్మ - కర్మ ఫలములు నశ్వరమే (నశించి పోయేవే) అని గ్రహించి,
- సమస్తము హేయమే (వదలి వేయవలసినవే) అని నిశ్చయించుకొని, నిష్కళయుడై స్వీకరించు సన్న్యాసము.

- - - - -

పరబ్రహ్మ ఎట్టివాడు?

హగ్ం సః శుచిషత్ : హంస సోఽహం రూపమున దివ్యమగు దైవీ స్వరూపుడు.

అంతరిక్షసత్ : అంతరిక్షమున సత్ (ఉనికి /Being) అయి ఉన్నవాడు. ఆకాశమంతా నిండి ఉన్నవాడు.

హోతా వేదిసత్ : యజ్ఞవేదికలో అగ్ని స్వరూపుడు, హోత (ఋత్విజుడు) అయినవాడు.

అతిథిః దురోణ సత్ : ద్రోణకలశములో సోమరస స్వరూపుడు, ఇంటిలో అతిథివలె వేంచేసి ఉన్నవాడు.

నృషత్ వర సత్ : మానవులలో దేవతలలో అంతర్యామిగా ఉన్నవాడు, సత్ - స్వరూపుడు.

అబ్జా గోజో ఋతజా అద్రిజా ఋతం బృహత్ : సరస్సులలో తామరవలెను, చంద్రునిలో వెన్నెల తేజస్సు గాను, గోవులందు పాలరస స్వరూపుడు గాను, ఋగ్వేదములో ఋక్కు (భగవత్ స్తుతి) స్వరూపుడు గాను - కొండపై ఆకాశమువలెను, పరమ - మహత్ సత్యమై వెలుగొందుచున్నాడు.

‘‘అట్టి పరబ్రహ్మముకంటే వేరైనదంతా కూడా నశ్వరము (అశాశ్వతము త్వరలో నశించునది) అని నిశ్చయించుకొని క్రమమార్గంగా (శాస్త్ర విహిత మార్గంగా) సన్న్యసించువాడు ‘‘అనిమిత్త సన్న్యాసి’’.

షట్ (6) విధ సన్న్యాస - ఆశ్రయములు

1) కుటీచకుడు 2) బహూదకుడు 3) హంస 4) పరమహంస 5) తురీయాతీతుడు 6) అవధూత : ఈ 6గురు సన్న్యాసులలో వివిధ తరగతివారు.

1.) కుటీచక సన్న్యాసి :
- శిఖ, యజ్ఞోపవీతము, దండము, కమండలువు, కౌపీనము (గోచి), కందము (బొంత) ధరించువాడు.
- తల్లి, తండ్రి, గురువులను ఆరాధిస్తూ ఒకచోటనే ఉండువాడు.
- పిఠరకము (జోలె), త్రశిక్యము (కావడి ఉట్టి) ధరించి మంత్రోపాసన నిర్వర్తించువాడు.
- ఒక చోట భిక్ష, ఒకేచోట ఉండి, అక్కడనే భోజనము భుజించువాడు.
- తెల్లటి ఊర్ధ్వ పుండ్రములను (నుదిటిపై పైవైపుగా నామము) ధరించువాడు.
- త్రిదండమును (గూఢార్థము : 1) మనో దండము 2) వాక్ దండము 3) కర్మ దండము - మనోవాక్ కర్మలను ఉపకరణములుగా) ధరించినవాడు.
- కుటీచకులకు - బ్రహ్మచర్యము, గృహస్థ, వానప్రస్థ - ఆ తరువాత 4వది అగు సన్న్యాసవిధిగా చెప్పబడుతోంది.
- వీరు సన్న్యాసకాలములో ఉత్తమ బుద్ధి సిద్ధించేవరకు శాస్త్రములు అధ్యయనం చేస్తూ, ఆ తరువాత కటిసూత్రం, కౌపీనము, దండము, వస్త్రము, కమండలువు జలములో విడచివేస్తారు.
- వేదాంత శాస్త్రము లేని అధ్యయనము చేయకూడదు. ఆత్మ శాస్త్రము కాని విషయాలు అధ్యయనము గాని, మాట్లాడటము గాని, వినటముగాని, తర్కించటం గాని, వితర్కించటంగాని చేయరాదు.
- కఠిన వాక్యములు పలుకరాదు. అధికంగా ప్రాపంచక విషయాలు మాట్లాడరాదు. అధికమైన అన్య సంభాషణలు, వాదములు గొప్ప విగ్లాపనమే (Distraction) అవుతాయి.
- ఇతరుల సంభాషణలను విశ్లేషించరాదు.
- స్త్రీలతో కామ ప్రసంగములు చేయరాదు.
- వీరికి దేవతా పూజ, ఉత్సవ దర్శనము, తీర్థయాత్రలు స్వధర్మము కావు.
- ప్రాప్తించగల లోకము : క్రమ, ఆతుర సన్న్యాసులకు మరణానంతరము మరల భూలోకమునకు అర్హుడగుచున్నాడు.

2.) బహూదక సన్న్యాసి :
- ఒక చోట ఉండక సంచారులై ఉంటారు. మధుకర వృత్తి. గృహనియమములు లేవు.
- శిఖ, యజ్ఞోపవీతము, కౌపీనము, కందము (బొంత) మొదలైనవి ధరించుతారు.
కుటీచకునివలెనే త్రిపుండ్రము ధరించువారై ఉంటారు.
- సర్వత్రా సమ దృష్టి అభ్యసిస్తూ ఉంటారు (సర్వసమో).
- మధుకర (భిక్షాటన) వృత్తిచే ‘8’ కబళములు (8 ముద్దలు) మాత్రమే ఆహారముగా స్వీకరించువారై ఉంటారు.
- బహూదక సన్న్యాసికి - బ్రహ్మచర్యాశ్రమము నుండి గృహస్థ వానప్రస్థ, సన్యాస ‘క్రమ సన్న్యాసము’ చెప్పబడింది.
- వీరు కూడా కుటీచక సన్న్యాసివలెనే వేదాంత శాస్త్ర అధ్యయనము చేస్తూ, ఉత్తమ ఆత్మబుద్ధి సిద్ధించగానే, కటిసూత్ర కౌపీన దండ వస్త్రములు జలమునందు సమర్పించివేస్తారు. వీరు కూడా కుటీచకునివలెనే అన్య శాస్త్ర అధ్యయనము, పఠనము, చర్చ మొదలైన చేయరాదు.
- వీరికి కూడా కుటీచక సన్న్యాస నియమములు వర్తిస్తాయి.
- ఈతడు మరణాంతరము భువర్లోకమునకు అర్హుడు.

3.) హంస :
- జటాధారి (అల్లిముడి వేయబడిన వెంట్రుకలముడి) ధరించువారు అయి ఉంటారు.
- త్రిపుండ్ర ఊర్ధ్వ పుండ్రము ధరిస్తారు.
- ఈ ఇల్లు - ఆ ఇల్లు - అను నియమము పాటించకుండా మధూకర భిక్షతో భిక్షాన్నము (ఆహారము) భుజించువారై ఉంటారు. ‘8’ఇళ్లలో ‘8’ కబళములు మాత్రమే నియమము.
- కౌపీన ఖండము ధరిస్తారు. కపాలము (యాచక భిక్షపాత్ర) ధరించువారై ఉంటారు.
- వీరికి కూడా ‘కర్మ సన్యాసము’ లేక క్రమ సన్యాసమే విధిగా చెప్పబడుతోంది.
- ఆత్మతత్త్వము తప్పితే మరింకేమీ పలుకరు, చర్చించరు, అధ్యయనము చేయరు.
- హంస దేహము త్యజించిన తరువాత స్వర్గలోక ప్రవేశమునకు అర్హుడు.

4.) పరమహంస :
- శిఖ, యజ్ఞోపవీతము ధరించనివారై ఉంటారు.
- రోజుకు ఐదు (5) ఇళ్లలో మాత్రమే భిక్షాన్నము స్వీకరించువారై ఉంటారు.
- హస్తమే (అఱచేయి) భిక్ష పాత్రగా కలిగి పట్టిడన్నము మాత్రమే ఒకొక్క ఇంట స్వీకరిస్తారు.
- ఒక కౌపీనము ధరిస్తారు. ఒక శాటీ (దుప్పటి), ఒక వైణ (వెదురు) దండము, ధారణ చేస్తారు.
- దేహమంతా విభూతి భస్మము పూసుకొని ఉంటారు.
- సమస్తము త్యజించి, ‘సర్వత్యాగి’ అయి ఉంటారు.
- వీరికి మొలసూత్రము, గోచి, కమండలు, దండము మొదలైన నియమములు ఉండవు.
- అన్ని వర్ణముల వారి వద్ద భిక్ష స్వీకరించవచ్చును.
- వీరు జాతరూపధరుడుగా (అప్పుడే పుట్టిన బిడ్డలాగా) జగత్- వ్యవహార సంబంధమేమీ లేనివారై ఉంటారు.
- పరమహంస భౌతిక దేహము త్యజించినప్పుడు తపోలోకము ప్రవేశించుచున్నారు.

5.) తురీయాతీతుడు :
- వీరు సంపూర్ణ స్వస్వరూప జ్ఞానము కలవారు.
- గోవువలె నోటికి పట్టినంత ఆహారము దొరికిన చోట స్వీకరిస్తారు (గోముఖాహారము)
- ముండు ఇళ్లలో మాత్రమే భిక్షను స్వీకరించువారై ఉంటారు.
- ప్రపంచమునకు సంబంధించి ఒక దేహము కలిగి ఉండటము తప్పితే - మరింకే లోక సంబంధము మనస్సుందు కలిగి ఉండరు.
- దిగంబరుడై, కుణపము (పీనుగ, శవము) వలె ఇంద్రియ వృత్తులు (Avocations) ఏవీ కలిగి ఉండరు.
- వీరికి కూడా ‘‘మొలత్రాడు - గోచిధారణ - వస్త్ర - కమండలు’’ నియమాలు ఉండవు.
- ఏ వర్ణము వారి ఇళ్ల వద్దనైనా బిక్షాటన చేయవచ్చును.
- వీరు కూడా పరమహంస వలెనే జాతరూపధరులై ఉంటారు.
- తురీయాతీతుడు స్వస్వరూప జ్ఞాని అయి ఉంటాడు. కనుక ఈయన స్వస్వరూపాత్మ యందే ముక్తిని సిద్ధించుకుంటున్నారు. ‘భ్రమర కీటక’ న్యాయమువలె తామే అఖండాత్మ స్వరూపులగుచున్నారు.

6.) అవధూత :
- వీరు సంపూర్ణ స్వస్వరూప జ్ఞానము కలవారు.
- అవధూతకు శాస్త్రీయ నియమములు ఏవీ విధించబడటంలేదు.
- అజగరము (కొండచిలువ) వలె తన దగ్గిరకు సమీపించిన ఆహారమును స్వీకరించువారై ఉంటారు.
- ఏకము, అఖండము, సర్వాత్మకము అగు స్వస్వరూపముతో సర్వదా అనుసంధానము కలిగి ఉంటారు.
- వీరికి కౌపీన - కటిసూత్ర - వస్త్ర - కమండలు నియమములు ఉండవు.
- ఏ వర్ణమువారి ఇంటి వద్ద అయినా భిక్ష స్వీకరించవచ్చును. భిక్షాటన నియమములు ఉండవు.
- వీరు కూడా పరమహంస, తురీయుల వలెనే జాతరూపధరులై (ప్రపంచముతో సంబంధము రహితము చేసుకొన్న వారై) ఉంటారు
- అవధూత కూడా తురీయాతీతుని వలెనే ‘స్వస్వరూపము’ నందే ముక్తి పొందినవాడగుచున్నారు. ఆత్మయే తానై ఆత్మానందమును అనుశ్రుతము, అనుక్షణికము చేసుకుంటున్నారు.

షట్ విధ సన్న్యాసుల గురించి మరికొన్ని విశేషాలు

⌘   సన్న్యాసులు వేదాంత (లేక) ఆత్మ శాస్త్ర సంబంధితమైన అధ్యయనము చేస్తూ ఉండాలి. వేదాంతము లేని శాస్త్రములను (అనగా) తర్క - వ్యాకరణ శాస్త్రముల వంటి వాటిని అభ్యసించరాదు.
⌘   బ్రహ్మ భావనాశీలుడై మెల్లగా, శాంతముగా సంభాషించాలి. అంతేగాని కఠినముగాను, తదితరుల అభిప్రాయములను చర్చింటము, ఖండించటము చేయరాదు.
⌘   విశేష భావములను సంజ్ఞలతో సంభాషించటము ఉచితము. వాక్యములు, భాష, వర్ణములు మొదలైనవి పరిమితముగా మాత్రమే ఉపయోగించాలి.
⌘   కామ ప్రసంగము చేయు వారితో సంభాషించరాదు.
⌘   యతికి దేవతా పూజ, ఉత్సవ దర్శనము, తీర్థ యాత్రలు స్వధర్మములు కావు.
⌘   యతి ఒక్క రాత్రి మించి ఒక్క చోట గడపరాదు.
⌘   ఏ చోట నిద్రవస్తే ఆచోటే నిదురించును గాక.
⌘   తురీయాతీత అవధూతయోః న జ్యేష్టో । తురీయాతీత, అవధూతలలో ఒకరు ఎక్కువవారని, మరొకరు తక్కువవారని అనలేము. ఎందుకంటే ఎవరు ఎంతటి శ్రేష్ఠుడైనా కూడా, ‘‘స్వస్వరూప జ్ఞానము’’ లేనప్పుడు - అట్టివాడు కనిష్ఠుడే.
‘‘సమస్తము సర్వదా స్వస్వరూప చమత్కృతియే’’ అని ఎరిగినవాడు ఏ ఆశ్రమవాసి అయినా శ్రేష్ఠుడే.

యతి (సన్యాసి) చేయకూడనవి :
- నదులలో ఈతకొట్టటము చేయరాదు.
- చెట్లు ఎక్కటము ఉచితము కాదు.
- గుర్రము మొదలైనవాటి పై ఆరోహణము / స్వారీ చేయరాదు.
- కొనుగోలు - అమ్మకము వ్యాపారములు - నిషిద్ధము.
- డబ్బు బాగా ఖర్చు చేయటము, అప్పులు ఇవ్వటము చేయరాదు.
వీటిలో పాల్గొనరాదు :
- దాంభికమై (నేను వారి కంటే గొప్పవంటి) కబుర్లు చెప్పటము ఏ మాత్రము యతికి శ్రేయము కాదు.
- అబద్ధమును కప్పిపుచ్చుకొనే వాదము చేయనేకూడదు.

అస్తిచేత్ సాంకర్యం । తస్మాత్ మనన ఆదౌ సన్యాసినామ్ అధికారః ।
ఇటువంటివన్నీ సాంకర్యము (దోష విషయములతో సంబంధము)నకు దారితీయగలదు. పై విషయములు, ఇతరుల గురించి కూడా మననము మొదలైనవి చేయరాదు.

ఆత్మతో అనుసంధానము

యం యం వాపి స్మరన్ భావం త్యజతి అంతే కళేబరం తం తమేవ సమాప్నోతి న-అన్యథా ఇతి శ్రుతిశాసనమ్ ।
యతి అయినా (లేక) అయతి అయినా సరే.... ఎవ్వడు ఏ ఏ భావము స్మరిస్తూ శరీరము విడుస్తాడో... ఆతడు అట్టి స్థితి - గతియే పొందటం జరుగుతోంది. వేరుగా కాదు. ఇది శ్రుతి చెప్పుచున్న సృష్టి యొక్క శాసనము.

అందుచేత :

తదేవం జ్ఞాత్వా స్వరూప - అనుసంధానం ।
వినా, అన్యథా ఆచార పరో న భవేత్ । తదా
ఆచారవశాత్ తత్ తత్ లోక ప్రాప్తిః ।

ఈ జీవుడు శ్రుతులు చెప్పు ఈ విషయము అర్థం చేసుకొని స్వస్వరూపమగు అఖండ పరమాత్మతో అనుసంధానము సిద్ధించుకోవాలి.

అట్లా ఈ జీవుడు ఆచరించక, ఆత్మ జ్ఞానము ఆశ్రయించని పక్షంలో, ఆత్మకు అన్యమగు విశేషముల పట్ల, విషయముల పట్ల ఆచారపరుడు కానేకూడదు సుమా!

ఒకవేళ, ఆత్మకు వేరైన దృశ్య వ్యసనమునకు చెందిన ఆచారపరుడు అయితే, వాటికి సంబంధించిన ఆయా లోకములలో ప్రవేశ నిష్క్రమణములు ఈ జీవుని పట్ల అనివార్యము అవగలవు.

ప్రాప్తిః జ్ఞాన వైరాగ్య సంపన్నస్య స్వస్మిన్ ఏవ ముక్తిః ఇతి ।।
ఆత్మ జ్ఞానము పొందిన వైరాగ్య సంపన్నుడు ఎవరైనా సరే, - అట్టివాడు తన యొక్క స్వస్వరూపాత్మ యందే ‘ముక్తి’ పొందినవాడు అగుచున్నాడు.

న సర్వత్ర ఆచారప్రసక్తిః సదాచారః ।
స్వస్వరూపాత్మ యందు ప్రవేశించి, బాహ్య జగత్తు, అంతరంగ చతుష్టయము, సమస్త జీవాత్మలు తన యొక్క ఆత్మ సాగర తరంగాలుగా దర్శించువానికి, ఇక తానే సర్వత్రా ఆచార ప్రసక్తుడగుచున్నాడు. ఇక శాస్త్రములు మొదలైనవి అతనికి సదాచారముల గురించి చెప్పేదేముంటుంది? ఏమీ ఉండదు.

ఏకాత్మ - చతుః (4) అవస్థలు

సర్వదా ఏకమే అయి ఉన్న ఆత్మ పురుషుడు (The person of one's own self) జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్త పురుషకారములు స్వయం కల్పితంగా కలిగి ఉంటున్నాడు. అట్టి అవస్థా భేదములను అనుసరించి
1) జాగ్రత్ = విశ్వపురుషుడు
2) స్వప్నము = తైజస పురుషుడు
3) సుషుప్తి = ప్రాజ్ఞ పురుషుడుగా (శాస్త్రములచే) విభజించి చెప్పబడుచున్నాడు.
ఈ మూడు తన ప్రదర్శనమై ఉన్నవాడు ఈశ్వర పురుషుడు అనబడుచున్నాడు.

కారణ రూప ఈశ్వరుడు → కార్యరూప జాగృత్ స్వప్న సుషుప్తిలను (విశ్వుడు, తైజసుడు, ప్రాజ్ఞుడు అనబడు పురుషకారములను) తనను తానే విస్తరితుడై ప్రదర్శనశీలుడు అగుచున్నాడు.

బాహ్యవృత్తులు (జాగ్రత్) : వృత్తులు 14 కరణములచే ప్రదర్శించబడుచున్నాయి. వీటిలో బాహ్యేంద్రియములు (10).

(A) పంచ కర్మేంద్రియములు (5) : 1) వాక్ ఇంద్రియము, 2) హస్త - ఇంద్రియము 3) పాద-ఇంద్రియము 4) ఉపస్థ (జనన) ఇంద్రియము 5) పాయు - ఇంద్రియము.
(B) పంచ - జ్ఞానేంద్రియములు (5) : 1) శ్రోత్ర (చెవి) ఇంద్రియము 2) త్వక్ (చర్మము - స్పర్శ) ఇంద్రియము 3) చక్షుః (చూపు) ఇంద్రియము 4) జిహ్వ - (రుచి / మాట) ఇంద్రియము 5) ఘ్రాణ (వాసన) ఇంద్రియము.
(C) అంతరింద్రియ చతుష్టయము (4) : 1) మనస్సు (ఆలోచన) 2) బుద్ధి (తెలివి, విచక్షణ) 3) చిత్తము (ఇష్ట - అయిష్టములు) 4) అహంకారము (సమిష్టి నుండి వేరైన వ్యక్తిగతమైన ‘నేను’ భావన)

వృత్తులు : పది బాహ్యేంద్రియముల నుండి, నాలుగు అంతరింద్రియముల నుండి జాగ్రత్‌లో బహిర్గతము అయి వస్తు - విషయ - తదితర శరీరధార సంబంధము కల్పించుకొని వృత్తులుగా ప్రదర్శనమగుచున్నాయి. వృత్తి వ్యాపార భేదం చేత ప్రవర్తనా భేదంగా 10 బాహేంద్రియములు, 4 అంతరింద్రియములు విడివిడిగా రూపుదిద్దుకుంటున్నాయి.

ముఖ్యస్థానములు : జాగ్రత్‌కు ముఖ్యస్థానం కళ్లు. స్వప్నము ముఖ్యస్థానంగా కంఠములో ప్రదర్శనమౌతోంది. సుషుప్తికి ముఖ్య స్థానము హృదయము. తురీయమునకు మూర్ధము (శిరో ఉపరిభాగము) స్థానము. అనగా ఈ జీవుడు నిత్యోదిత చేతన రూపుడై జాగ్రత్‌లో కళ్లలోను, స్వప్నమప్పుడు కంఠములోను, సుషుప్తి సమయములో హృదయములోను తురీయ సందర్భములో సహస్రారమునందు స్థానము (నివాసముగా) కలిగి ఉంటున్నాడు.

జాగ్రత్ స్వప్నములలో దృశ్య పరిమితమైన జ్ఞానము మాత్రమే కలిగి ఉంటున్నాడు.

తురీయుడు : జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తులు తనకు చెందినట్టి సంచార విశేషములుగా కలిగియున్న జీవుని యొక్క పురుషకార స్వరూపుడు.

ఈ జీవుడు తురీయ స్వరూపుడుగా అక్షరుడు - అనగా జరామరణములు, మార్పు-చేర్పులు, రాక-పోకలు లేనట్టి నిత్య చేతన స్వరూపుడు.

ఎవ్వడైతే - జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తులు (ఒకదాని తరువాత మరొకటిగా) మార్పు-చేర్పులు, రాక-పోకలు కలిగి ఉన్నదని, తురీయము ‘సమాధి’ రూపమని, ఏకరూపమని గమనిస్తాడో, గ్రహిస్తాడో -
- అట్టి వాడు - జాగ్రత్ స్వప్నములలో తత్-తత్ ప్రపంచాతీతత్వము సిద్ధించుకొని ఉండగలడు.
- మూడు అవస్థలలో స్వస్వరూప జ్ఞానము కలవాడు కాగలడు.

‘జీవన్ముక్తయో ఇతి వదంతి’ ‘‘అట్టి తురీయ స్వరూప జ్ఞానము కలవాడు జీవన్ముక్తుడే’’ అని చెప్పబడుచున్నాడు. ఇదియే సర్వ శ్రుతులచే (వేదములచే) స్మృతులచే ప్రతిపాదించబడుచున్న ‘‘ముక్తి’’ యొక్క సిద్ధి.

భిక్షువు - స్వస్వరూప అనుసంధానము

సహస్రారము నందు స్థానము కలిగి ఉన్న జీవాత్మ యొక్క నిశ్చల - అక్షర స్థానమగు ‘తురీయము’ ను ఉపాసించువాడే ‘‘భిక్షువు’’ - అనబడుచున్నాడు.

ఎవ్వడైతే ఐహికమైన (ఇహ లోకమునకు సంబంధించిన), ఆముష్మికమైన (తదనంతర స్వర్గము మొదలైన లోకములకు సంబంధించిన) స్థితి-గతులందు అపేక్ష కలిగి ఉంటాడో, అట్టివాడు ‘‘తురీయ - స్వస్వరూప అనుసంధానము’’ నకు ప్రయాణించు భిక్షకుడు కాలేడు.

బ్రహ్మానుసంధానమునకు వేరైన శాస్త్ర - అభ్యాసములు, వాద -ఉపవాదములు, శాస్త్ర ప్రజ్ఞ మొదలైనవన్నీ కూడా ఉష్ట్ర కుంకుమ భారము (ఒంటె కస్తూరిని నడుము పై కలిగి ఉండి, మోస్తూ కూడా, కస్తూరి వాసనను ఆస్వాదించలేనిది) తో సమానమే! వ్యర్థమే! అట్టి ‘‘స్వస్వరూపముతో అనుసంధానము’’ అభ్యాసముగా కలుగనట్టి ఆ జీవుని యొక్క యోగశాస్త్ర ప్రవృత్తి సాంఖ్య (అంతరంగచతుష్టయ విశ్లేషణా) శాస్త్రాభ్యాసము, మంత్ర-తంత్ర వ్యాపారములు, తదితర శాస్త్ర ప్రవృత్తులు మొదలైనవన్నీ కూడా ఆ జీవుని పట్ల ‘‘శవమునకు చేసే అలంకారములు’’ వంటివై, వృధాయే అవుతాయి.

శాస్త్రములు తెలిసి, తురీయాత్మతో అనుసంధానము గురించిన ప్రయత్నము చేయనివాడు - చర్మకారుడు (చెప్పులు కుట్టువాడు) తాను ఆ చెప్పులను ధరించని విధంగా - అతనికి ఉపయోగము లేనివే అవుతాయి.

ఎవ్వడైతే కర్మ - ఆచారముల యొక్క ఉత్తమమగు అంతరార్థమునకు దూరంగా ఉంటాడో, ప్రణవ స్వరూపమగు ‘స్వస్వరూప - సర్వస్వరూపాత్మ’’ గురించిన విచారణ కర్మల, ఆచారముల ఉద్దేశ్యముగా గ్రహించడో - అట్టివాడు నిర్వర్తించే కర్మ వ్యవహారములన్నీ శాశ్వత - ఆత్మానందము దృష్ట్యా - నిష్ప్రయోజనమే.

యద్యత్ కర్మ కరోతి, తత్తత్ ఫలమ్ అనుభవతి । ఎవరు ఏ ఫలితము కోరి కర్మలు చేస్తాడో, అతడు ఆ విధంగానే కర్మ ఫలములను పొందుతాడు.

అందుచేత కుమారా ! నారద దేవర్షీ ! కుంకుడి (లేక) ఆముదపు రసములో పొంగును వదలి రసాన్ని ఉపయోగిస్తాము కదా. ఆ విధంగా ముముక్షువు దృశ్య పరిమిత దృష్టులన్నీ వదలి, ఆత్మదృష్టిని అవలంబించు ‘‘భిక్షువు’’ కావాలి.
- సమస్త కర్మ ఫలములను పరిత్యజించివేయాలి. వాటి వాటి ప్రసక్తులు (సమాచారములు) వదలి వేయాలి.
- ఆత్మ గురించిన ప్రసక్తినే మనస్సుతో ఆశ్రయించాలి.
- మనస్సును దండముగా (చేతి కర్రగా) చేసుకోవాలి. అరచేతులనే భిక్షక పాత్రగా ధరించాలి.
- దిగంబరుడై (సమస్త బాహ్య పటాటోపములన్నీ దూరంగా పారవేయాలి).

అట్టి పరివ్రాజక భిక్షువు ఒక అమాయక బాలుని వలె, ఉన్మత్తుని వలె (జగద్విషయముల పట్ల ఎరుక లేనట్టి అలౌకికుడై), పిశాచము వలె భౌతిక శరీరము మొదలే లేనివాడై ఉండును గాక.

జీవించటమునుగాని, మరణించటమునుగాని ‘కావాలి’ అని కోరుకొననివాడై (కాంక్షించనివాడై) ఉండును గాక.

కాలగతి చేత ఏది కలిగితే అది అట్లు కలుగును గాక.

అతడు కాలమునకు సాక్షి, అతీతుడు అయి ఉంటాడు.

భృత్యువు యజమాని ఏది చెప్పితే అది ఇష్ట - అయిష్ట ప్రసక్తి లేకుండా నిర్వర్తించు తీరుగా (భృతక న్యాయముగా) నిష్కాముడై విధివశాత్ చేయవలసిన కర్మలు నిర్వర్తించును గాక.

‘‘తితిక్ష, జ్ఞానము, వైరాగ్యము, శమము, దమము’’ మొదలైన జ్ఞాన గుణములు కూడా వదలి ఎవ్వడైతే భిక్షచే లభించే అన్నమును మాత్రమే (ఆహారము) పొందు ఆశయము కలిగి ఉంటాడో అట్టి వాడు యతి లక్షణములు పాటించువాడు కాదు. పైగా యతి వృత్తిని పాడు చేసుకొని, సంసార లంపటమున మునుగువాడే అవుతాడు. యతి మార్గము నుండి ‘చ్యుతి’ పొందగలడు.

కాష్ఠ (కొయ్య) దండము కాదు! జ్ఞానదండము ధరించుట! (ఏకదండీ)

యతి (లేక) పరివ్రాజకుడు అయి కేవలము - కాష్ఠ (కర్ర) దండమును ధరించటము, ముండనము (క్షౌరము) చేయించుకోవటము, బాహ్య కాషాయ వస్త్రధారణము ఆశ్రయించినంత మాత్రముచేత ఏమాత్రము సరిపోదు. అవి మాత్రమే ధరించి ఉంటే, - అది దంభాచారము మాత్రమే అవుతుంది. అంతమాత్రంచేత ముక్తి లభించదు. మరి?

జ్ఞాన దండో ధృతోయేన ‘ఏకదండీ’ స ఉచ్యతే। ఎవరైతే ఆత్మజ్ఞానమే చేతికర్ర (దండము)గా ధరించి, ఈ జగద్దృశ్యములో సంచరిస్తూ (పరివ్రాజకుడై) ఉంటాడో, అతడే ‘‘ఏకదండి’’ అనబడుచున్నారు.

ఎవ్వడైతే ఆత్మజ్ఞానము ఆశ్రయించకుండా ఒక కాష్ఠ (కొయ్య) దండమును ధృతము (గట్టిగా) పట్టుకొని, ఆశాపాశములు త్రెంచుకోడో, అట్టివాడు ‘మహారౌరవము’ సంజ్ఞతముగా చెప్పబడే ఘోర నరకములో ప్రవేశించగలడు. ‘‘లోకములో ప్రతిష్ఠ గురించి తాపత్రయపడటము అనేది పంది పెంటను (నీచమును) కోరుకోవటము వంటిది’’ - అని మహర్షులు గుర్తు చేస్తూ ఉన్నారు.

అందుచేత యతి ప్రజల నుండి ప్రతిష్ఠను కోరక, ఒక కీటకమువలె (ఎవ్వరి మెప్పుకోసము వేచి ఉండక) ప్రపంచములో పర్యటిస్తూ ఉండును గాక!

అయాచితం యథాలాభం భోజన ఆచ్ఛాదనం భవేత్। - అయాచితంగా (కోరుకోకుండానే) ఏది లభిస్తే, ఆ భోజన, వస్త్ర ఆచ్ఛాదనములే (కప్పుకొనుటకు వస్త్రములు) స్వీకరించును గాక!

పరేచ్ఛయా చ దిగ్వాసాః, స్నానం కుర్యాత్ పరేచ్ఛయా। - ఇతరుల ఇష్టము, వసతిని అనుసరించి వస్త్రములు ధరించును గాక! ఇతరుల సానుకూల్యతను అనుసరించియే స్నానము, దైనందిక చర్యలు మొదలైనవి నిర్వర్తించును గాక!

ఎవ్వడైతే జాగ్రత్‌లో (మెలకువగా ఉన్నప్పుడు) ఏ విధంగా బ్రహ్మతత్త్వమును ఉపాసన, భావన, మమైక్యము అభ్యసిస్తున్నాడో...,

శ్లో।। స్వప్నేఽపి యో హి యుక్తః స్యాత్ జాగ్రతీవ విశేషతః ।
ఈదృక్ చేష్టః స్మృతః శ్రేష్ఠో వరిష్ఠో బ్రహ్మవాదినామ్ ।।

అట్టి ఏ బ్రహ్మానిష్ఠుడైతే స్వప్న సమయములో కూడా ‘‘అహం బ్రహ్మస్మి’’, ‘‘తత్త్వమసి’’ భావనను ఏమాత్రము చదరకుండా కలిగియే ఉంటాడో - అట్టివాడు బ్రహ్మతత్త్వజ్ఞులలో వరిష్ఠుడు (శ్రేష్ఠుడు) అగుచున్నాడు.

➤ ఎవ్వరైతే లభించవలసినది లభించకపోయినప్పటికీ ఏ మాత్రము విషాదము పొందడో,
➤ ఏదైనా లభించినప్పుడు హర్షము కూడా పొందడో,
➤ ప్రాణముతో జీవితయాత్ర నిర్వర్తించటానికి ఎంత వరకు కనీసావసరములో, అంతవరకు మాత్రమే సంబంధిత ప్రాపంచక కర్మలు నిర్వర్తించువారై ఉంటారో,
➤ ఇతరులు తనను పూజిస్తున్నప్పుడు, స్తుతించుచున్నప్పుడు ఏమాత్రము ప్రీతి కలిగి ఉండడో (ఇదంతా కాల మహిమ అనుకుంటాడో), సమస్త విషయ లాభములందు జుగుప్స (అయిష్టము) కలిగి ఉంటాడో, అట్టివాడు యతిధర్మము నిర్వర్తించుచున్నట్లే. ఎందుకంటే పూజ, సన్మానము, స్తుతి, గౌరవించబడటము మొదలైనవి ముక్తుడైన యతిని కూడా బంధితునిగా చేయగలవు. కనుక సమస్త ఆశ్రమ ఆశ్రయులు అటువంటి వాటి పట్ల జాగరూకులై ఉండాలేగాని, లోబడి ఉండకూడదు.

భిక్షక యతి భిక్ష తీసుకొను విధి

ప్రాణయాత్ర కొనసాగు అవసరము వరకే భిక్ష గ్రహించాలి. అంతకు మించిన భిక్షను ఆకలి గొన్నవారికి ఇచ్చివేయవచ్చు.

సరి అయిన సమయములో మాత్రమే భిక్షాటన చేయాలి. గృహస్థులు వంట చేసుకొని, భోజనము చేసిన తరువాత సమయము ఎన్నుకొని భిక్షకై వెళ్లాలి. అరచేతులకు పట్టినంతవరకే భిక్షాహారము స్వీకరించాలి.

అనేకసార్లు ఒకే ఇంటికి వెళ్లి భిక్షను కోరరాదు. కూర్చుని తింటున్నా, నడుస్తూ తింటున్నా కూడా భోజన మధ్య కాలంలో పునః ఆచమనము చేయరాదు.

కొందరు పుణ్యాత్ములగు గృహస్థులు సముద్రము వలె విశాల బుద్ధి, గొప్ప గౌరవ మర్యాదలు, త్యాగ నిరతి, భిక్ష సమర్పించటంలో విశాలమైన ఆశయశీలురు అయి ఉంటారు. అయినా కూడా ఎక్కువసార్లుగా వారి వద్ద భిక్షకై ఆశ్రయించరాదు.

ఆకాశంలో సూర్య భగవానుని వలెనే మహనీయులగు యతులు నియతిని అతిక్రమించరు.

ముని స్వభావుడగు యతి (సన్యాసి) గోవువలె లభించిన దానికి సంతోషించి ఆహారము స్వీకరించాలి. అంతేగాని, ‘‘అది కావాలి. ఇది ఇవ్వండి’’ అని భిక్ష ఇచ్చు ఇంటి యజమానులను ఇబ్బంది పెట్టరాదు. ఒకరు భిక్ష ఇచ్చినా, మరొకరు ఇవ్వకపోయినా కూడా అమృతమగు వాక్యములనే పలకాలి. అందరి క్షేమము కోరుకోవాలి. ‘‘శుభమగు గాక, శాంతమగు గాక, ఐశ్వర్యమగు గాక, ఆనందమగు గాక!’’ అని శుభములను మాత్రమే ప్రవచించాలి. కోపగించరాదు.

ఇతరులను బాధించు, మోసగించు, హింసించు స్వభావులగు వారి, నింద్యులగు వారి ఇళ్లవద్ద భిక్ష కోరరాదు. అనింద్యులగు శుభ+శ్రేయో అభ్యాసములు, సాత్విక భావములు గల ఇళ్ల వద్ద మాత్రమే భిక్ష స్వీకరించాలి. అయితే ఎవరు తమంతట తాముగా భిక్ష స్వీకరించమని అభ్యర్థిస్తే వారి కోరిక మన్నించాలి.

తలుపులు తెరచియున్న ఇళ్ల వద్ద మాత్రమే భిక్షను అడగాలి. తలుపులు మూసుకున్నవారి ఇళ్ల వద్ద భిక్షకై ఎలుగెత్తి అడుగరాదు. పరుష వాక్యములు పలుకరాదు.

ధూళితో శిథిలమైయున్న శూన్యాగారముల వద్ద గాని, వృక్షముల మూలమున గాని - ప్రియాప్రియములను విడచినవాడై విశ్రమించును గాక.

సూర్యుడు అస్తమించు వేళలో తాను ఏ ప్రదేశంలో ఉంటే అచ్చటనే విశ్రమించాలి (పడుకొనును గాక).

సన్న్యాసికి అగ్నికార్యము గాని, ఒకచోట స్థిర నివాసముగాని చెప్పబడటం లేదు. ఎవ్వడైతే లభించిన దానితో తృప్తి చెంది ఇంద్రియములను నియమించుచు, వాటిని జయించినవాడై ఉంటాడో, - అతడే మునీశ్వరుడు.

వానప్రస్థ యతి

గృహస్థాశ్రమము నుండి బయల్వెడలి, వనము (అరణ్యము, ఏకాంత ప్రదేశము) చేరి, జ్ఞాన యజ్ఞము (ఆత్మతత్త్వోపాసన) చేస్తూ ఇంద్రియములను జయించే ప్రయత్నము చేయువాడు ‘‘వానప్రస్థుడు’’. ఏ ముని-సమస్త భూతజాలమునకు భయము కలిగించనివాడై, సమస్త సహజీవుల పట్ల ప్రేమాస్పదుడై చరిస్తూ ఉంటాడో, అట్టివానికి ఇక భయము కలుగదు.

నియమములు :
❆ ‘‘నన్ను ప్రత్యేకముగా జనులు భావించాలి’’ అనే మానమును, ‘‘నేను అంతటివాడిని’’ అనే అహంకారమును వదలి ఉండును గాక.
❆ ‘‘పరమాత్మయే ఈ అనేక రూప ప్రదర్శనము (కథా రచయిత పాత్రలు కల్పిస్తున్నట్లుగా) కల్పిస్తున్నారు’’- అను ఎరుకను నిర్దుష్టము చేసుకుంటూ నిర్ద్వంద్వుడై ఉండును గాక. స్వస్వరూప ఆత్మతత్త్వము గురించిన సంశయములన్నీ తొలగించుకోవాలి.
❆ ఎవ్వరి పట్లా కూడా కోపముగా గాని, ద్వేషముగా గాని, అసత్యమును గాని భాషించకూడదు.
❆ సహజీవులను హింసించనివాడై వాత్సల్యము, ప్రేమ చూపుచూ పుణ్యచరితము (Behaviour) కలిగి ఉండునుగాక.
❆ ఆకలి కలిగినంతవరకే భిక్షను ఆశ్రయించును గాక. అట్టివాడు బ్రహ్మమును ఎరిగి, బ్రహ్మమే తానగుచున్నాడు.

సన్న్యాసికి సంబంధించిన మరికొన్ని ధర్మములు

సన్న్యాసి వానప్రస్థులతోగాని, గృహస్థులతోగాని కలసి తిరగరాదు. ఏకాంతముగా, ఎవ్వరికీ తన గొప్పతనము ప్రదర్శించక, అజ్ఞాతుడై చరించునుగాక. దేనికీ ఆనందముతో తబ్బిబ్బు కారాదు.

పగలు సూర్యుడు ఉన్నంతవరకు ఒక చోట నిలువక, కీటకమువలె సంచరించును గాక.

• సహజీవులను హింసించటము, లోక సంబంధమైన కార్యక్రమములలో ఉత్సాహము, ప్రవేశము కలిగి ఉండటము, ఇతరులను ఆశీర్వదించటము, ఇతరులచే లౌకిక క్రియలను చేయించటము, మొదలైనవి ఇవన్నీ యతి చేయరానివి.
• ధర్మ విరుద్ధములైన శాస్త్రములు అభ్యసించటములో అనురక్తి కలిగి ఉండరాదు. ఇతరులకు సంబంధించిన స్నేహ - శత్రు సంబంధములపట్ల ఇష్ట-అయిష్టములు కలిగి ఉండరాదు.
• సన్యాసి ఆదాయము కొరకై ఏ వృత్తిని నిర్వర్తించరాదు.
• తర్కముతో కూడిన వాదోపవాదములు చేయరాదు.
• ఒకరి పక్షము ఆశ్రయించి, రెండవ పక్షముపై వ్యతిరేకత మొదలైనవి కలిగి ఉండరాదు.
• జనులను ఆకర్షించి తన శిష్య గణములో చేర్చుకొనే ప్రయత్నములు చేయరాదు.
• నిరంతరము అనేక గ్రంథములు చదువుచూ ఆత్మతత్త్వ భావన కొరకై ప్రయత్నించాలి. లభించిన కాలమును వృధా చేసుకోరాదు. ఆత్మజ్ఞానమునకు అన్యమైన గ్రంథముల వ్యాఖ్యానమునకు ఉపక్రమించరాదు.
• తన యొక్క మహిమలను, గొప్పతనమును, సిద్ధులను, గంభీరమైన అంతర్గతానుభవములను బయటపెట్టి ఆత్మస్తుతి - పరనిందలను చేయరాదు.
• ఇతరులకు తాను - ఒక ఉన్మత్త (అమాయక, పిచ్చి) బాలునివలె అనిపించుచు, అంతరంగ ఆత్మజ్ఞాన ఔన్నత్యమును ఇతరులకు తెలియజేయకుండునుగాక.
• తన అభిప్రాయములు పిలిచి చెప్పక, మూగవానివలె ఉండునుగాక.
• ప్రపంచవాసనలు తనను అంటకుండా చూచుకోవాలి.
• అధికముగా కార్యములు నిర్వర్తించు ఆవేశము కలిగి ఉండరాదు.
• ఇతరుల సాధు - అసాధు (మంచి - చెడు) గుణముల గురించి వారికి - వీరికి చెప్పటము చేయరాదు. ఇతరుల సద్గుణ - దుర్గుణముల గురించి ధ్యానము (ఆలోచనలు) చేయరాదు.
• ఎల్లప్పుడు ఆత్మయందే రమిస్తూ ఆత్మారాముడై ఉండాలి.
• దోషము లేని ప్రవర్తన (Behaviours), వృత్తి (Avocations) కలిగి ఉండాలి.
• ముని (సర్వత్రా మౌనము వహించినవాడై) జడునివలె సంచారము కలిగి ఉండును గాక.
• ఏకశ్చరేత్ మునిం ఏతాం నిస్సంగః, సంయతేంద్రియః । సంగరహితుడై, ఇంద్రియములను వశము చేసుకొన్నవాడై ఒంటరివాడుగా భూమిపై సంచరించును గాక.
• ఆత్మరతిక్రీడాత్మః, ఆత్మవాన్ సమదర్శనః । ఆత్మస్వరూపుడై, ఆత్మయందే రమిస్తూ సర్వత్రా ఆత్మనే దర్శిస్తూ సమదర్శి అయి ఉండాలి.

ప్రబుద్ధుడగు యతి ఆచార నియమములు

ఉత్తమమగు ఆత్మ బుద్ధి సిద్దించుకొన్న యతి కూడా ఈ దృశ్య జగత్తులో సంచరిస్తూ ఉన్నప్పుడు జాగరూకుడై ఉండాలి. లేదా, ఈ దృశ్యముతో ఏర్పడే సంసార దోషము తిరిగి ఆకర్షించి వశము చేసుకొను అవకాశము పొంచియే ఉండగలదు. అందుచేత దృశ్యములో పాల్గొనుచున్నప్పుడు ఆత్మజ్ఞాన సిద్ధుడు కూడా ఆచరించు కొన్ని నియమ - నిష్ఠలు మరొక్కసారి కూడా మరికొన్ని వివరిస్తున్నాను.

✡︎ ప్రబుద్ధుడై, ఆత్మగురించి సర్వజ్ఞుడు అయి కూడా ఒక బాలుని వలె (క్రీడా వినోదివలె) సంచరించాలి.
✡︎ అంతా తెలిసి, కుశలుడు (Wel-knowledgable and efficient) అయి ఉండి కూడా ఏమీ తెలియని జడునివలె (Like foolish - non active fellow) చరించును గాక.
✡︎ విద్వాంసుడు (Wel-informed) అయి కూడా ఉన్మత్తునివలె (ఏమీ తెలియని పిచ్చివానివలె) ఉంటూ ఉంటారు.
✡︎ వేద-వేదాంత తత్త్వ రహస్యము తెలిసికొని కూడా గోవృత్తివలె (ఆవు ఇంటింటికి వెళ్లి ఇచ్చిన అరటిపళ్లను తిను విధంగా) భిక్షాటనము చేయుగాక.
✡︎ అల్లరి, దురుసు, మాత్సర్యముతో కూడియున్న కొందరు జనులు ప్రబుద్ధుడగు తన పట్ల :
→ క్షిప్తో। అలక్ష్యముగా త్రోయవచ్చు గాక.
→ అవమానితో। తక్కువ చేసి అవమానించవచ్చు గాక.
→ అసద్భిః ప్రబుద్ధో। అసభ్యముగా, అగౌరవముగా అవమానించవచ్చు గాక.
→ అసూయతోపి వా ।: ఓర్వలేనితనము, మంచి గుణములపై కూడా దోషము ఆపాదించటము చేయవచ్చునుగాక
→ తాడితః । నిష్కారణంగా కొట్టవచ్చు గాక.
→ సన్నిరుద్ధో వా । తన ధ్యాన సాధనములకు అకారణంగా నిరోధము కలిగించవచ్చు గాక.
→ వృత్త్యా వా పరితాపితః । పరితాపము కలిగించు వృత్తులు ప్రదర్శించినప్పుడు.
→ అనేక విధములుగా నిందించినప్పటికీ, ఆయా అటువంటి సందర్భములలో ఇతరుల శ్రేయమే (క్షేమమే) కోరుకొనును గాక. శ్రేయఃకాముడు (ఆత్మ శ్రేయస్సు, మోక్షము) కోరుకొనువాడు అట్టి కుచ్ఛ్రము (పాపము) సహిస్తూ తనను తాను ఆత్మ జ్ఞానముతో ఉద్ధరించుకొను ప్రయత్నము వీడకుండును గాక.

అంతేకాకుండా (on the other hand) :

సమ్మాననం పరాం హానిం యోగర్థేః కురుతేయతః । ఇతరులు తనను సమ్మానించటము (గౌరవించటము, గొప్పవాడని స్తుతించటము మొదలైనవి) తన యొక్క పరతత్త్వ ధ్యానమునకు హానికరములని తలచునుగాక. అట్టి యోగాభ్యాసి త్వరగా యోగసిద్ధిని పొందగలడు.

సత్వ స్వభావముగలవారిని, సాత్విక ప్రవర్తనము కలవారిని దూషించుచోట వర్తించరాదు. తాను ప్రాపంచక సంగతి - సందర్భముల గురించి, ఇతరుల చెడు గురించి చెప్పుకొనే చోట్లకు దూరంగా ఉండాలి.

జంతువులను, పక్షులను హింసించకూడదు.

సర్వదా కామము, క్రోధము, దర్పము, లోభము, మోహము మొదలైన దోష గుణములు లేనివాడై, సమస్త సంగములు విడచినవాడై, భయము లేనివాడై పరివ్రాట్ సంచరించుచుండును గాక.

భిక్షుక సన్యాస సత్ప్రవర్తనములు

మరికొన్ని సత్ప్రవర్తనముల గురించి చెప్పుకుందాము.

• సన్యాసి భిక్ష చేసి, భిక్షాన్నము స్వీకరించునుగాక.
• మౌనము వహించి అధికాధికంగా తపస్సు ధ్యానములందు కాలము గడపాలి.
• 1) సర్వాత్రా అఖండాత్మ దర్శన రూపమగు సమ్యక్ జ్ఞానము (2) వైరాగ్యము - ఈ రెండు ముఖ్యమైన భిక్షక ధర్మములు
• కాషాయ వస్త్రములు ధరించి ఎల్లప్పుడు ధ్యానయోగ పరాయణుడై ఉండాలి.
• గ్రామమునకు చివర జన సంచారము అధికంగా ఉండని చోట, వృక్షముల మూలము, దేవాలయ ప్రాంగణములలోను భిక్షకుడు ఉంటూ ధ్యానము నిర్వర్తించాలి.
• ఒకే ఇంట్లో అనేకసార్లు భిక్ష కోరరాదు. స్వీకరించరాదు.

పరివ్రాట్ (భిక్షకుడు, సన్న్యాసి) చిత్తశుద్ధి సిద్ధించుకొనేంతవరకు ఒకచోట అధిక కాలం నిలువరాదు. చిత్తశుద్ధి కలిగి, దోషరహితుడైతే ఎచ్చటనైనా సంచారము చేయవచ్చు.

బాహ్య జగత్తులోను, అంతరంగములోను ఎల్లప్పుడు జనార్ధనుని (ఆత్మ భగవానుని) దర్శించాలి. (అంతర్బహిశ్చ తత్సర్వం వ్యాప్య నారాయణ స్థితః - మంత్రపుష్పం).

మౌని అయి, వాయువు వలె దృశ్య సంబంధములైన ఏ దోషము తనను అంటనివాడై, నిర్మల హృదయుడై సంచరించును గాక. సుఖ-దుఃఖములను సమముగా స్వీకరించాలి. ఓర్పు, సహనము కలిగి ఉండాలి. చేతికి దొరికినదే భుజించాలి. అంతేగాని ఏవేవో ఆహారములు అధికముగా కోరుకోరాదు.

ఎవ్వరిపట్ల ఏమాత్రము వైరము లేనివాడై, ఒక ద్విజునిలోని (వేదపండితునియందు), గోవునందు, అశ్వము మొదలైన మృగములనందు సమ స్వరూపమగు ఆత్మనే దర్శించును గాక, ‘‘ఈ సమస్తము పరమాత్మ అగు విష్ణు స్వరూపమే’’ అను భావము కలవాడై సర్వత్రా ఈశ్వరునే దర్శించాలి.

‘‘చిన్మయము (Absolute knowing) పరమానందము అగు బ్రహ్మము నేనే అయి ఉన్నాను’’, ‘‘బ్రహ్మైవాహమ్’’ అను స్మరణను ఎల్లప్పుడు కలిగి ఉండాలి. జ్ఞాపకము వీడరాదు (అనుస్మరణము)

బ్రహ్మైవాహమిదం జ్ఞాత్వా, ఏవం మనోదండం ధృత్వా, ఆశా నివృత్తో భూత్వా, ఆశాంబరధరో భూత్వా,
మనో వాక్కాయ కర్మభిః సర్వ సంసారం ఉత్సృజ్య,
ప్రపంచ అవాఙ్ముఖః స్వరూప అనుసంధానేన, భ్రమర -
కీటక న్యాయేన ముక్తో భవతి - ఇతి ఉపనిషత్ ।।

→ వేద వేదాంత శాస్త్రములలో స్తుతించబడుచున్న, వర్ణించబడుచున్న ‘బ్రహ్మము’ అనగా నేనే - అని శాస్త్ర అధ్యయన, గురువాక్య మననముల ద్వారా ముందుగా గ్రహిస్తూ ఉండాలి. అట్టి భావనను అచ్యుతము చేసుకుంటూ ఉండాలి.
→ ‘‘నేను బ్రహ్మమే అయి ఉన్నాను’’ అని (అహం బ్రహ్మాస్మి అని) తెలుసుకుంటున్నది మనకు నిర్ద్వంద్వముగా అనిపించాలి. ఎట్లా ? అందుకుగాను ‘‘మనస్సు’’ను దండముగా (ఒక ఉపకరణంగా / చేతి కర్రవంటిదిగా) ధరించాలి.
→ దృశ్య ఆశ (ఆశించటము)ను త్యజించునుగాక. ఆశాంబరము (విరాగమునకు సూచనమగు కాషాయ వస్త్రము) ధరించుగాక.
→ ఈ దృశ్యమునకు సంబంధించి ‘‘ఇది ఇట్లా ఉండాలి, అది నాకు లభించాలి, అది నానుండి తొలగాలి’’ అను ఆయా రూపములుగా ఏర్పడుచున్న సమస్త సంసార సంబంధ బంధములను మనస్సు అనే దండము సహాయముతో త్రెంచుకొంటూ ఉండాలి. సమస్త ఉబలాటములను వదలుతూ రావాలి.
→ ప్రపంచము నుండి మనస్సును వెనుకకు మరల్చి అవాఙ్మఖుడు (Withdrawn) అగుచూ ఉండాలి.

పై అభ్యాసములచే ‘‘భ్రమర కీటక న్యాయము’’ వలె (తుమ్మెద చేయు ‘ఝం’ శబ్దముపై ధ్యాసచే చిన్న పురుగు తుమ్మెదగా అగుచున్నట్లుగా) ఈ జీవుడు జీవాత్మ పరిమితములను దాటివేసి స్వస్వరూప అనుసంధానముచే బ్రహ్మమే అగుచున్నాడు.

వ్యష్ట్యాత్మక భావము (Individual sense) ను అధిగమించి ‘‘సర్వాత్మకుడు, సర్వసాక్షి’’ అయి వెలుగొందుచున్నాడు

ఇతి ఉపనిషత్ - పంచమ ఉపదేశము

---

షష్ఠమ (6వ) ఉపదేశము

బ్రహ్మమే తాను అగుట!

శ్రీ నారద మహర్షి : హే భగవాన్ ! తండ్రీ ! మీరు చెప్పుచూ వస్తున్న విధంగా అభ్యసిస్తూ ‘భ్రమర - కీటక న్యాయం’’ ప్రకారంగా, ‘ముక్తి’ సిద్ధించుకోవటము ఎట్టిదో, ఎట్లాగో - మరికొంత వివరించ ప్రార్థన. ‘‘స్వస్వరూపానుసంధానరూప ముక్తి’’ గురించిన ఉపాయం మాకు బోధించండి.

శ్రీ పితామహులవారు (బ్రహ్మ భగవాన్) : స్వస్వరూపానుసంధానముచే ముక్తి ఎట్లా లభిస్తుందో విను!

• అసత్యము, కల్పితము అగు దృశ్య వ్యవహారమును నెమ్మది, నెమ్మదిగా ప్రక్కకు పెట్టుచూ, సత్య (మహా) వాక్కులు అయినట్టి ‘‘సోఽహమ్ । తత్త్వమ్’’ ఇత్యాది మహావాక్యములను ఆశ్రయించి ‘‘సత్యవాక్-పరిపాలకుడు’’ కావాలి.
• జ్ఞాన వైరాగ్య సహితుడు అగుచూ ఉండాలి.
• ఇంద్రియ దృశ్యమును దాటి, ఆపై కైవల్య శరీరమును (శరీరిని) ఆశ్రయిస్తూ ‘‘దేహమాత్ర-అవసిష్ఠుడు’’ అవ్వాలి. జ్ఞానమే దేహముగా కలవాడు అగును గాక! (అనగా) భౌతిక శరీరము వదలి జ్ఞాన శరీరము ఆశ్రయించునుగాక! అదియే ‘వైరాగ్యము’ అనబడుతోంది కూడా.

అట్టి జ్ఞాన దేహికి (ఆత్మ జ్ఞానికి) -
- శాంతము, దాంతములే (Peace and control over Seeing, Hearing, etc) రెండు కళ్లు.
- మనస్సే అతనికి ముఖము, బుద్ధియే (ప్రజ్ఞయే) కళ.
- 5 తత్త్వములు (5-కర్మేంద్రియములు, 5- జ్ఞానేంద్రియములు, 5-ప్రాణములు, 5-ఉపప్రాణములు, 5-పంచభూతములు) - ఆతనికి శరీరాంగములు
- పంచమహాభూతములు, కర్మ-భక్తి - జ్ఞాన - వైరాగ్యములు అతనికి తన యొక్క శాఖావిస్తరణములు (Branch extensions).
- జాగ్రత్, స్వప్న, సుషుప్తి, తురీయములు అతనికి నివాస స్థానములు. స్వయం కల్పిత లీలా - వినోద ఆట స్థల విశేషాలు.

14 ఇంద్రియములు (బాహ్య జ్ఞాన - కర్మేంద్రియములు, అంతరంగ చతుష్టయము) ఇంటిపై మట్టి స్థంభములవలె జడరూపమై మోక్షాశయము కలవానికి ఉపకరణములు అగుచున్నాయి. అవన్నీ ఉపకరణములు (As utility instruments) గా ఎరిగి, బురదలో ఇరుక్కొన పడవను కర్ణధారుడు (పడవ నడుపువాడు) బయటకులాగు విధంగా, మదపుటేనుగును మావటివాడు వశం చేసుకొను విధంగా 14 ఇంద్రియములను స్వవశం చేసుకోవాలి.
- ఇంద్రియ విషయములకు, ఇంద్రియములకు ‘వేరు’ అయినట్టి ‘ఆత్మవస్తువు’ను ఎరిగి, మమేకము కావాలి.

ఆత్మకు వేరైనదంతా నశ్వరము (నశించిపోవు స్వభావముగలది)గా ఎరిగి, ఇంద్రియ విషయముల పట్ల జీవుడు (పురుషుడు) అనురక్తిని త్యజిస్తూ విరక్తిని పెంపొందించుకోవాలి.
‘‘బ్రహ్మహమ్ (నేనే బ్రహ్మమును)’’ - అని నిర్ణయించుకొని, ఆస్వాదించుచుండును గాక!
- ఈ సమస్తము బ్రహ్మమే.
- నేను బ్రహ్మమే అయి ఉన్నాను. కాబట్టి,
- ఈ సమస్తము నా యొక్క బ్రహ్మస్వరూపమే.
అని ఎరుగుచూ వేరుగా ఏదీ లేకుండియుండును గాక!

న కించిత్ వేదితవ్యం - స్వవ్యతిరేకేణ - జీవన్ముక్తో వసేత్ - కృతకృత్యో భవతి ।
స్వస్వరూపమునకు వేరుగా ఏదీ లేదు - అను ఎరుకచే ఈ జీవుడు జీవన్ముక్తుడు అగుచున్నాడు.

న నాహం బ్రహ్మ వ్యవహరేత్ ‘‘నేను బ్రహ్మమును కాదు. అజ్ఞానిని, బలహీనుడను అగు జీవుడను మాత్రమే’’ - అని ఎన్నడూ ఎవ్వరూ అనుకోవలసిన పనిలేదు.

జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తులు నేనే కల్పించుకొంటూ, వాటికి ఆవలగా తురీయుడవై ఉన్నాను. అట్టి కల్పించుకొను తురీయ పురుషకారమునకు కూడా ఆవల తురీయాతీతుడనై కేవలమగు ఆత్మ చైతన్య పురుషుడనై, తదితర సమస్తమునకు ఆది స్వరూపుడనై వెలుగొందుచున్నాను - అను నిశ్చయమును పదిలపర్చుకుంటూ, పరిపుష్టము చేసుకోవాలి. ఎందుకు ? అదియే సత్యము కాబట్టి!

తురీయ పురుషుని గుర్తు

ఈ జీవుడు పగలు జాగ్రత్‌లోను, రాత్రి స్వప్నములోను, గాఢనిద్రలో సుషుప్తిలోను, తిరిగి పగలు జాగ్రత్‌లోను (in a cycle) జీవితమును గడపివేస్తూ ఉన్నాడు.

ఈ మూడు అవస్థలు తనవైయున్న 4వ అవస్థ ‘తురీయము’.

అట్టి జీవునికి చెందిన తురీయ పురుషకారమే జాగ్రత్, స్వప్న సుషుప్తులు. తురీయుడుగా జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తుల సమస్వరూపుడై ఉన్నాడు. అట్టి తన యొక్క 4వదగు తురీయ స్వరూపమును గమనించటమే లేదు.

అట్టి ‘4’వ అవస్థలోని ప్రతి దానిలోను మిగిలిన ‘3’ అవస్థలు ఏర్పడియే ఉంటాయి.

ఈ భౌతిక శరీరములో ఒక్కొక్క అవయవము ఒక్కొక్క కార్యమునకు సాధనగా అవుతోంది.

కళ్లలో చూచుశక్తి, చెవులలో శబ్దగ్రహణ రూపమగు వినికిడి శక్తి. నాలుకలో రుచు ఆస్వాదనశక్తి, ముక్కులో వాసన చూడగల శక్తి, నోటిలో వచన (మాట్లాడు) వ్యాపార శక్తి. కాళ్లలో నడుచుశక్తి. పాయువు విసర్జన శక్తి, ఉపస్థ - ఆనందించుశక్తి, చర్మము స్పర్శ శక్తి.

ఇవన్నీ ఈ భౌతిక దేహములో సమావేశమై ఉన్నాయి.

పై వాటిని ఉపయోగించి -
   - ‘బుద్ధి’తో తెలుసుకుంటూ ఉన్నాడు.
   - చిత్తముతో చింతించుచూ ఉన్నాడు.
   - అహంకారముతో ‘నేను’ రూపంగా అహంకరిస్తూ ఉన్నాడు.

ఈ జీవుడు పైన చెప్పుకున్న ఇంద్రియములకు వేరుగా ఉన్నాడు. అనేక ఇంద్రియములకు, ఇంద్రియ శక్తులకు ఆలవాలమైన ఈ శరీరముపై అభిమానము కలిగి ఉండటం చేత (శరీరాభిమానం చేత) ‘‘నేను ఒక జీవుడను’’ అను జీవత్వ భావము పొందుచున్నాడు.

ఒక ఇంటికి యజమాని ఆ ఇంట్లో కూర్చుని ‘‘ఈ ఇల్లు నాది’’ అను అభిమానము కలిగి ఉంటున్నట్లే, శరీరధారి అగు జీవుడు ‘‘ఈ శరీరము నాది’’ అను అభిమానమును దేహమున్నంత వరకు కొనసాగిస్తున్నాడు.

హృదయ సంచారము

ఈ జీవునికి బాహ్యమున ముఖము కనబడుచున్నట్లే ఈ శరీరమున అంతర్గతంగా ముఖము కలిగి ఉంటున్నాడు. అది ‘‘హృదయము’’ అని పిలవబడుతోంది. (అట్టి ‘హృదయము’ ‘తామర పుష్పము’తో పోలుస్తూ ‘‘హృదయ కమలము’’ అంటూ ఉంటారు). ఈ జీవుడు తన హృదయములో యథేచ్ఛగా సంచారము చేయుచున్నాడు.

దిక్ దళములు - జీవుని వృత్తులు

ఈ జీవుడు హృదయ కమల దళములలో సంచరిస్తూ ...
  తూర్పు దిక్కు దళములో - పుణ్యవృత్తి
 ఆగ్నేయ దళములో - నిద్ర, ఆలస్య వృత్తులు
 దక్షిణ దళములో - క్రౌర్య బుద్ధి
 నైరుతి దళములో - పాపబుద్ది
 పశ్చిమ దళములో - క్రీడా రతి బుద్ధి (Playfulness)
 వాయువ్య దళములో - గమన (Move from place to place) బుద్ధి
 ఉత్తర దళములో - శాంతము
 ఈశాన్య దళములో - జ్ఞానము
 హృదయమధ్యగా కర్ణిక యందు - వైరాగ్యము
 కౌసరము (పుష్పరాగము) నందు - బ్రహ్మచింతన

ఆయా స్థానములలో జీవుడు సంచరిస్తూ పై విశేషములన్నీ కల్పించుకొని అనుభవిస్తూ ఉన్నాడు.

అట్టి జీవుడు పై హృదయ కమలదళ సంచారముల నుండి విరామము పొంది, బయటకు వచ్చి, ‘స్వస్వరూపము’తో మమేకమగు మార్గమును అన్వేషించాలి.

ఏకోదేవః సాక్షీ

జీవత్ అవస్థలు - ఐదు. 1) జాగ్రత్ 2) స్వప్నం 3) సుషుప్తి 4) తురీయము 5) చ(తురీయ) విరహితమగు తురీయాతీతము.

పై అవస్థల పురుషకారములు : 1) విశ్వుడు 2) తైజసుడు 3) ప్రాజ్ఞుడు 4) తురీయుడు 5) ఏక స్వరూపుడు/తటస్థుడు. అవస్థలు, పురుషకారములు ఐదుగా చెప్పుకుంటున్నప్పటికీ, అవన్నీ తనవైన జీవుడు ఏకస్వరూపుడే గాని, అనేక రూపములుగా అవడు. ఐదుగా అవటమే లేదు. అట్టి జీవుని సహజమగు తురీయాతీతుడు 4 అవస్థలలో మిగిలిన మూడు కలిగి మొత్తం (4x4=16) షోడశ కళాస్వరూపుడై ఉంటున్నాడు.

అయితే పై 4x4=16 అవస్థలు కూడా తురీయాతీతుడగు ‘నిర్గుణ-స్వస్వరూప-పరబ్రహ్మము’నకు లేవు. పై 16టికి తురీయాతీతుడు నాటక దీపమువలె సాక్షిత్వము వహిస్తూ, సర్వదా ఏకస్వరూపుడై ఉన్నాడు. అట్టి తురీయాతీతము ఈ జీవుని సహజ - నిజ స్వరూపమే అయి ఉన్నది.

తురీయాతీతుని తటస్థ / మధ్యవర్తి రూపము

సమస్తమునకు ‘‘పరము’’ (Beyond) అయినట్టి, ఈ జీవుని యొక్క సమస్తమునకు అతీతమైన తటస్థ స్వరూపమే ‘‘మధ్యవర్తి’’ అనబడుతోంది.

తటస్థుడగు తురీయాతీతుడే సమస్తమునకు ద్రష్ట. అయితే ఆయనకు (ఆ స్వస్వరూపమునకు) ‘‘ద్రష్టత్వము’’ అనే ధర్మము లేదు కాబట్టి ‘‘అద్రష్ట’’ కూడా! కర్తృత్వము, భోక్తృత్వము, అహంకారములతో కూడిన జీవాత్మ వైనమంతా ఆయన యొక్క స్వయం కల్పిత చమత్కారమే.

అందుచేత తురీయాతీత పురుషుడే జీవాత్మగా కనిపిస్తూ ఉన్నాడు. కానీ, జీవునికి ఆవలివాడు (సాక్షి) కాబట్టి జీవాత్మగా అవటం లేదు.

ఆయన జీవాత్మగా కనబడుచూ కూడా తనకు అన్యమైన దేనిచేతను స్పర్శించబడడు. ఆయన జీవాభిమానము, క్షేత్రాభిమానము, శరీరాభిమానము పొందువాడు కాడు. కనుక జీవాత్మ ధర్మములు లేనివాడు. అయితే ఆయన సాక్షిగా ఏర్పడి ఉండటం చేతనే సమస్త అభిమానములు ఉనికిని పొందుచున్నాయి.

జీవునికి - ఈశ్వరునికి ఘటాకాశము (కుండలోని ఆకాశము) - మహాకాశము (Al present space) అనే బేధములు ఉన్నాయి. తురీయాతీత పురుషుడే జీవ - ఈశ్వరులు దృష్టిచే (ఆపాదనచే) ఆశ్రయించి ఉన్నప్పటికీ, తురీయాతీతునికి జీవ ఈశ్వర భేదము లేదు. ఉభయము తానై ఉభయమునకు వేరై తురీయాతీతుడు ప్రకాశించుచున్నాడు.

ఈ జీవుడు అట్టి తురీయాతీత స్వస్వరూపము ఆస్వాదించేది ఎట్లా ?

జీవుడు వాస్తవానికి తురీయాతీత స్వరూపుడే కాబట్టి - ‘‘సహజము’’ నుండి (సః) సందర్భములోనికి, సందర్భములో నుండి సహజములోనికి - అనుక్షణం ‘‘సోఽహం’’అను అజపాగాయత్రి’’ నిర్వర్తిస్తూనే ఉన్నాడు.

ఉచ్ఛ్వాస : ‘‘సః’’ = సహజరూపము నిశ్వాస : ‘‘అహమ్’’ = సందర్భరూపము

= అజపా గాయత్రి

ఈ విధంగా ‘‘సోఽహం’’ (సహజ - సందర్భ ఏకైక తత్త్వము)ను ఎరిగి, శరీరాభిమానం త్యజించాలి. ఎవరు శరీరాభిమానము త్యజిస్తూ వస్తారో ‘అట్టి వాడు బ్రహ్మమే’ అని చెప్పబడుతోంది.

శరీరాభిమాన త్యాగము ఏ విధంగా ?

సమస్త జగద్విశేషములు పట్ల సంగము వదలి, క్రోధమును జయించి, అల్పమైన ఆహారము (ఇంద్రియ సద్వినియోగము) అభ్యసిస్తూ ఇంద్రియములను జయించి తన వశము చేసుకొన్నవాడై బుద్ధితో నవద్వారములను (రెండు కళ్లు, రెండు చెవులు, రెండు ముక్కు రంధ్రములు, నోరు, గుదము, రహస్యావయవము) మూసి ఉంచి, (ధ్యాసలను బాహ్యనుభవముల నుండి, వెనుకకు మరల్చి) మనస్సును సర్వత్రా సమస్వరూపమైయున్న ఆత్మయందు నిలపాలి. సమస్తము ఆత్మ ప్రదర్శనముగా ఉపాసిస్తూ, సర్వమునందు స్వస్వరూపాత్మను, స్వస్వరూపాత్మయందే సమస్తమును దర్శిస్తూ, ఆత్మ గురించిన ధ్యాసను నిలపాలి. అట్టి ధ్యాసయే ధ్యానము.

యతీశ్వర సిద్ధి

ధ్యానము : జన సంచారములేని శూన్య ప్రదేశములలోను, ప్రశాంత స్థలములందు, గుహలలోను, అడవులందు యోగి ఎల్లప్పుడు సమదృష్టి అభ్యసించువాడై సమ్యక్ ధ్యానము (ఆత్మయందే సమస్తము దర్శిస్తూ, ఆత్మయే సమస్తమైయున్నట్లు బుద్ధి నిశ్చలత పొందే ప్రయత్నము)నకు ఉపక్రమించాలి. బ్రహ్మాత్మైక్య భావనను మనస్సుతో అనుక్షణికంగా మననయుక్తము చేయాలి.

ఆతిథ్యము ఇచ్చే చోటులకు, శ్రాద్ధము - యజ్ఞము - దేవయాత్రోత్సవాలు జరిగే ప్రదేశాలకు, అనేక మంది జనము గుమికూడిన చోట్లకూ - సిద్ధిని కోరుకొనే యోగి (యోగవేత్త అయినవాడు) పోయి, పాల్గొనరాదు. అటువంటి చోట్ల యోగాభ్యాసము చేయు ప్రయత్నము చేయరాదు.

యోగాభ్యాసి అయినవాడు ఎవ్వరినీ దూషించరాదు. యోగాభ్యాసములను ఎగతాళి చేసే, పరాభవించే స్వభావముగల జనుల మధ్యగా ఉండరాదు. ఇతరుల దోష-దురహంకారములు తన యొక్క తితిక్ష (ఓర్పు, సహనములకు) సహకారిక ఉపకరణ సందర్భములుగా భావించాలి.

త్రిదండీ మహాయతి

శాస్త్ర విహిత ‘‘తత్త్వసాధన’’ కొరకై త్రిదండము ధరించుగాక. అట్టి త్రి-దండము యొక్క ఉత్తమార్థమును గ్రహించి ఉండాలి. 1) వాక్ దండము 2) కర్మ దండము 3) మనో దండము (వాక్-కర్మ-మనస్సులు) ఈ మూడు నియతి పూర్వకంగా (systematically engaged) ఉపయోగిస్తారో, అట్టివాడు ‘‘త్రిదండీమహాయతి’’ అని పిలువబడుతాడు.

మధుకర (భిక్షాటన) సమయాసమయములు

✤   భిక్షకు ఒక ఇంటికి వెళ్లేటప్పుడు, అప్పటికే అగ్ని చల్లారి, పొగ తొలగిన తరువాత మాత్రమే (వంట పూర్తి అయిన సూచనను గమనించి) అట్టి సమయమున భిక్షకై వెళ్ళాలి.
✤   సంపద కలిగి, దానము చేయు స్వభావము, పుణ్యభావన కలవారి ఇళ్ల వద్ద మాత్రమే భిక్ష అడుగుదురు గాక.
✤   ఎవడు భిక్ష ధర్మము, నియమితములు ఆచరించకుండా, ఇతరులను బాధించి, పెత్తనము చెలాయిస్తూ భిక్ష అడుగుతాడే, వ్యసనములు కలిగిఉంటాడో (లేదా) అనురాగము కలిగి ఉన్నవాడై వైరాగ్యము ఆశ్రయించడో, అట్టివాడు నీచుడే అవుతాడుగానీ, ‘యతి’ కాలేడు.

ఒకరి ఇంట్లో భిక్ష అధికంగానూ, విశేష పదార్థములతోను లభిస్తోంది కాబట్టి, ఆకారణంగా, అదే ఇంటి వద్ద మరల మరల భిక్ష కోరరాదు.

ఏ యతి (సన్యాసి) అయితే...,

శరీర - ఇంద్రియములకు ఆవలి, సర్వసాక్షి, పారమార్థిక విజ్ఞాన స్వరూపము, బ్రహ్మానందఘనము, స్వయం ప్రభ (తేజో) ప్రభాసితము, కేవల అసిధారా సుఖస్వరూపము అగు స్వస్వరూప - సర్వాంతర్యామియగు అఖండాత్మను గ్రహిస్తాడో, అట్టివాడు ‘‘అతివర్ణాశ్రమి’’ (చతుర్విధ ఆశ్రమముల పరిధులను, ఆశ్రమ నియమ వ్యవహారములను అధిగమించినవాడు) అగుచున్నాడు.

ఆశ్రమ ధర్మములన్నీ మాయా కల్పితములే

ఓ నారదా ! ఒక ముఖ్య విషయం శాస్త్రములు, ఆశ్రమ ధర్మములు చెప్పుచున్నాయి. (బ్రహ్మచారి, గృహస్థ, వానప్రస్థ, సన్యాసి) విధులు, విధానములు, నిర్వర్తించవలసినవి, నిర్వర్తించకూడనివి చెప్పుచున్నాయి. నేను కూడా యతి, పరివ్రాజక, తురీయాతీత, పరమహంస ధర్మాలన్నీ చెప్పుతూ వస్తున్నాను కదా ! అయితే ...,

‘‘సర్వాశ్రమ ఆదయో దేహే మాయయా పరికల్పితాః’’ సమస్త ఆశ్రమ ధర్మములు మాయా కల్పితమే. అటువంటప్పుడు నియమనిష్ఠలు, విధి-నిషేధములు శాస్త్రములు ఎందుకు చెప్పుచున్నాయి? ఒకనికి ముల్లు గుచ్చుకొన్నప్పుడు కాలిలో విరిగిన ముల్లును మరొక ముల్లుతో తీసి, అటు తరువాత రెండు ముల్లులను ఆవల పారవేస్తాము కదా. అట్లాగే ‘బంధము’ అనేది స్వయంకృత మాయాకల్పితమే.

ఆపాదితమగు ‘‘స్వస్వరూపము బంధము పొందుచున్నది’’ అను భ్రమ (లేక) సంసార బంధము తొలగటానికై, శాస్త్రములు మాయా కల్పితములగు విధి-నిషేధములు చెప్పుచున్నాయి.

స్వస్వరూపము యొక్క జ్ఞానముచే 1) ఆత్మగా అనుకోవటము 2) అనిపించటము 3) అదే తానవటము కొరకై నియమములు 4) వర్ణాశ్రమముల వారికి చెప్పబడుచున్నాయి.
ఏ వర్ణాశ్రమవాసి అయినా సహజముగా స్వయముగా ఆత్మ స్వరూపుడే. పూర్ణమగు ఆత్మ భావనాసిద్ధికి అర్హుడు కానివాడెవడు ?

సర్వదా సిద్ధించియే ఉన్నదాని కొరకై సాధన ఎందుకు ? ‘‘సర్వదా సిద్ధించియే ఉన్నది’’ అను నిశ్చయానుభవము కొరకు మాత్రమే సాధన. సిద్ధి పొందిన తరువాత సాధనతో పనేముంటుంది ? చేరవలసిన చోటికి చేరిన తరువాత ఇంకా నడకతో పని ఉంటుందా ? ఉండదు కదా.

‘‘బోధ రూపుడగు అత్మనే నేను’’ అను స్వానుభవము సిద్ధించుకొన్న వానికి ఇక మమకారము, అహంకారము మచ్చుకకైనా ఉండవు. అతడు వేద వేదాంత వేద్యుడు.
   వేదము = తెలియబడునది.
   వేదాంతుడు/ వేదాంతవేద్యుడు = తెలియబడేదానికి ఆవల గల తెలుసుకొనుచున్న వానిని తెలుసుకొన్నవాడు.
అట్టి వేదాంతవేద్యుడు ‘‘అతివర్ణాశ్రమి’’ (వర్ణాశ్రమ పరిధులను దాటినవాడు) అగుచున్నాడు.

ఎవడు స్వాత్మదర్శనం చేత ‘‘వర్ణాశ్రమ భేదములు ఆత్మ దృష్ట్యా మొదలే లేవు’’ అని అసంశయముగా గ్రహిస్తాడో, అట్టివాడు అతీతాశ్రమి అయి సర్వే సర్వాత్రా ఆత్మనే దర్శిస్తాడు. ఆత్మయే తానై సర్వాత్మకుడై వెలుగొందుతాడు.ఆ విధంగా సర్వవేదార్థముల సారము స్వయముగా పునికిపుచ్చుకోగలడు.

కాబట్టి నారదా ! ఆత్మను తెలిసినట్టి ఆత్మవేది ‘‘నా ఆశ్రమము, తదితర ఆశ్రమములు - ఇవన్నీ కూడా ఆత్మపై ఆరోపితమైనవే. అనగా అహ్రాంతి మాత్రమే’’ - అని సుస్పష్టముగా ఎరిగి, ‘‘అతివర్ణాశ్రమి’’ అగుచున్నాడు.

ఓ పుత్రా ! నారదా ! బ్రహ్మవిజ్ఞాని అయినవానిపట్ల ఇక విధి-నిషేధములు గాని, వర్ణ-వర్ణాశ్రమ కల్పనలు గాని, మరింకే జీవాత్మ - పరమాత్మ భేద విశేషాలుగాని ఏ మాత్రము అగుపించవు. కనిపించవు.

ముక్తి మార్గము

★ బ్రహ్మదేవుని పదము నుండి మరే పదము పట్ల, సర్వజీవుల వ్యవహారముల పట్ల అనురక్తి లేనివాడై, విరక్తుడై ఉండాలి.
★ పుత్ర - మిత్ర - కళత్ర - కుల - మత ఇత్యాదివన్నీ అల్పములుగా భావించి, పెల్లగించివేసి, వేదాంత జ్ఞానము పొందుచూ ముక్తిమార్గమునందు శ్రద్ధ కలిగినవాడై ఉండాలి.
★ ముక్తి కొరకై ఉపాయములు ఆశ్రయిస్తూ బ్రహ్మతత్త్వము ఎరిగిన గురువును ఆశ్రయించాలి.
అట్టి గురువును సేవించి, వారికి సంతోషము కలుగజేస్తూ, సమాహితుడై (ఏకాగ్ర బుద్ధి కలవాడై) వేదాంత వాక్యార్థములను దీర్ఘకాలము శ్రవణము, మననము, హృదయస్థము చేసుకొను గాక.

శ్లో।। నిర్మమో నిరహంకారః సర్వసంగ వివర్జితః
సదా శాంత్యాది యుక్తస్సన్ ఆత్మని ఆత్మానమ్ ఈక్షతే ।

ఆ విధంగా మహావాక్యముల ‘అర్థార్థి’’ అయి, అర్థములను విచారణ చేస్తూ హృదయస్థము చేసుకొనును గాక।
క్రమంగా మమకార - అహంకార రహితుడై, సమస్త సంగములను (All Attachments) త్యజించినవాడై, ఎల్లవేళల శాంతి, సహనము, అమానిత్వము మొదలైన ఉత్తమ గుణములు సిద్ధించుకొన్నవాడై, సర్వత్రా ఆత్మ దర్శనము ఆశ్రయించును గాక.
దృశ్యముతో ఏర్పడే భేద సంబంధరూపమగు సంసార దోషములను దృష్టియందు ఉంచుకొని ఎల్లప్పుడు విరక్తుడై ఉండును గాక.

విరక్తస్యతు సంసారాత్ సన్యాసః స్యాత్ న సంశయః ।
ఎవడు సమస్త సంసారము పట్ల విరక్తుడై ఉంటాడో, అతడు సన్యాసియే. ఇందులో సందేహము లేదు. అందుచేత ముముక్షువు (బంధము తొలగించుకోదలచినవాడు) సమస్తమునకు పరమైయున్న ‘‘సాక్షాత్ మోక్ష సాధన’’ అను ఏకైక మార్గము ఆశ్రయించువాడు ‘పరమహంస’’ అగుచున్నాడు. అందుకు మార్గము? ‘‘వేదాంతార్థ శ్రవణము’’ అనే మార్గముగా బ్రహ్మ విజ్ఞానము సిద్ధించుకోవాలి.

పరమహంస

యతి బ్రహ్మ జ్ఞాన లాభము పొంది ‘‘పరమహంస’’ (సోఽహమ్ పరమమ్) స్థానము సిద్ధించుకొనును గాక. అందుకు ఉపాయములు చెప్పుకుందాము.

• శాంతి, దాంతి (ఇంద్రియ నిగ్రహము) మొదలైన సాధనల యందు శ్రద్ధ కలిగి, ఆచరించువాడై ఉండాలి.
• శాంత, దాంత అభ్యాసములతో ఇంద్రియములను జయిస్తూ (జిత్రేంద్రియుడై), వేదాంత శాస్త్రమును శ్రద్ధగా అభ్యసించువాడై ఉండు గాక.
• భయరహితుడై, అన్నిటిపట్ల మమకారము వదలినవాడై ద్వంద్వాతీతుడై, జగద్విషయములు ఏవీ స్వీకరించనివాడై ఉండును గాక.

యతి : జీర్ణమైన (వస్త్రము నుండి చించిన) కౌపీనము (గోచి) ధరించి, తలవెంట్రుకలు తొలగించుకొంటున్నాడు. (ముండీ) నగ్నముగా (Without clothes, Nude) ఉంటున్నాడు.

ప్రాజ్ఞుడై, నిత్యానిత్య వివేకి అయి, వేదాంతపరమార్థము ఎరిగిన యోగి అయి, నిర్మమ - నిరహంకారుడై, శత్రు-మిత్రుల యందు సమబుద్ధి కలిగి, సమస్త సహజీవుల పట్ల మిత్రభావము పవృద్ధపరచుకొనును గాక.

ఎవ్వడైతే అనేకముగా కనిపించే ఈ దృశ్య జగత్తుపట్ల ఏకమగు ఆత్మజ్ఞానము సంపాదిస్తూ ‘‘ఏకజ్ఞాని’’ అవుతాడో, తన హృదయమునందు సమస్త భేదభావములను సశాంతింపజేసుకొని ప్రశాంతాత్ముడౌతాడో, అట్టి వాడు సంసారము నుండి తరించగలడు.

అట్టి ఏకదృష్టిని సంపాదించుకోలేనివాడు ‘‘సోఽహమ్ పరమ్’’ రూపమగు పరమహంసత్వము సిద్ధించుకోలేడు. దృశ్యబంధముల నుండి తరించజాలడు.

అందుకు కొన్ని ఉపాయములు.

1) గురు-ఆశ్రయము (ఒక సంవత్సరము) :
అట్టి ‘‘ఏకదర్శి’’ అయి ఆత్మత్వము సిద్ధించుకోవటానికై తత్త్వజ్ఞాని అగు సద్గురువును ఆశ్రయించాలి. గురువును సేవలచే సంతోషింపజేస్తూ, గుర్వాశ్రమంలో ఒక సంవత్సర కాలము గడుపును గాక. గురువు తెలియజేయు విధంగా ఇంద్రియములను అప్రమత్తముగా నియమిస్తూ ‘నియమము’’ను నిర్వర్తించాలి. క్రమంగా ‘యమము’ (ఇంద్రియములను విషయములపై వ్రాలటము అనే వ్యసనము నుండి ఎల్లప్పుడు వెనుకకు మరలిస్తూ ఉండాలి). నియమేషు అప్రమత్తస్తు ।యమేషు సదా భవేత్।।

2) భూమిపై సంచారము - ఒక సంవత్సర కాలము :
గురు - ఆశ్రయముచే ఉత్తమమగు ఆత్మజ్ఞాన యోగమును అభ్యసించిన తరువాత, ధర్మాచరణము నుండి ఏ మాత్రము చ్యుతి పొందకుండా భూమిపై ఆయా ప్రదేశములను, మహనీయుల ఆశ్రమములను, తీర్థ స్థలములను సందర్శిస్తూ - ఒక సంవత్సరము గడుపును గాక.

3) గృహస్థ - వాన ప్రస్థాశ్రమములు :
ఆత్మజ్ఞానము ప్రవృద్ధ పరచుకొనుచు భూమిపై సంచారము ఒక సంవత్సర కాలము చేసి ఆ తరువాత గృహస్థ ఆశ్రమము, అటు తరువాత వాన ప్రస్థాశ్రమము స్వీకరించి ఆయా ధర్మములు నిర్వర్తించును గాక.

4) పరమాశ్రమము :
ఆ విధంగా విద్యార్థిత్వము, అధ్యయన సంపూర్తి, గురు ఆజ్ఞతో సంవత్సర దేశ సంచారము, గృహస్థాశ్రమము, వానప్రస్థాశ్రమము పూర్తి చేసుకొని (క్రమవిధిగా), (ఆ బ్రహ్మచారి- గృహస్థ - వానప్రస్థ ఆశ్రమములను ముగించుకొని) గురువుల, కుటుంబసభ్యుల అనుజ్ఞతో ‘పరమాశ్రమము’ స్వీకరించి అప్పుడిక లోక సంచారము చేయాలి. సమస్త సంగములు వదలి, క్రోధమును జయించి, మితాహారము స్వీకరించువాడై, ఇంద్రియములను జయించును గాక.

విడచి ఉండవలసినవి

శ్రీ బ్రహ్మదేవ భగవానుడు : ప్రియ నారదా ! గృహస్థునికిగాని, భిక్షకునికి (పరివ్రాజకునికి) గాని విపరీత కర్మలు ఉచితము కాదు సుమా !

శ్రీ నారద మహర్షి : తండ్రీ ! ఏవేవి ‘‘విపరీత కర్మలు’’ అనబడుచున్నాయి ?

శ్రీ బ్రహ్మభగవానుడు : ద్వి (2) విధములైన కర్మలు ‘‘విపరీత కర్మలు’’ అనబడుచున్నాయి.
1) గృహస్థుడు ఏ ప్రయత్నము చేయకుండా, ఏ ఉపయుక్త కర్మ ఆరంభించకుండా నిరారంభుడై ఉండువాడు - విపరీత కర్మిష్ఠుడు.
2) భిక్షకుడు అనేక సాంఘిక సంబంధమైన కార్యాలాపములు నిర్వర్తిస్తూ ఉండటము చేత ‘‘విపరీత కర్మిష్ఠుడు’’ అనిపించుకుంటాడు.
అట్టి వారు వైరాగ్యము సిద్ధించుకోలేరు.

ఆహా ! ఈ జీవుడు (స్త్రీ-పురుషులు) పరస్పర భౌతిక దేహములను చూచి సురాపానము త్రాగినవానివలె అగుచు మదమును (Sexual Thoughts) పొందుచున్నారే! ఇక సర్వత్రా ఆత్మ దృష్టి అలవడే అవకాశము ఎక్కడిది?

అందుచేత, చర్మ మాంస శరీర దృష్టిని ఆత్మానందము కోరువాడు దూరంగా వదలాలి. ఆత్మ జ్ఞానము కోరుకొనువాడు స్త్రీ, పురుష సంబంధముల గురించి సంభాషించనే కూడదు. అట్లాగే, స్త్రీలతో (అట్లాగే స్త్రీలు పురుషులతో) నృత్యము చేయటము, శృంగార గానములు, ఆనందముగా పరిహాసాలు, సరసాలు ఆడటము, ఇతరుల గురించి చెడు విషయములు సంభాషించటము మొదలైనవన్నీ కూడా ఆత్మ జ్ఞానమునకు తీవ్రమగు నిరోధకములు అవగలవు. అందుచేత ముముక్షువు అట్టివాటి పట్ల జాగరూకుడై ఉండాలి.

ఆత్మతో అంతఃసంగము సిద్ధించుకొన్నవాని విధి - నిషేధములు

శ్రీ నారదమహర్షి : జగత్ సృష్టి చైతన్యరూపా ! జగత్ పితామహా ! బ్రహ్మదేవ భగవాన్ ! శాస్త్రములు ముముక్షువుల ఉద్ధారణ కొరకై బ్రహ్మచర్య -గృహస్థ - వానప్రస్థ - సన్యాస ధర్మములు చెప్పుకుంటూ వస్తున్నాయి కదా! మరి ఆత్మతో అనునిత్యము, మమేకత్వము సిద్ధించుకొన్న మహనీయుని విధి - నిషేధములు (Dos and Don'ts) ఏ తీరునవై ఉంటాయి ? ఎటువంటి స్నాన పూజా, అగ్నికార్య, తీర్థ యాత్రా, ధర్మాధర్మ నియమములు కలిగి ఉంటాడు ?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ఆత్మ గురించి ఎరిగి, స్వస్వరూపాత్మను దర్శించినవాడై, సర్వత్రా ఆత్మానందము ఆస్వాదించుకొన్న ఆత్మ సిద్ధునికి ఎటువంటి స్నాన, పూజ, జప, హోమ సాధనలు ఉండవు. అగ్ని కార్యములు, అకార్యములు, పితృకార్య నియమములు, తీర్థయాత్రలు, వ్రతములు, ధర్మ-అధర్మ సూచనలు శాస్త్రములు చెప్పటం లేదు. సర్వసాధనల పరాకాష్ఠ అగు ‘‘సర్వత్రా ప్రేమాస్పద ఆత్మదర్శనము’’ స్వస్వభావ రూపంగా సిద్ధించుకొన్నవానికి సమస్త సాధనముల ప్రయోజనము సిద్ధించినట్లే. ఒకడు ‘వెళ్లాలి’ అనుకొన్న చోటికి వెళ్లిన తరువాత ఇక ప్రయాణ సాధనలతోను, ప్రయాణ సమయంలో జాగరూకతలు గురించి అగత్యము (Inevitability) ఏమి ఉంటుంది ? అట్టి స్థితిలో త్రి-ఆశ్రమముల (లేక) సన్యాసాశ్రమ సంబంధమైన యతి, పరివ్రాజ ధర్మములు ఏవీ విధి కాదు. నిషేధము కాదు.

అట్టి వానికి పరమాత్మ యందు రమించటమే ఏకైక నియమము. ‘‘నేను సర్వదా అఖండమగు ఆత్మతో ఏకమై ఉన్నాను’’ అను నిశ్చల భావనయే సాధన. అయితే పరమార్థబుద్ధిగల యతి - లోకాచారములన్నీ విడచినవాడై ఉండినప్పటికీ లోకమునకు క్షేమము కలిగించు కర్మలును స్వాభావికంగానే వీడడు. తనను ఆశ్రయించిన మముక్షువులకు స్థైర్యము కలిగించు విధులను స్వాభావికంగానే విడువడు. ఎందుకంటే అట్టివాడు సమస్త జీవుల పట్ల స్వాభావికంగా అత్యంత ప్రేమ, క్షమ, ఆప్యాయత కలిగి ఉంటాడు కాబట్టి!

అందుచేత :
పరమార్థబుద్ధి గల యతి క్రిమి కీటక పతంగములకు గాని, వనస్పతులకు (వృక్షములకు) గాని, సహజీవులకు గాని హింస కలిగించడు.

అట్టివాడు నిత్యము అంతర్ముఖుడై ‘‘సమస్తమునందు నిర్మలమగు ఆత్మయే ఆధారమైయున్నది’’ అని సమన్వయించుకుంటూ అందరిలో ఆత్మనే దర్శిస్తూ, ఆరాధించు భావన విడువక ఉంటాడు. నిర్మలము, ప్రశాంతము, స్వస్వరూప పూర్ణములతో కూడిన బుద్ధిని కలిగి ఉంటాడు. ‘‘మమాత్మా సర్వభూతాత్మ’’ - భావనతో బ్రహ్మానందము ఆస్వాదిస్తూ ఉంటాడు.

ఓ నారదా ! తదితర మునులారా ! సమస్త జనులారా ! మీరంతా కూడా బాహ్యమున ‘సంగము’ కలిగి ఉండి కూడా ‘అంతస్సంగము’ (Relatedness in the inner recess of heart) మొదలంట్లా విడచివేసినవారై ఉండండి. ఇదియే ముఖ్యమైన యతి - సన్యాసి - పరివ్రాజ ధర్మము.

అంతఃసంగము విడచియే లోకములోను, సందర్భములలోను విహరించండి. ఆత్మ గురించిన మననమును అనుక్షణము ఆశ్రయించినవారై ఒంటరిగా ఈ జగత్తులలో (దేహముల మధ్యగాను, జన్మ - కర్మల తోడను) విహరించండి.

అయినా కూడా,
నా రాజకే జనపదే చరతి ఏకచరో మునిః ।
ముని అయినవాడు రాజ్య-ప్రభుత్వ పరిపాలనలు లేని చోట విహిరించకపోవటమే ఉచితము. దేనినీ స్తుతించక, నమస్కరించక, స్వధాకారుడు కాక, ఆశీర్వాదములు పరిత్యజించినవాడై, స్వేచ్ఛగా (యాదృచ్ఛికంగా) కొండగుహలలోగాని, వనములలోగాని, మరింకెక్కడైనా గాని ఆత్మదృష్టితో విహరించును గాక.

ఇతి ఉపనిషత్ - షష్ఠమ ఉపదేశము

---

సప్తమ (7వ) ఉపదేశము - యతి ధర్మముల పునశ్చరణ

శ్రీ నారదమహర్షి : హే పితామహా భగవాన్ । ‘‘మహత్ పాఠ్యాంశములకు పునశ్చరణ దోషము ఉండదు’’ - అని ఆర్యవాక్యము కదా! అందుచేత యతి ధర్మముల గురించి, సమస్త జనులు పాటించవలసిన విధి-విధానముల గురించి మరల మరొక్కసారి సమీక్షించండి.

బ్రహ్మ భగవానుడు : నీవు కోరుచున్నట్లుగా మరల వివరిస్తున్నాను. విను.

అశాశ్వతమగు ఇంద్రియ - దృశ్య విషయములపట్ల ‘‘ఇవి నిత్యము, సత్యము, దోష / దుఃఖ రహితము అగు ఆనందమును ఇవ్వలేవు’’ అని సుస్పష్టముగా గుర్తించి ‘‘విరక్త సన్యాసి’’ అగుచున్నాడు. సమస్తము మానసికంగా సన్యసించినవాడై ఇక భౌతికంగా ఒక చోట ఉండక, పరివ్రాజకుడై ఆత్మయోగమును ‘‘అభ్యాసము’’ చేయును గాక.

• వర్షాకాలములో మాత్రము ‘‘చాతుర్మాస్యవ్రతము’’ రూపంగా సాధనకు సానుకూలమైన ఒకే ప్రదేశములో 4 నెలలు నివసించును గాక.
• ఏకాకిగా చరించును గాక.
• చాతుర్మాస్యము కాని సమయమంతా ఎక్కడైనా ఒక్క రాత్రి మాత్రమే ఉండును గాక. భిక్షు జీవితము గడపునుగాక.
• ‘‘ఒక చోటనే ఉంటే ప్రాపంచక విషయాలు నన్ను ఆకర్షస్తాయేమో’’ అని భయపడుచూ సారంగము (తుమ్మెద) లాగా ఒక చోట ఉండక ప్రతి రోజు ప్రయాణము కొనసాగిస్తూనే ఉండాలి. ‘‘ఉండి పోదాములే’’ అని తన ప్రయాణమును నిరోధించరాదు.
• చేతులు ఉపయోగించి నదీజలంలో ‘ఈత’ కొట్టుచూ దాటటము చేయరాదు. చెట్లు ఎక్కటం చేయరాదు.
• దేవాలయ ఉత్సవాలలో దర్శనము, పాల్గొనుట చేయరాదు.
• ఒకేచోట అనేకసార్లు భుజించరాదు (న ఏకరాత్రాశి)
• బాహ్య దేవతార్చనలు నిర్వర్తించరాదు. సర్వాంతర్యామి, అంతర్హృదయడు అయినట్టి పరమాత్మనే సర్వదా సేవించాలి. స్వస్వరూపాత్మ యొక్క నిర్మలత్వ - నిర్గుణత్వ - సర్వాతీతత్వమునకు వ్యతిరిక్తమైన సంభాషణగాని, పారాయణముగాని, అధ్యయనముగాని నిర్వర్తించ కూడదు.

మధుకర వృత్తితో ఆహారము స్వీకరిస్తూ క్రమంగా సంసార ధ్యాసలన్నీ కృశింపజేయును గాక.

బలము, కండ, క్రొవ్వు, వృద్ధి చేసుకోవాలని ఆశయముతో నెయ్యి మొదలైనవి అభిలషించరాదు. నెయిని నెత్తురుకూటివలెను, ఒకే ఇంట్లో అనేక సార్లు భుజించుటమును మాంసాహారమువలెను, సుగంధ లేపనములను అశుద్ధమువలెను, క్షారములను (అధికంగా ఉప్పు, కారములను) నీచ వస్తు సేవనమువలెను, ఖరీదైన వస్త్రములను ఉమ్మిపాత్రవలెను, అభ్యంగన స్నానమును దుష్టస్త్రీ సంగమువలెను, సంసారదృష్టి గల స్నేహితులతో కాలము గడపటమును మూత్రముతో సమానముగాను, ప్రాపంచక విషయములను ఇతరుల దుర్గణములను మాట్లాడుకోవటమును గోమాంసముతో సమానముగాను, జ్ఞాతులతో (చుట్టములతో) కలసి ఉండటము మురికివాడలో నివాసమువలెను, స్త్రీలతో స్నేహము త్రాచుపామును సమీపించటమువలెను, బంగారమును కాలకూట విషముతో సమానముగాను, అనేక మనస్తత్వములతో కూడిన జనుల సమావేశమును శ్మశాన ప్రదేశమువలెను, రాజధానిలో జనుల వ్యవహారములు (లాభనష్ట వ్యవహారములు కుంభీపాక నరకముతో సమానముగాను, ఒక ఇంటిలో అనేక సార్లు భుజించటమును శవపిండమును స్వీకరించటమువలెను - విసర్జించి ఉండాలి.

దేహాంతర దర్శనము

‘‘ఆత్మగా నాకు ఈ జన్మయే లేదు. ఇక పునర్జన్మ లేదని వేరే చెప్పాలా ?’’ - అని భావిస్తూ పునర్జన్మ రాహిత్యమును బుద్ధియందు వికసితము చేసుకొనును గాక.

ప్రపంచ వృత్తులన్నీ పరిత్యజించి, ‘స్వదేశము’ అనే పరిమిత భావమును వదలివేసి, రక్తబంధువుల ప్రదేశములను వీడి, పదార్థములతో సంబంధమును విడచివేసి, స్వస్వరూపానందమును సర్వదా సిద్ధించియే ఉన్నదానిగా గమనిస్తూ, హాయిగా, ప్రశాంతముగా, ఉద్వేగరహితంగా, ఆనందముగా ఈ దృశ్యమునందు సంచరిస్తూ పాల్గొనును గాక.

‘‘ఇది నా శరీరము, నేను దీనికి చెందినవాడను’’ అను శరీరాభిమానమును నెమ్మదిగా జయిస్తూ, దీనిని ‘‘శవము వలె హేయమైనది’’ అని భావించును గాక.

పుత్రులు, ఆప్తులు, బంధువు జనులు మొదలైనవారితో ఏర్పడే సంబంధమంతా కారాగము (Prison) అని తలచి బంధుస్థలమును విడిచి, సుదూరముగా సంచారము చేస్తూ, సర్వాత్మకమగు స్వస్వరూపాత్మను ఉపాసిస్తూ అనుష్ఠించును గాక.

అప్రయత్నముగా లభించిన ఆహారమును సంతోషముగా, అందరినీ ఆశీర్వదిస్తూ స్వీకరించాలి. తృప్తిని ప్రకటించాలి. ఎల్లప్పుడు ‘‘బ్రహ్మప్రణవ ధ్యాన’’ అనుసంధానపరుడై ఉండాలి.

⌘   సమస్త లోక సంబంధమైన కర్మలను విడచివేయును గాక.
⌘   కామ క్రోధ లోభ మోహ మద మాత్సర్యములు మొదలైనవి దగ్ధము చేసివేయాలి.
⌘   సత్త్వ, రజో తమో గుణములను దాటివేసి ‘‘త్రిగుణాతీత దృష్టి’’ని ఆశ్రయించి త్రిగుణాతీతుడగును గాక.
⌘   షడూర్ములను (షట్(6) ప్రవాహ వేగములను), (ఆకలి, దప్పిక, శోకము, మోహము, జర మరణములను) అంతరమున రహితము చేసుకొనును గాక. అవి ఆత్మ ధర్మములు కానట్లుగా గమనించాలి.
⌘   షట్ భావ వికారములను ((1) పుట్టాను 2) అభిప్రాయముల రూపుడను 3) జ్ఞాపకములు కలవాడను 4) కాలముచే ఒకటి నుండి మరొకటిగా అగువాడను 5) తెలియబడేవాటికి నిబద్ధుడను 6) మరణము స్వభావముగా కలవాడను) మొదలంట్ల తొలగించుకొనును గాక, ఆత్మదృష్టి కలవానికి ఈ షట్ (6) వికార స్వభావములు క్రమంగా వాటికవే తొలగిపోతూ ఉంటాయి.
⌘   సత్యవాక్కు పలుకువాడై, ద్రోహచింతన ఏ మాత్రము లేనివాడై (అద్రోహీ) అయి ఉండును గాక.
⌘   సర్వదా సంచారములు నిర్వర్తిస్తూ గ్రామములో ఒక్క రాత్రి మాత్రమే, పట్టణములో 5 రాత్రులు మాత్రమే, పుణ్యక్షేత్ర స్థలములలో 5 రాత్రులు మాత్రమే, అంతకుమించి ఉండనివాడై (అనికేతుడై) ఉండాలి.

బుద్ధిచాంచల్యమును జయించటానికై తపో-ధ్యాన-యోగాభ్యాసములను నిర్వర్తిస్తూ ‘స్థిరబుద్ధి’ని సంపాదించుకొనును గాక.

న-అనృతవాదీ । నిజము కాని దానిని నిజమని నమ్మటము, నమ్మించటము నిర్వర్తించకుండును గాక.

పర్వతకందరములు (గుహలు) అతనికి నివాసయోగ్యమే అగు గాక.

గ్రామములో అయితే ఒకరిద్దరి (1 లేదా 2) వరకు, పట్టణములలో అయితే ముగ్గురి వరకు, నగరములో అయితే నలుగురితోను మాత్రమే కలసి ఉండటము శ్రేయస్కరము. అంతకుమించి ఎక్కువమందితో కలసి ఉండరాదు. (లేదా) గ్రామములో ఒంటరిగానే సంచారములు చేయటము మరింత శ్రేయస్కరము.

భిక్షువు అయినవాడు 14 కరణములకు (పంచ కర్మేంద్రియములకు, పంచ జ్ఞానేంద్రియములకు, అంతరంగ చతుష్టయమగు మనో బుద్ధి చిత్త అహంకారములకు) తనను వశము చేసుకోవటానికి చోటు ఇవ్వకూడదు. అవన్నీ తనకే వశమై ఉండునట్లుగా యోగాభ్యాస బలసమన్వితుడై ఉండుగాక. అందుకు గాను, వైరాగ్య సంపన్నుడు అగుచుండును గాక.

‘‘మత్తో న కశ్చిత్ అన్యో అతిరిక్త’’ - ఇతి ఆత్మని ఆలోచ్య, సర్వతః స్వరూపమేవ పశ్యన్, - జీవన్‌ముక్తిం అవాప్య। ‘‘నాకు అన్యముగా వేరై ఏదీ ఎక్కడా లేదు’’ - అని స్వస్వరూపాత్మయొక్క ఔన్నత్యమును గమనించి, విచారించి, సమాలోచనతో సర్వత్రా స్వస్వరూపమే అని దర్శించువాడు ‘‘జీవన్ముక్తుడు’’ అగుచున్నాడు.

జీవన్ముక్తత్వముచే సర్వత్రా సర్వదా స్వస్వరూపమే అని అనుభవ పూర్వకంగా దర్శిస్తూ ఉండాలి. ఇక ఆపై దేహము ఉన్నంతవరకు ప్రారబ్ద - ప్రతిభాస (A reflection of present eventuality by virtue of past) గా దేహమున్నంతవరకు జాగ్రత్ - స్వప్న - సుషుప్తి - తురీయ దేహములను తెలుసుకొని ఉండును గాక.

దేహపతన పర్యంతం స్వరూపానుసంధానేన వసేత్ । దేహము పతనము పొందు వరకు ‘‘నేను దివ్యము, నిర్మలము, అఖండము అగు ఆత్మస్వరూపుడను’’ అను రూపమగు ‘‘స్వరూపానుసంధానము’’ (తన సహజ స్వరూపమును సర్వాత్మకుడగు పరమాత్మతో ఏకం) చేస్తూ ఉండును గాక! ఈ విధంగా దేహమున్నంతవరకు కాలఃకాలుడై కాలమును గడుపును గాక.

(కాలః కాలుడు = కాలము నా యొక్క కల్పనా చమత్కారములోనిదే । ఆత్మగా నేను కాలమునకు ఆవలివాడను’’ అని గ్రహించి ఉన్నవాడు).

శ్రీ నారద మహర్షి : మీరు మహత్తరమగు ‘‘సోఽహమ్ తత్త్వమార్గము’’ చెప్పుచున్నందుకు కృతజ్ఞులం. మీకు వినమ్రులమై సాష్టాంగ దండ ప్రణామములు సమర్పిస్తున్నాము.

హే భగవన్ ! పితామహా ! జగదాధారా ! జగత్ శరణ్యా ! సద్గురు వరేణ్యా ! సృష్టి ప్రజ్ఞాభాషితా !

ఇప్పుడు మాకు 1) కుటీచక 2) బహూదక, 3) హంస 4) పరమహంస 5) తురీయాతీత 6) అవధూతల ఆచారములు, భోజనాది విశేషములు, భిక్షవృత్తులు, వస్త్రధారణలు, అర్చనలు, అనుసంధానములు మొదలైన విశేషాలు సమీక్షించి దయతో మరొక్కసారి చెప్పమని అర్థిస్తున్నాము.

బ్రహ్మ భగవానుడు : నారదా ! సరే ! మరొక్కసారి నీవు అడిగిన విధంగా సమీక్షించి చెప్పుచున్నాను. విను.

సన్యాస ధర్మముల సమీక్ష

ఒకడు బ్రహ్మచారి అయినా, గృహస్థుడైనా, వానప్రస్థుడైనా, సన్న్యాసి అయినా కూడా, లేక మరెవరైనా కూడా అందరికి పరమాత్మతత్త్వము సిద్ధించుకోవటానికై రెండు ముఖ్యమైన సూత్రములు అనుసరించాలి. అవి అధ్యయనశీలురందరికీ ఉపాయములు.

1) సర్వేషాం ఆత్మానుసంధానమ్ విధిః ఇత్యేవం ముముక్షుః । అందరికీ కూడా ఆత్మతో ‘‘అనుసంధానమే’’ ముఖ్యమైన విధి (తప్పక నిర్వర్తించవలసినట్టిది). (ఆత్మ అనగా ? జాగ్రత్ పరిమితమైన ‘‘నేను’’ కాదు. ‘‘జాగ్రత్ - స్వప్న - సుషుప్తులు నా కల్పన’’ అయినట్టి, జన్మ - కర్మలకు కారణ భూతమగు ప్రతిఒక్కరిలోని ‘‘సమస్తము నావైన నేనైన నేను’’.

2) సర్వదా సంసారతారకం। తారకం అనుస్మరన్- జీవన్ముక్తో వసేత్ । అధికార విశేషేణ ప్రాప్తుః ఉపాయమ్ అనిష్యేత్ - ఇతి। ‘దృశ్యమునకు పరిమితమై ఉండటము’ అనే వ్యసనము (లేక) సంసారము నుండి విముక్తికై, తరింపజేయు మననము (తారక మంత్రమును) ఆశ్రయించాలి.

ప్రతి ఒక్కరు కూడా, వారి వారి అభిరుచి - అభ్యాసములను సమర్థతా సాధ్యములను అనుసరించి ఏదో ఒక ఉపాయంతో (లేక) ఆయా కొన్ని ఉపాయముల సహాయముతో ‘మోక్షము’ అను ‘ఆత్మ’ గురించిన అవగాహనా రూపమగు జీవన్ముక్తిని సిద్ధించుకోవాలి. (తారయత - ఇతి తారకమ్, తరింపజేయునది తారకము)

జీవన్ముక్తుడు : జీవిస్తూనే ఆత్మతత్త్వము దృష్ట్యా ఈ జగద్వ్యవహారములన్నీ ఆత్మగా గ్రహిస్తూ, తనకు ఎందుకు స్వతఃగా బంధనలు కావో గ్రహిస్తూ, ఆలోచనా రూపమగు మనస్సు తనకు ఉపకరణము అగునట్లు అభ్యాసము చేసి సమస్తము తానే అను సిద్ధిని పొందుచున్నవాడు.

ఇతి ఉపనిషత్ - సప్తమ ఉపదేశము

---

అష్టమ (8వ) ఉపదేశము

శ్రీ నారదుడు : హే పరమేష్ఠీ ! బ్రహ్మ భగవాన్ ! మాపై ప్రసన్న హృదయులై అమృత వాక్కులు కురిపిస్తున్నారు. ‘‘సంసారతారకము’’ను ప్రస్తావిస్తూ ఉన్నారు.

స్వామీ ! ఇప్పుడు మాకు ‘‘సంసారతారకము’’ (సంసారము నుండి తరింపజేయనది) అగు విచారణ - ఉపాసనల గురించి చెప్పండి. మాపై అనుగ్రహముతో ‘‘మేము ఏ ఏ విషయాలు ఉపాయాలుగా స్వీకరించి సంసార శృంఖలముల నుండి విడివడగలమో - మార్గము చూపండి.

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : కేవలుడు, సర్వాత్మకుడు అగు పరమాత్మ (లేక) పరబ్రహ్మ పురుషుడు ‘ఓం’ అను శబ్ద - మహార్థ ‘‘సంజ్ఞ’’ చే వేదవాఙ్మయము సూచిస్తోంది. అట్టి ‘ఓం’ ప్రణవము అ + ‘ఉమ’ అను విధంగా రెండు విశేషాలుగా కలిపి ఉన్నట్టిది.

ద్రష్ట - దృశ్యము  
అనుభవి - అనుభవములు  
కేవలుడు - సందర్భములు  
పురుషుడు - ప్రకృతి

ఈ ప్రకారంగా విభాగించి విశ్లేషించబడుతోంది. ఈ విధంగా వ్యష్ఠి సమష్టి ప్రకారముగా విభాగిస్తూ ‘బ్రహ్మము’ గురించిన అనుస్మరణము కొరకై శాస్త్రములచే బోధించబడుతోంది.

శ్రీ నారద మహర్షి : అట్టి శాస్త్ర బోధ హృదయమునకు సంబంధించిన ‘‘వ్యష్ఠి’’ అనగా ఏమి ? ‘‘సమష్టి’’ అనగా ఏమి?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : వివరిస్తున్నాను. శ్రద్ధగా అందరూ వినండి. ప్రణవము సర్వదా ఏకము అక్షరము అయి ఉన్నది. అయితే అది మొట్ట మొదటగా శిష్యుల (విద్యార్థుల అవగాహనను ఉద్దేశ్యించి) - ‘‘మూడు’’ విధములుగా కూడా విభజించి చెప్పబడుతోంది.

వ్యవహారిక ప్రణవము : సాధారణముగా మానవులచే జపించబడేది. అందుచేత ‘మానుష ప్రణవము’ అంటారు.
బాహ్య ప్రణవము : భేరీ, స్వరము, నినాదము మొదలైనవాటితో కూడిన శబ్ద రూపము.
ఆర్ష ప్రణవము : మాత్రా గణయుక్తంగా / విధిగా స్వరయుక్తంగా మహర్షులు చెప్పు ప్రణవము - ‘ఆర్షప్రణవము’

- - - - -

అంతః ప్రణవము ‘8’ విధములు

1) ‘అ’కారము - పదివేల అవయవములతో కలసి ఉన్నది.
2) ‘ఉ’ కారము - వెయ్యి అవయవములతో కూడి ఉన్నది.
3) ‘మ’కారము - నూరు అవయవములతో ఏర్పడినదై ఉన్నది.
4) అర్ధమాత్ర - అనంతమగు అవయవములు.

విరాట్ ప్రణవము : సగుణమైనది, ప్లుతము (Mix up)
సంహార ప్రణవము : నిర్గుణమైనది, ప్లుతకాలీనము
సృష్టి ప్రణవము : సుగుణ నిర్గుణ స్వరూపము, ప్లుత (Mixed) రూపము
(ప్లుతమునకు - 3 మాత్రలు. విరాట్ ప్రణవమునకు 14 మాత్రలు)

షోడశ మాత్రాత్మకత్వము

శ్రీ నారదమహర్షి : భగవాన్ ! ప్రజాపతీ ! ‘షోడశ మాత్రాత్మకము’ అని వేటిని అంటున్నారు.

బ్రహ్మ భగవానుడు : ఈ జీవుడు ‘షోడశకళాత్మకుడు’ అని చెప్పబడుచున్నాడు.

1) ‘అ’కారము 2) ‘ఉ’కారము 3) ‘మ’కారము 4) అర్ధమాత్ర 5) నాదము 6) బిందు 7) కలా 8) కలాతీకము (సాక్షి) 9) శాంతి 10) శాంత్యతీతా 11) ఉన్మనీ 12) మనోన్మనీ 13) పురీ 14) మధ్యమా 15) పశ్యంతీ 16) పరా

ఈ 16 కూడా ‘స్థూల - సూక్ష్మ - బీజ - తురీయములు’ అనే నాలుగు భేదములతో 16x4=64 మాత్రలుగా అగుచున్నాయి.

ఇవి మరల
1) ప్రకృతి (Experiences) సంబంధమైన - 64
2) పురుష (Experiencer) సంబంధమైన-64,
మొత్తము 128 బేధములతో నిండిన మాత్రా స్వరూపములు.

ఈ 128 భేదములు మాత్రాస్వరూపము పొందినవై 1) సగుణ 2) నిర్గుణ రూపములు దాల్చుచున్నాయి.

బ్రహ్మ ప్రణవము

బ్రహ్మ ప్రణవము సర్వదా ఏక రూపమే. అట్టి బ్రహ్మమే సకల జగత్తుకు భూత - వర్తమాన - భవిష్యత్‌లో మార్పు చెందు ‘జ’ (జనించు), ‘గత్’ - గతించు దానికి ఆధారము అయి ఉన్నది.

అట్టి సర్వాధారము అయిన బ్రహ్మము →

• పరంజ్యోతి (Absolute Enlightenment) స్వరూపము.
• సర్వముగా విస్తరిస్తూ, సర్వమును పరిపాలిస్తూ సర్వేశ్వర రూపముగా ఎరుగబడుచున్నది.
• అదియే సర్వదేవతలకు నిలయము.
• అది ఈ సమస్త ప్రపంచము తన యొక్క గర్భమున కలిగి ఉన్నట్టిది.

పరబ్రహ్మము ఇంకా కూడా ....,

⌘   సర్వ అక్షర (మార్పు చెందని) కాల స్వరూపము. (కాలములో మార్పులేదు. భూత - వర్తమాన - భవిష్యత్తులు కాలమునకు ప్రదర్శనా చమత్కారములు (Exhibitive features).
⌘   సర్వ వేదములతో శివ (శుభ) స్వరూపమై వెలుగొందుచున్నది. తెలియబడేదంతా అదియే.
⌘   సకల శ్రుతుల (ఉపనిషత్తుల) చే ఎలుగెత్తి ఉత్తమ స్థానముగా గానము చేయబడుచున్నది. (వివరించబడుతోంది). వెతకబడి గుర్తించబడుతోంది (మృగ్యం).
⌘   త్రికాలములలో మార్పు చేర్పులు లేనిదై యున్నది. (‘నేను’ అనేది మారటము లేదు కదా!) అవ్యయము.
అట్టి సమస్త జీవుల, సమస్త జగత్తుల స్వస్వరూపమే అయి ఉన్న ఆత్మయే (లేక) పరబ్రహ్మమే ‘ఓం’ కారముగా మోక్ష ప్రదాయకముగా విజ్ఞులు చెప్పుచూనే ఉన్నారు.
⌘   అదియే ‘ఆత్మ’ అని ఏతత్ ‘బ్రహ్మము’ అని జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తుల సాక్షి అగు ‘నేను’ అని అభివర్ణించబడుతోంది.

ఓ నారదా ! అట్టి నీ యొక్క, నా యొక్క, సమస్త జీవుల యొక్క ఆత్మ ఎటువంటిదంటే ...,

➤ అమృతము (మృత్ / మార్పు ధర్మము) లేనట్టిది.
➤ అజరమ్ (శిథిలము కానట్టిది)
➤ అది అనుభూతిగా పొందినవాడు తానే అదిగా స్వానుభవమగుచున్నాడు. తదేవాహమ్
➤ ‘ఓం’కారము అనగా ఆత్మయే!

ఈ శరీరము ఉన్నప్పుడే అట్టి ‘ఓం’ కార సంజ్ఞార్థమగు ఆత్మతో తన్మయత్వము పొందాలి సుమా! ఇప్పటికిప్పుడే త్రిశరీరములకు (జాగ్రత్ - స్వప్న - సుషుప్తి రూపములకు) ఆవల గల అత్మయే పరబ్రహ్మమని, ‘అట్టి ఆత్మయే నేను’ అని ఈ జీవుడు వినిశ్చయుడు (సునిశ్చయుడు) కావాలి. అట్టి పరబ్రహ్మస్వరూపముతో ఈ విశ్వము, ఇందలి సమస్త విషయ - విశేషములను ‘అనుసంధానము’ (Wel-connected) చేసి వేయాలి.

1) స్థూలత్వము చేత స్థూల పురుషుడుగాను,
2) సూక్ష్మత్వముచే సూక్ష్మ పురుషుడుగాను,
3) ఐక్యత్వముచే ఐక్యతానంద భోగపురుషుడుగాను,
4) ఈ మూడింటికి సాక్షిగా తురీయ పురుషుడుగాను ‘4’ విధములుగా అగుచున్న ఆత్మ పురుషుడను ‘నేనే’ అని సుస్పష్టముగా, నిర్దుష్టముగా గ్రహించబడు గాక.

‘ఆత్మ భగవానుని నాలుగు పాదములే జాగ్రత్ - స్వప్న - సుషుప్తి - తురీయములు’ విశ్వుడుగా, తేజసుడుగా, ప్రాజ్ఞుడుగా, తురీయుడుగా సమస్తమును ఆస్వాదించుచున్నది ఆత్మ పురుషుడే! ఆత్మ పురుషుని లీలా, క్రీడా, వినోద చమత్కారమే ఇదంతా.

శ్రీ నారద మహర్షి : హే పరంధామా ! పరబ్రహ్మము యొక్క నాలుగు పాదముల గురించి మరికొంత వివరించండి.

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ఈ విశ్వమంతా తన ప్రత్యక్ష రూపమై, సమస్త జీవులలోను, సమస్త లోకములలోను ‘అంతర్యామి’ అయి విస్తరించియున్న ఆత్మ భగవానునికి ‘4’ పాదములు.

నాలుగు పాదములు

1) ప్రథమ పాదము : విశ్వజిత్ - స్థూలభుక్ - వైశ్వానరః

ఈ విశ్వమే వైశ్వానర పురుష రూపముగల ఆయనకు :

19 ముఖములు :
1) చర్మము (త్వక్) (స్పర్శ) 2) చక్షువులు (కళ్లు) (చూపు) 3) శ్రోత్ర (చెవులు) (వినికిడి) 4) జిహ్వ (నాలుక) (రుచి) 5) ఘ్రాణము (ముక్కు) (గాలి పీల్చుట) (వాసనానుభవము) 6) వాక్కు (పలుకుట) 7) పాణి (చేతులు) 8) పాదము (నడక) 9) పాయువు (విసర్జనము) 10) ఉపస్థ (స్త్రీ పురుషుల రహస్యావయములు)
(ఇవి 5 కర్మేంద్రియములు + 5 జ్ఞానేంద్రియములు = 10)
11) ప్రాణము 12) అపానము 13) వ్యానము 14) ఉదానము 15) సమానము - (ఇవి పంచ (5) ప్రాణములు) 16) మనస్సు 17) బుద్ధి 18) చిత్తము 19) అహంకారము (అంతరంగ చతుష్టయము)

అష్టాంగములు :
1) విశ్వుడు (జాగ్రత్ పురుషుడు) 2) తైజసుడు (జాగ్రత్ స్వప్న పురుషుడు) 3) ప్రాజ్ఞుడు (జాగ్రత్ ప్రాజ్ఞ పురుషుడు) 4) తురీయ పురుషుడు (జాగ్రత్ తురీయుడు)
4x2 (అనుభవి + అనుభవమగునది) = 8

పై 19 ముఖములకు, ‘8’ అంగములకు ప్రభువు, స్థూలానుభవి, చుతురాత్మా - విశ్వో వైశ్వానర పురుషుడు. ప్రథమ పాదము. ఈయన జాగ్రత్‌ను పాలిస్తున్న ప్రభువు.

2) ద్వితీయ పాదము : తైజసో వైశ్వానర పురుషుడు

ఈయన స్వప్న స్థానమును పరిపాలించు ప్రభువు. సూక్ష్మ ప్రజ్ఞాసమన్వితుడు. హిరణ్యగర్భుడు. స్థూలమునకు అంతుడు (ఆవలివాడు) ఈయన ద్వితీయ పరమ పురుషుని ద్వితీయపాదము.

3) తృతీయ పాదము - సుషుప్తి వైశ్వానర పురుషుడు :

ఎప్పుడైతే జీవుడు గాఢ నిద్రను ఆశ్రయించినవాడై,

• జాగ్రత్‌వలె ఏ కామము కామించక (కోరుకోక) ఉంటాడో (ఏ కోరికా కలిగి ఉండడో)
• స్వప్న దృశ్యము కూడా దర్శించడో
  అదియే ‘సుషుప్తి’ అనబడు మూడవ పాదము.

అట్టి స్థితిలో ఈ జీవుడు దేనితోను ఏ భేదము దర్శించక సుషుప్త స్థితుడై, కేవలమగు ప్రజ్ఞ (ఘనీభూతమైన ప్రజ్ఞ, ప్రజ్ఞాన ఘనుడు) అయి ఉంటాడు. స్వాత్మతో కూడుకొని నిత్యానందమయుడై ఉంటాడు. అయితే ప్రజ్ఞచే సర్వ జీవ - అంతర స్థితుడై ఉంటాడు. చతురాత్మేశ్వరునికి ఇది మూడవ పాదము.

ఈ సుషుప్తి ప్రాజ్ఞ పురుషుడు:

- జాగ్రత్ - స్వప్నములు తన యొక్క విస్తరించిన రూపములు కాబట్టి ‘‘సర్వేశ్వరుడు’’.
- జాగ్రత్ స్వప్నముల తత్త్వము ఎరిగినట్టి ‘సర్వజ్ఞుడు’ .
- సమస్త అంతరంగ సూక్ష్మ భావనలకు ‘అంతర్యామి’.
- సమస్తము ప్రభవించటానికి ‘యోని స్థానము’. (The zone where from all else emanates)

త్రయీ భూతములకు (జంతు - మానవ - దేవతా జీవులకు) జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తులు సంచారము చేయు స్థానములు. ప్రతి ఒక్కటి మిగిలిన రెండింటిని బాధించునదై (వాటిని తొలగించుచు తాను ఆక్రమించునదై) ఉంటోంది.

‘‘జాగ్రత్ గాని, స్వప్నము గాని, సుషుప్తి గాని మాయామాత్రమే। ఆత్మకు స్వయం కల్పిత కల్పనా చమత్కారములే। ఊహలో ఏర్పడి లయించునవే’’ అని ఆత్మతత్త్వ శాస్త్రజ్ఞులచే సిద్ధాంతీకరించబడుతోంది.

4) చతుర్థ పాదము - తురీయ పురుషుడు :

ఈ తురీయ పాదము ‘‘ప్రత్యగాత్మ’ - అనబడుతోంది.

- (జాగ్రత్, స్వప్న, సుషుప్తులకు వేరై, ఆ మూడు తనవైనట్టి సాక్షీ ప్రజ్ఞ కాబట్టి).
- ఇది సత్ (ఉనికి) - చిత్ (ఏక) ఏకరస రూపము - అవ్యయమైనది (మార్పు - చేర్పుల దశలకు సంబంధించనది)
- అట్టి తురీయము ఏకము, అక్షరము, అఖండము, సర్వజీవులలో సమస్వరూపము.

- - - - -

జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తి (3) అవస్థలు పరిశీలించి అధ్యయనము చేస్తూ ఉన్నప్పుడు మూడు వికల్పములు జనిస్తూ ఉన్నట్లు గమనించబడుతోంది.

1) జ్ఞాత - One who is knowing
2) అనుజ్ఞాత - The knower of the knower
3) అననుజ్ఞాత - The Non-knower of the knower

ఇంతకుముందే మనము చెప్పుకొన్న తీరుగా విశ్వ - తైజస వ్యవహారములన్నీ కూడా సచ్చిదానందరూపుడగు తురీయ పురుషుని సమక్షంలో వికల్ప - అవిద్యా కల్పితములే.

‘‘జాగ్రత్ - స్వప్నములు మాయా కల్పితములు’’ అని గమనిస్తూ సచ్చిదానందరూపమగు ‘తురీయ పురుషుడే నా నిజరూపము - నా సహజ రూపము’ - అని గమనించబడు గాక. ఓ మునీశ్వరా ! నారదా ! అట్టి తురీయ రూపము గొప్పదగు స్థూల ప్రజ్ఞ కాదు (జాగ్రత్‌గా అవటంలేదు). సూక్ష్మ ప్రజ్ఞ కూడా కాదు (స్వప్న దృశ్యము ప్రవేశించునదీ కాదు). అత్యంతమగు సుషుప్త ప్రజ్ఞా రూపము కూడా కాదు.

  ఓ మునీశ్వరా ! నారదా ! అది ‘ప్రజ్ఞరూపము’ అని చెప్పవీలుకాదు. ‘అప్రజ్ఞారూపము’ కూడా కాదు.
  అట్టి తురీయము కళ్లకు కనిపించని (అదృష్టమగు) ప్రజ్ఞాన ఘనము అనబడుతోంది.
  అట్టి తురీయము ‘‘ఇట్టి లక్షణములు కలది’’ అని చెప్పలేము. అందుచేత అలక్షణము.

‘తురీయము’ అనునది ఇంకా కూడా ...
- ఇంద్రియములకు విషయమై లభించేది కాదు. ‘అగ్రాహ్యమ్’।
- లౌకిక వ్యవహారము వంటిది కాదు. ‘అవ్యవహార్యమ్’।
- చింతన చేయటానికి చింతించే విషయం వంటిది కాదు. ‘అచింత్యమ్’।
- మాటలతో ఒకడు మరొకరకి ఒక ‘వార్త’ వలె చెప్పగలిగేది కాదు. ‘అవ్యపదేశ్యమ్’।
- అది అనేకముగా అవటమే లేదు. సర్వదా ఏకమే అయి ఉన్నది. ‘ఏకాత్మమ్’।
- ఏకమే అయి సర్వదా ప్రసిద్ధి అయిన సారము (The essence of all studies). ‘ప్రత్యయసారమ్’।
- ఈ కనబడే ప్రపంచమంతా ఉపశమము పొందు స్థానము. ‘ప్రపంచోపశమమ్’।
- పరమ శాంత స్వరూపమైనది. ‘శాంతమ్’।
- అద్దానికి ద్వితీయమైనదే ఏ మాత్రము ఎక్కడా లేనట్టిది. ‘అద్వైతమ్’।
- అది జాగ్రత్ స్వప్న సుషుప్తులకు ఆవలిది. నాలుగవది. చతుర్థం మన్యంతే।

అదియే బ్రహ్మప్రణవము. అట్టి బ్రహ్మమే ఎవ్వరికైనా సర్వదా తెలుసుకోవలసి ఉన్నట్టిది. అది మముక్షువులకు (ఆత్మ గురించి తెలుసుకొని, మోక్షము పొందాలనే ఆశయము కలవానికి) పరమం (అన్యము) అయినట్టిది కాదు. సూర్యకాంతివలె సర్వత్రా వెలుగొందుచున్నట్టిది. ముముక్షువులందరికి ఆధారమైనట్టిది. అట్టి బ్రహ్మకాశమే స్వయం జ్యోతి స్వరూపమై సర్వత్రా విరాజిల్లుచున్నది.

అది ‘పరబ్రహ్మము’ అను శబ్దముచే స్తుతించబడుతోంది.

తదేవ పరబ్రహ్మస్వరూపమ్
ఇతి ఉపనిషత్ - అష్టమ ఉపదేశము

---

నవమ (9వ) - ఉపదేశము

శ్రీ నారద మహర్షి : తండ్రీ ! అట్టి పరబ్రహ్మస్వరూపము ఎటువంటిదో, మరికొంత వివరించి చెప్పండి. పరబ్రహ్మమును మేము ఎట్లా ఏఏ ప్రయత్నములచే సిద్ధించుకోవాలి ? అద్దాని స్థానము ఏది ? అది సులభమేనా ?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ఓ నారదా ! సమస్త శ్రోతలారా ! బిడ్డలారా ! పరబ్రహ్మము గురించి ఒక ముఖ్యమైన విషయము ప్రస్తావిస్తున్నాను. ఉత్తమమైన, నిర్మలమైన, సునిశితమైన బుద్ధిశాలురై వినండి. విస్తారమైన బుద్ధితో అవగాహన చేసుకోండి.

‘కిం బ్రహ్మస్వరూపం’ - ఇతి అన్యో అసావన్యో అహమస్మి - ఇతి యే విదుః తే పశవో । ఎవరైతే ‘బ్రహ్మము ఎక్కడో ఉన్నది. నేనేమో మరెక్కడో ఉన్నాను. అది ఇంకా ఎప్పటికో నేను సిద్ధించుకోవలసి ఉన్నది’’ అని అనుకుంటూ ‘‘అద్దాని కొరకు ఎచ్చటికో వెళ్ళాలి. ఏదో చేయాలి’’ అని భావిస్తూ ఉంటారో, వారు అజ్ఞాని అగు పశువుతో సమానము, మృగప్రాయులు, సత్యమును ఆశ్రయించువారు కారు.

న స్వభావ పశవః - తమేవం జ్ఞాత్వా -విద్వాన్ మృత్యు ముఖాత్ ప్రముచ్యతే । న అన్యః అయనాయ విద్యతే।
ఎవ్వరైతే ‘‘నేను బ్రహ్మమే అయి ఉన్నాను. అయితే, అనేక జన్మల దురభ్యాసవశంగా నా బుద్ధి దోష భావములచే కప్పబడి ఉన్నది. ఇప్పుడు ధ్యాసను దృశ్య విషయముల నుండి వెనుకకు మరల్చి, బుద్ధిని నిర్మలము చేసుకొను ప్రయత్నములచే ‘‘నేనే బ్రహ్మమును’’ అను నిజస్వరూప సత్య భావనను ఉత్తమ బుద్ధితో తిరిగి సిద్ధించుకోవాలి ... అని తలచి, ప్రయత్నశీలుడైనవాడు - పశువు అవడు. మృగప్రాయుడు కాడు. ‘‘ఆత్మ అనగా సహజమగు స్వస్వరూపమే’ అని ఎరుగుచూ, తత్ వ్యతిరిక్త భావములు జయిస్తూ ఉన్నవాడు - తప్పకుండా మృత్యుముఖము నుండి విముక్తుడు కాగలడు.

‘‘నాకు ఆత్మగా బంధమే లేదు’’ అను నిశ్చల, నిర్మోహ, అసంశయ స్థితి రూపమగు మోక్షము సిద్ధించుకోవటానికి ఇంకా వేరే త్రోవ ఏదీ లేదు. (మోక్షము అనగా ఏదో లోకమునకు వెళ్లటము వంటిది కాదు).

శ్రీ నారదమహర్షి : పితృదేవా ! ఈ జీవుడు నిజ స్వరూపంగా పరమానందమగు బ్రహ్మమే అయి ఉన్నాడు కదా ?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : అవును. అందులో సందేహమే లేదు. ఈ జీవుడు స్వతఃగానే బ్రహ్మానంద స్వరూపుడు.

శ్రీ నారద మహర్షి : అట్టి బ్రాహ్మీ స్వరూపుడగు ఈ జీవునికి దుఃఖము అనేక భ్రమలతో కూడిన జన్మ-కర్మలు ఎక్కడి నుండి వచ్చిపడుచున్నాయి ? కాలము వలననా ? స్వభావమా ? నియతియా ? యాదృచ్ఛికమా ? యోని ప్రవేశము పొంది పాంచభౌతిక స్వీకారము చేయటము వలననా ? జీవాత్మత్వకారణంగానా ? మరింకేదైనా కారణము ఉన్నదా ? ఈ జగత్తే కారణమా ? జగత్తుకు కాలము మొదలైనవేవైనా కారణమా ?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ఈ జగత్తుకు కాలము మొదైలనవి ఏవీ కారణము కానే కాదు.

కాలము : ‘‘భూతకాలము వర్తమానానికి, వర్తమానము భవిష్యత్తుకు కారణము అగుచున్నాయి’’ అనునదంతా అల్పకాలిక సందర్భ సత్యము కావచ్చునేమో గానీ, అసలైన పరమ సత్యము కాదు. (క్రితం జన్మల కాలవ్యవహారములు ఈ జన్మకు, ఈ జన్మలోని కాలవ్యవహారాలు కారణము... అనునదంతా కల్పనయే గానీ - అసలైన సత్యము కాదు). ఎందుకంటే ఈ జీవుడు కాలముచే మార్పు చెందని ‘ఆత్మ’ స్వరూపుడు కాబట్టి!

స్వభావము : ఈ జగత్తు, అనుభవి అగు జీవాత్మ - ఈ రెండూ స్వాభావికంగా (In its natural way) ఏర్పడుచున్నాయి. అనునది కూడా నిజము (సత్యము) కాదు. స్వభావము ఉండాలంటే ఆ స్వభావము తనదైనవాడు ఒకడు వుండాలి కదా ? స్వభావి లేకుండా స్వభావము ఎట్లా ఏర్పడుతుంది ? అందుచేత ‘‘ఇదంతా స్వాభావికము’’ అనునది కూడా సత్యము కాదు. ‘‘ఈ స్వభావము తనదైనవాడు ఎవడు ?’’ అనేది ‘స్వభావ సిద్ధాంతము’ ధృవీకరించటము లేదు.

నియతి : ‘‘ఇదందా ఒకానొక నియతి. (It is all destined to so happen). అంతే"! అంతకుమించి వేరే కారణము లేదు’’ అనునది కూడా సత్యము కాదు. ‘‘నియతి తానంతట అదే ఎందుకు ఎట్లా నియమితము అవుతోంది ? ఈ జగత్ సంబంధములు, శరీర ధర్మములు ఎవరి కొరకు, ఏ ఉద్దేశ్యముతో నియతి నియమిస్తోంది ?’’ అనునది నియతి సిద్ధాంతము చెప్పటం లేదు. కనుక ‘నియతి’ అనుననది కూడా సత్యము కాదు (లేక) సమగ్రము కాదు.

యాదృచ్ఛికము : ‘ఈ జగత్తుకు ఎవ్వరూ కర్త లేకుండానే యాదృచ్ఛికంగా (very accidentally without any cause or anybody's intention behind the same) ఏర్పడుచున్నది - అనునది కూడా సత్యము కాదు. ఈ కళ్లలో చూపు, కాళ్లలో నడిచే శక్తి, చెవులలో వినికిడి శక్తి, దృశ్య వ్యవహారాలలో కార్య - కారణాలు - ఇవన్నీ అకస్మాత్తుగా ఎట్లా ఏర్పడతాయి. దీని వెనుక ఒక తెలివి, నిర్మాణ విధానము, తెలివికలవాడు ఉండాలి కదా ? కనుక జగత్తుకు యాదృచ్ఛిక సిద్ధాంతము సరిపోదు. విచారణ సంపూర్తి అవజాలదు.

భూత యోని : ఇదంతా కూడా భూమి - జలము - అగ్ని - వాయు - ఆకాశముల సంయోగ వియోగములు మాత్రమే. (This is all the integration and Dis-integration of five factors called solid, liquid, Heat, gas and space) - అనునది కూడా పరాకాష్ట కాదు. పంచ భూతముల రకరకాల పాళ్ల కలయికచే పదార్థ ధర్మాలు ఎట్లా ఏర్పడుచున్నాయి ? శరీరంలో శబ్ద - స్పర్శ - రూప - రస - గంధ అనుభవాలు, వాటివలన ఇష్ట - అయిష్టాలు ఎట్లా ఏర్పడుచున్నాయి ? కనుక జగదనుభవ - అనుభవిలకు ‘‘భూతయోని’’ సిద్ధాంతము కూడా పూర్తిగా చెప్పలేకపోతుంది.

పురుషుడు (జీవుడు) : ‘‘జీవుడు, అతని జీవన విధానము కొరకే జగత్తు ఏర్పరచబడుతోంది’’ అనునది కూడా పూర్ణమగు సిద్ధాంతము కాదు. అప్పుడు ‘‘ఈ జీవుడు శరీరము జనించటానికి మునుముందే ఉన్నాడా ? అతని దేహ ప్రదర్శనము ఎందుకు ఏర్పడియే ఉంటోంది ? జీవుడు ఎవరి అభిరుచి, అభిప్రాయము, ఉద్దేశ్యముల ప్రకారము జనిస్తున్నాడు?’’ అనునది సమాధానము లభించటము లేదు.

సంయోగ - వియోగములు : జీవుడు - పదార్థముల (The experiences and matter) ల సంయోగము - వియోగము కారణంగా ఈ జగత్తు ఏర్పడుతోంది ’’ - అను సిద్ధాంతము కూడా సమగ్రము కాదు. ‘‘ఎవరి తెలివిచే ఈ సంయోగ - వియోగములు ఏర్పడి, వాటి వలన జీవునికి సుఖ-దుఃఖములు రూపుదిద్దుకుంటున్నాయి?’’ అను ప్రశ్న మిగిలియే ఉంటోంది.

ఈ జీవుడు స్వయముగా సుఖ దుఃఖములకు హేతువు కాదు. మరి జీవ - జగత్తుల అనుభవ ప్రదర్శనమునకు కారణము ఎవరు ?

అద్వితీయుడగు పరమాత్మ

ఈ జీవుని స్వస్వరూపమే అయినట్టి, (తనకు ద్వితీయమే లేనట్టి) ‘అద్వితీయుడు’ అగు ‘పరమాత్మ’ యొక్క లీలా, క్రీడా, వినోద కల్పనయే ఈ ‘జగత్తు’ అనబడు అనుభూతి స్వరూపము (Form of experience)కు కారణము, కార్యము కూడా. ఆయన యొక్క స్వకీయమైన నియతి (లేక) నియామకమే ఈ ‘జగత్’ భావనా అనుభవముగా అగుచున్నది. అట్టి పరమాత్మయే సమస్త సుఖ-దుఃఖములకు కూడా హేతువు.

తే ధ్యానయోగాత్ - అనుగతా అపశ్యన్, దేవాత్మశక్తిం స్వగుణైః నిగూఢామ్।
‘‘ఇదంతా కూడా ‘స్వస్వరూపాత్మ’ యొక్క నిగూఢమగు స్వగుణరూప శక్తి ప్రదర్శనమే’’ అని ధ్యానయోగము ఆశ్రయించిన తత్త్వజ్ఞులగు మహనీయులు సిద్ధాంతీకరించి చెప్పుచున్నారు.

అట్టి బ్రహ్మకి (బ్రహ్మశక్తి) యాదృచ్ఛికంగా త్రిగుణసహితము ‘సత్త్వ - రజో - తమో’ అగుచున్నది. అకారణమగు బ్రహ్మ శక్తియే సమస్తమునకు కారణమగుచు, కాలాత్మయుక్త రూపమున కూడా వెలయుచున్నది. అట్టి శక్తి నిర్మిత కాలచక్రము రూపంగా ఈ ‘జగత్తు’ అనే కథాకల్పన యొక్క సృష్టి, స్థితి, లయములను నిర్వర్తించుచున్నది.

అట్టి కాలచక్రమునకు
❇︎ సత్త్వ రజో తమో త్రిగుణములు,
❇︎ పంచభూత - పంచప్రాణ - పంచశరీర ధర్మ మనోరూపములగు షోడశ (16) చక్రములోని తీగలు,
❇︎ ‘56’ భేదములతో కూడిన ఆకులు,
❇︎ ఆ ఆకులకు ‘20’ కీలకములు, ఆరు అష్టకములు.
ఇవన్నీ ఏర్పడినవై కాలచక్రముతో బాటే పైకీ- క్రిందకీ తిరుగుచూ ఉన్నాయి.
- ‘‘జీవాత్మ వేరు - పరమాత్మ వేరు’’ అనే ద్వంద్వముల సంబంధమైన అజ్ఞానము ఆ కాలచక్రమునకు రెండు రంగుల చారల వలె పూయబడి ఉన్నాయి.

ఈ విధంగా ‘‘అకారణమగు బ్రహ్మము (ఆత్మ) ఈ కారణ రూపమగు ‘బ్రహ్మచక్రము’నకు ప్రేరక కారణము అగుచున్నది’’ అని సత్యాన్వేషకులకు మహర్షులు (మహత్ - ఋత్ దర్శకులు) స్వ-అనుదర్శకులై ఎలుగెత్తి ఋక్కులుగా గానము చేయుచున్నారు.

షోడశ వికారములు : పంచ (5) భూతములు, దశ (10) ఇంద్రియములు. అంతఃకారణము (1) = 16.

ఆరు అష్టకములు : [6x8] = 1) ప్రకృతి - అష్టకము 2) ధాతు - అష్టకము 3) ఐశ్వర్య అష్టకము (అణిమ, గరిమ, మహిమ, లఘిమ, ఈశత్వ, వశిత్వ, ప్రాకామ్య, ఇచ్ఛా సిద్ధులు). 4) భావ - అష్టకము 5) దేవ - అష్టకము 6) ఆత్మ గుణ (ధర్మ) అష్టకము.

ఇదియే కార్యబ్రహ్మ నదీ చమత్కారము. ఇంకా విను!

కార్య బ్రహ్మము యొక్క చమత్కారము

‘కార్యబ్రహ్మము’ - అనే నది →
- పంచజ్ఞానేంద్రియములు ప్రవాహముగా కలిగి ఉన్నది.
- పంచభూతములను ఉగ్రమగు వక్ర (వంకర-టింకర) తరంగ గమనములుగా ఏర్పడి ఉంటున్నాయి.
- పంచ ప్రాణములనే (మరియు) పంచకర్మేంద్రియములనే ఊర్మి (మెలిక తరగములు).
- పంచ జ్ఞానముల(బుద్ధుల) మూలస్థానములు.
- పంచేంద్రియ విషయములే ప్రవాహ వేగములు.

1) పంచజ్ఞానేంద్రియములు 2) పంచ కర్మేంద్రియములు, 3) పంచ భూతములు 4) పంచ ప్రజ్ఞలు (దృశ్య - దేహ - మనో - బుద్ధి - అహంకార ప్రజ్ఞలు) 5) పంచ ప్రాణములు 6) పంచ ఉపప్రాణములు 7) పంచ కోశములు (అన్నమయ, ప్రాణమయ, మనోమయ, విజ్ఞానమయ, ఆనందమయ కోశములు) 8) పంచేంద్రియ విషయములు (తన్మాత్రలు - శబ్ద, స్పర్శ, రూప, రస, గంధములు) 9) పంచాంగములు (తిథి - తార - నక్షత్ర - యోగ - కరణములు) 10) పంచ యజ్ఞములు (బ్రహ్మయజ్ఞము, పితృయజ్ఞము, దేవ యజ్ఞము, భూత యజ్ఞము, మనుష్య యజ్ఞము).

ఇవి మొత్తం ‘‘10x5=50’’

ఈ విధంగా పంచదశ భేదములు ఈ ‘జగత్తు’ అనే ‘నది’ కలిగి ఉన్నది.
- పంచక్లేశములు దీని మధ్య భాగము.

ఓ నారదా ! అట్టి సర్వ జీవులు, వారి స్వభావములు గల ఈ ‘జగత్తు’ అనే నదిని మేము ఎల్లప్పుడు ఉపాసిస్తున్నాము.

అట్టి ‘‘బృహంతే తస్మిన్ హంసో అహ్రామ్యతే బ్రహ్మ చక్రే’’ - భ్రమింపజేస్తూ జ (జనించు) గత (గతించు) జగత్తు జీవునికి భ్రమింపజేస్తూ ఆత్మ దృష్టిని ఏమరపింపజేస్తోంది. ‘‘నేను వేరు- ఈశ్వరుడు వేరు’’ అను ప్రేరణత్వము ఆశ్రయించిన ఈ జీవుడు - సర్వమునకు జీవరూపము, సర్వమునకు జనన - జీవన - లయస్థానము అగు బ్రహ్మమును గమనించటము లేదు.

విశాలమగు బ్రహ్మ చక్రమునందే ఈ జీవుడు తిరుగాడటం జరుగుచూ ఉన్నది. జనన - మరణ చక్రములో పరిభ్రమిస్తూ ఒక దేహము తరువాత మరొక దేహమునకు ప్రయాణాలు చేస్తూ ఉండటము జరుగుతోంది.

‘‘ముక్తి’’

అందుకు ఉపాయము : అట్టి ఈ జీవుడు సర్వాత్మకమగు ‘‘చిదానంద పరబ్రహ్మము’’ తో ‘మమైకము’ సిద్ధించుకుంటూ, ‘‘నేనే బ్రహ్మమును । అహం బ్రహ్మస్మి’’ అని తెలుసుకోగానే - శరీర - ఇంద్రియ రూపమగు సంసార పంజరమును భేదించి, బ్రహ్మమే తానై ‘‘ముక్తుడు’’ (Relieved) అగుచున్నాడు. దేహములు, కాలములు మొదలైనవన్నీ ‘ఉపకరణ మాత్రములు’ అగుచున్నాయి.

అట్టి స్వస్వరూపమగు పరమాత్మయందే ‘‘1) భోక్త (The Experiencer) 2) భోగ్యము (భోగించబడునది All that being experienced), 3) భోగము (ప్రేరణ) అనే మూడు ఆత్మకు అనన్యమై ప్రతిష్ఠించబడుచున్నాయి’’ అని దర్శించువాడు అగుచున్నాడు.

చంచలమగు ‘జగత్తు’ లేక ‘ప్రపంచము’ అని పిలువబడుచున్న - ఈ సమస్తమునకు (తరంగములు జలమునందువలె) బ్రహ్మమే సుస్థిరమగు స్థానము అయి ఉన్నది.
- ఈ జగత్తు భావనచే కల్పితము కాబట్టి (ఒక కల్పిత కథలోని సంఘటనలవలె) మిథ్య । క్షరము!
- బ్రహ్మమే సత్యము, అక్షరము!

బ్రహ్మజ్ఞానులు : (అన్నమయ, మనోమయ, ప్రాణమయ, విజ్ఞానమయ, ఆనందమయ) - పంచకోశ వికారములతో కూడిన ఈ శరీరములోనే, సర్వశేష్యమగు ‘ఆత్మ’ ను తెలుసుకొని - విదిత్వాలీనా బ్రహ్మణిపరే తత్పరాయణా - అట్టి పరబ్రహ్మము యొక్క సర్వత్రా దర్శనమునందు పరాయణులై, అట్టి బ్రహ్మము నందు లీనము అగుచున్నారు.

‘మూల ప్రకృతి’ నుండి (లేక) ‘బ్రహ్మ చక్రము’ నుండి సదా విముక్తులై ఆత్మధ్యాన - ఆత్మ భావనా పరాయణులై అఖండాత్మత్వమును స్వస్వరూపమగా పుణికిపుచ్చుకొనుచున్నారు.

జీవ - ఈశ్వర - తత్త్వము / జీవేశ్వర న్యాయము

శ్రీ నారద మహర్షి : పితృదేవా ! సద్గురువరేణ్యా! ఈ జీవుడు ఎవడు ? ఈశ్వరుడు ఎవడు ? ఈ జగత్తు ఎట్టిది ? జీవ - ఈశ్వర సంబంధ - బాంధవ్యములు ఎట్టివి? అనుగ్రహించి వివరించండి.

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ఇక్కడ (1) క్షరము (నశించు ధర్మమము గలది) 2) అక్షరము (నశించు ధర్మమే లేనట్టిది) - అగు రెండు విశేష తత్త్వములు ఒకదానితో మరొకటి సంయుక్తమై, కలసి పోయినుట్ల కనిపిస్తున్నాయి.

1) జగత్తు : వికార సహితము. నశించు ధర్మము గలది.
2) బ్రహ్మము : వికార రహితము. నశించు ధర్మమే లేనట్టిది.
  అట్టి క్షర - అక్షరములు కలిసియున్న ఈ జగత్తును
   = అస్వతంత్రుడగు ‘జీవుడు’ (Individual self)
   = స్వతంత్రుడడు ‘ఈశ్వరుడు’ (Universal self) ఈ విశ్వమంతా తన ఐశ్వర్యముగా కలిగి ఉన్నవాడు.
ఈ ఇద్దరు ఏకమై భరించుచున్నారు.

‘‘నేనే దీనికి కర్తను’’ అను కర్తృత్వము, నేనే దీనిని ‘అనుభవించువాడను’ అనే భోక్తృత్వముల కారణంగా ఈ జీవుడు బంధించబడుచున్నాడు. ఎప్పుడైతే ఈ జీవుడు ‘‘నేను ఉపాధి రహితమగు (నిరుపాధికమగు) ఆత్మనే’’ అని తనను గురించి గ్రహిస్తాడో - ఇక అట్టి పరమాత్మత్వ భావన చేత సమస్త పాశముల నుండి విడివడి ఈశ్వరత్వముచే ‘‘స్వతంత్రుడు’’ (Free of everything else) అగుచున్నాడు.

శ్లో।। జ్ఞ - అజ్ఞౌ ద్వాః అవజౌ ఈశ అనీశ అవజాహి ఏకా భోక్తృ భోగార్థయుక్తా ।

ఈశ్వరుడు సర్వజ్ఞుడు : దేహిగా - దేహమునకు సంబంధించి (దేహము రాకముందటి - ఇప్పటి - దేహానంతర) భూత - వర్తమాన - భవిష్యత్ స్థితిగతులను ఎరిగినవాడు. భోక్తృత్వమును భోగించువాడు.

జీవుడో - కించిజ్ఞుడు : వర్తమాన దేహ సంబంధమైన విశేషాలచే పరిమితిడు. ఈశ్వరునికి భోగ్యవస్తువు అయినట్టివాడు. అయితే, జగద్విషయములకు భోక్త.

అయితే ఈ 1) ఈశ్వరుడు 2) జీవుడు 3) జగత్తు - ఈ మూడింటికి కూడా కర్త ఎవరు? విశ్వరూపుడు అనంతుడు అగు ‘పరమాత్మ’యే! అనగా, అట్టి బ్రహ్మము యొక్క వినోదము కొరకే ఈ జీవ - ఈశ్వర - జగత్తులు కల్పనా రూపముగా ఏర్పడినవి అగుచున్నాయి. అట్టి జీవ - ఈశ్వర - జగత్తుల కల్పనయే ‘మాయ’ అనబడుతోంది. జీవ-ఈశ్వరులను కల్పించుచున్న మాయ పరమాత్మ యొక్క సన్నిధానమునందే ఉనికి కలిగి ఉన్నది. అట్టి మాయ అనిర్వచనీయము. ఎందుకంటే ‘మాయ ఎందుకు రూపుదిద్దుకొంటోంది ?’’ అన్నదానికి కారణము లేదు కాబట్టి (యా, మా- మొదలే లేనిది). అనగా జీవ-ఈశ్వరులు ఇరువురు
   - ఆత్మకు ‘‘అనన్యము’’
   - మాయచే ‘‘ఆకారణులు’’

ఏకైక పరమాత్మయే క్షర - అక్షరములగు జీవ, ఈశ్వర రూపములు దాల్చుచున్నాడు. ఎవ్వరైతే - జీవ, ఈశ్వర, మాయ అనబడే మూడు కూడా బ్రహ్మస్వరూపమే - అని తెలుసుకుంటాడో, అట్టివాడు ‘విశ్వరూపుడు’ అగుచున్నాడు. ఈ విశ్వమంతా తనయొక్క రూపముగా దర్శిస్తున్నాడు. తాను సమస్తమునకు ద్రష్టగా కేవలత్వము ఆస్వాదిస్తూ ఉంటున్నాడు.
   - మాయ క్షరము. ఒకప్పుడు ఉండి, మరొకప్పుడు ఉండదు.
   - అవిద్య మొదలైనవి నశించగా, అనుభవమగు స్వస్వరూపమునకు అన్యము కానట్టి పరమేశ్వరుడు.

అక్షరుడు : దేహముల రాక - పోకలకు, జగత్తుకు సంబంధించిన మార్పు - చేర్పులకు సంబంధించనివాడు.

అద్వితీయుడు : తానే జీవ -ఈశ్వర -జగత్తులుగా ప్రదర్శనమగుచున్నవాడు. కాబట్టి, తనకు ద్వితీయమైనది ఏదీ లేనివాడు.

స్వయం ప్రకాశకుడు : జీవ - ఈశ్వర - జగత్తులు పరమాత్మ యొక్క ప్రకాశములే అయి ఉండి, తాను మాత్రము మరొక దేనిచేతను ప్రకాశింపజేయువాడు కాదు. (అగ్ని - సూర్యుల వలె) స్వయం ప్రకాశకుడు.

సర్వ నియామకుడు : జీవ - ఈశ్వర - మాయలను, కాల చమత్కారమును నియమించువాడు.

పరమాత్మ ధ్యానము

ఈ జీవుని పట్ల మాయ ఎట్లా ప్రవృత్తమును విరమించి, నివృత్తము అవగలదు ? వినండి.

‘అక్షరుడు, అద్వితీయుడు, స్వయం ప్రకాశకుడు, సర్వనియామకుడు’’ అగు పరమాత్మ యొక్క విశేషములను ఎరుగుచు, పరమాత్మను ధ్యానించువాడు ఈ విశ్వమాయ నుండి నివృత్తుడు కాగలడు.

‘‘అట్టి పరమాత్మయే నేను’’ అను ‘‘సోఽహం పరమార్థము’’ను తెలుసుకొన్నప్పుడు సమస్త సంసారపాశములు తెగిపోగలవు.

అట్టివాడు‘‘దృశ్య - దేహ - ఇంద్రియ -జీవ - ఈశ్వర’’ పంచ అవిద్యలను తొలగించుకొని పంచక్లేశముల నుండి ఈవల పడగలడు. అట్టివాని పట్ల జనన-మరణములు ‘‘మొదలే లేనివి’’ అగుచున్నాయి.

పరమాత్మ ధ్యానముచే జీవాత్మ - మాయలను అధిగమించి, ఈశ్వర తత్త్వములను తెలుసుకొని, ‘‘కేవల స్వరూపుడు’’ అయి, విశ్వమంతా తన ఐశ్వర్యముగా కలవాడై, ఆత్మకాముడై, అమృతత్త్వమును స్వాభావికము చేసుకొనుచున్నాడు. అట్టి నిత్యము, అంతరమున సర్వదా ఆత్మగా వేంచేసియున్నట్టిది అగు పరమాత్మయే అసలైన తెలుసుకోవలసి ఉన్నట్టిది. ఇక అంతకుమించి తెలుసుకొనవలసినదేదీ ఇక్కడ కించిత్ కూడా లేదు.

ఇక్కడ భోక్త (The experiencer), భోక్తము (That being experienced), బోధితత్వము / ప్రేరేపణ (The Act of experiencing) ఈ మూడూ కూడా మూడు రకాలుగా కనబడుచూ ఉన్నప్పటికీ, అవన్నీ కూడా ఏకమగు బ్రహ్మమే అయి ఉన్నాయి - అని ఎరుగబడుగాక. ఆ బ్రహ్మము యొక్క ఉపనిషదమే (సామీప్యమే) ఆత్మ విద్యకు (ఆత్మ గురించిన అధ్యయనమునకు, జ్ఞానమునకు), అందుకు చేసే తపన రూపమగు తపస్సుకు కూడా మూలము, లక్ష్యము.

ఓ నారదా ! ఓ బిడ్డలారా ! ఈ విధంగా ఎవ్వరైతే ఆత్మగురించి తెలుసుకొన్నవారై, ‘‘జన్మ - కర్మలకు ఆవలిదగు స్వస్వరూపమే అయి ఉన్నాను’’ అని అనుచింతన (Memorising all times, always and under all circumstances) చేస్తూ ఉంటారో.
తస్య కో మోహః ? కో శోకః ? ఏకత్వమ్ అనుపశ్యతః । అట్టి వానికి, సత్యమును ఏమర్చనప్పుడు ఏర్పడే ‘‘మోహము’ ఇక ఏముంటుంది ? శోకము (Worry and Lament) ఏమి మిగులుతుంది ? అట్టివాడు సర్వదా సర్వత్రా ఏకత్వమును సాక్షాత్కరించుకొన్నవాడై ఉంటాడు. నేనే సర్వాత్మకుడను. ఈ సమస్తము నా యందే (దర్పణంలో ప్రతిబింబములాగా) ఏర్పడి ఉన్నది’’ - అని గ్రహిస్తాడు.

ఓ నారదా ! భూత - వర్తమాన - భవిష్యతులలో కనిపించేదంతా నశించబోయేదే సుమా । అయితే విరాట్ విశ్వముగా కనిపించేదంతా అవినాశి అగు ఆత్మ యొక్క తత్త్వమే! నీవు ఆత్మవే అయి ఉన్నావు. ఇక భయమెందుకు ? శోకమెందుకు ?

శ్రీ నారద మహర్షి : అట్టి మహత్తరుడైనట్టి పరమాత్మ యొక్క సర్వాంతర్యామి - సర్వతత్త్వ స్వరూప వైభవమును ఈ జీవుడు తన స్వస్వరూపమును గాంచలేకపోతున్నాడు. మరి అతడు తన ఆత్మ యొక్క మహిమను దర్శించేది ఎట్లా ?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ఎవ్వడు ఆ పరమాత్మ గురించి వెతుకుచున్నాడో, అధ్యయనము చేస్తున్నాడో, తపోధ్యాన యోగాభ్యాసములు నిర్వర్తిస్తున్నాడో, - అట్టి ఆ సాధకుని స్వస్వరూపముగానే పరమాత్మ వేంచేసియే ఉన్నారు. సర్వదా సిద్ధించిన దాని కొరకై సాధన ఎందుకు ? వెతుకులాట ఎందుకు? దేనికి ?

ఇక ఆయన ఎందుకు స్వానుభవము కావటము లోదో చెప్పుతాను విను.

ఆత్మ ఎటువంటిదంటే ..

• అట్టి (స్వస్వరూప) ఆత్మ భగవానుని రూపము అణువుకంటే కూడా అణువు అయినట్టిది (Subtler than the subtle) - అణోః అణీయాన్ ।
• సమస్త మహత్తర వస్తువుల కంటే కూడా మహనీయమైనట్టిది (Bigger than the biggest. Broader than the boradest) మహతో మహీయాన్।

ఈ విధంగా అణువుకంటే అణువై, మహత్తరముకంటే మహత్తరమై ఆత్మ ప్రతి ఒక్క జీవుని హృదయములోనే (ఆతనికి అనన్యమై) అతని బుద్ధి గుహలోనే దాగి ఉన్నది. బాహ్యమున ఎక్కడో కాదు. ఏదో లోకములో కానే కాదు. ఆత్మా అస్య జంతోః నిహితో గుహాయామ్।

అయితే,-
తమ హృదయములోనే దాగి ఉన్న అట్టి ఆత్మభగవానుని మహిమ ఎట్టిదో ఎవ్వరు చూడగలరు ?

మం।। శ్లో।। తమ్ అక్రతుః పశ్యతి వీతశోకో,
ధాతుః ప్రసాదాన్ మహిమానమ్ ఈశమ్ ।।

ఎవ్వడైతే జగత్తుకు సంబంధించిన సమస్త కార్య వ్యవహారాలను అధిగమించి ధాతుడై (శోధన చేయువాడై) ఉంటాడో, జగత్తుకు సంబంధించి సమస్త దిగుళ్లను, శోకములను వదిలివేస్తాడో అట్టివాడు తన నిర్మలమగు హృదయంలోనే ఆ ‘‘సర్వాత్మకుడు, సర్వకర్త, సర్వాంతర్యామి’’ - అగు ఈశ్వరుని మహిమను దర్శించగలడు. (He can enjoy his own all pervading SELF of himself here and now with the purity of his own common sense).

అట్టి (ఈ జీవుని స్వస్వరూపుడే అయినట్టి) ఆత్మ భగవానుని ‘ఈశ్వర మహిమ’ గురించి విను.

అపాణిపాదో - జవనోగ్రహీతా : ఆ ఆత్మ భగవానుడు పాణి - పాద (చేతులు - కాళ్ళు) రహితులే అయి ఉండి కూడా, (స్వప్నద్రష్ట - బయటనే ఉండి - స్వప్నములో సంచారములు చేస్తున్నట్లుగా) - సర్వత్రా సంచారములు స్వీకరిస్తున్నారు.

పశ్యతి అచక్షుః : కళ్లు లేకపోయినప్పటికీ సర్వత్రా చూచుచునే ఉంటున్నారు.

స శృణోతి అకర్ణః : చెవులు లేకపోయినప్పటికీ సమస్తము వినుచూనే ఉంటున్నారు.

న వేత్తి వేద్యం : తెలుసుకొనే ధర్మము లేకపోయినప్పటికీ సమస్తము తెలుసుకొంటూనే ఉన్నారు.

న తస్య అస్తి వేత్తా : ఆ పరమపురుషుని ఎరుగుచున్న వారు ఎవ్వరూ లేరు. ఎందుకంటే, ఆ తెలుసుకొంటున్నవాడు పరమాత్మయే, ఆత్మయే కాబట్టి!

తమాహుః అగ్ర్యం పురుషం మహాంతమ్ ।
ఆయనయే మహాంతమగు అగ్ర పురుషుడుగా నీలోను, నాలోను వేంచేసి ఉన్నారు. ఆయనయే శ్రేష్ఠాతిశ్రేష్ఠ - శ్రేష్ఠ పురుషుడు. ఈ సమస్తము ఆయన యొక్క (లేక) మహాంత - పురుషుడవగు నీ యొక్క పురుషకారమే.

అట్టి సర్వాత్మకుడగు ఈశ్వరుని మహిమ గురించి ఇంకా విను!

అశరీరం శరీరేషు అనవస్థేషు అవస్థితమ్ । ఆయనకు ‘ఇది శరీరము’ అనునదేదీ లేదు. శరీరములలో పరిమిత నివాసము కలవాడు కాదు. కానీ, సమస్త శరీరములలో ఆయనయే అవస్థితుడై ఉన్నారు.

ఎవ్వడైతే అట్టి మహాంతుడు (సమస్త మహత్తులకు, మహత్తరమైన వాటన్నిటికీ) ఆవలివాడో, సమస్తము పరిపాలిస్తున్న విభువో, - అట్టి ఆత్మను తెలుసుకొన్న ధీరుడు మరింక దేనికీ ఎన్నడూ శోకము పొందడు.

ఆత్మ యొక్క ఈశ్వర ఐశ్వర్యం ఇంకా విను!

సర్వస్యధాతారం । అచింత్యశక్తిం । సర్వాగమ అంత అర్థ విశేష వేద్యమ్ । సర్వావసానే సకృత్ వేదితవ్యమ్ । కవిం । పురాణం । పురుషోత్తమోత్తమమ్ ।

సమస్తమునకు ధాత (ధరించువాడు). మనస్సుకు అందని శక్తి గలవాడు. వేదాంతము (వేదముల చివరగా) ఏర్పడిన ఉపనిషత్ విశేషములచే తెలియబడగలవాడు. సమస్తము లయించిన తరువాత ఏర్పడి వుండి - అందరము తెలుసుకొని ఉండవలసినవాడు.

సమస్తము కంటే శ్రేష్ఠుడు (కవి) । ఈ సమస్తము యొక్క కవీశ్వరుడు. సమస్తమునకు మునుముందే ఉండి ఉండటం చేత పురాణ పురుషుడు. ఈ సమస్తము ఆయన యొక్క పురషకారమే కాబట్టి పురాణ పురుషుడు.

ప్రతి ఒక్క జీవునిలోను ‘‘నేను’’ (1st Person) రూపమున వేంచేసి ఉండటం చేత ఉత్తమ పురుష, పురుషోత్తముడు. జీవులలోని పరాకాష్ఠ వస్తువు - కాబట్టి పురుషోత్తమోత్తమము అయినవారు.

సర్వేశ్వరం । సర్వదేవైః ఉపాస్యమ్ । అనాదిమధ్యాంతం । అనంతం । అవ్యయం । శివాచ్యుతాంభోరుహమ్। స్వేన ఆవృతం సర్వమిదం ప్రపంచం ।

సమస్తముగా తానే విస్తరించి ఉండటం చేత సర్వేశ్వరుడు. సర్వదేవతా రూపములు ‘తానే’ అయినవాడు. ఆది - మధ్య - అంతము (మొదలు - మధ్య - చివర) లేనివాడు. అంతము (End of it) లేనివాడు. తరుగుదల లేనట్టి ‘అన్యయుడు’. జీవాత్మమునకు ఆవల సర్వాత్మకుడగు స్వరూపుడు. శివ - అచ్యుత - బ్రహ్మలుగా రూపు దాల్చినవాడు. సృష్టి - స్థితి - లయములు తన యొక్క లీలగా ఒకప్పుడు కలిగియుండి, మరొకప్పుడు (తరంగములు జలములోవలె) తిరిగి లయము చేసుకొనువాడు. ఈ సమస్త ప్రపంచమును తనవైపు ఆవృతము (ఆకర్షణము) చేయువాడు. ‘తనవైపుగా లాగటము’ అనే ఆహరణము నిర్వర్తించువాడు.

పంచాత్మకం । పంచమవర్తమానం । పంచీకృత అనంత భవ ప్రపంచం । పంచీకృత స్వ - అవయవైః అసంవృతమ్ । పరాత్పరమ్ యత్ । మహతో మహంతం । స్వరూప తేజోమయ శాశ్వతం శివమ్ ।

దృశ్య - దేహ - మనో - బుద్ధి - చిత్తములకు ఆత్మేశ్వరుడు. (అన్నమయ - ప్రాణమయ - మనోమయ - విజ్ఞానమయ - ఆనందమయ కోశములు అనబడే) పంచ ఆవరణములు కలిగి వర్తించువాడు. (భూమి - జలము - అగ్ని - వాయువు - ఆకాశము అనబడే) పంచభూతముల కలయికచే అనంతముగా విస్తరించిన విరాట్ బ్రహ్మాండ స్వరూపుడు. ప్రపంచ స్వరూపుడు పంచ భూతములచే అసంవృతము (చుట్టుకొనబడనట్టి) - మనోబుద్ధి చిత్త అహంకార అసంవృత - అవయవుడు.

ఇహమునకు, పరమునకు (Outer Self and Inner Self) లకు ఆవల పరాత్పరుడై (పరమునకే పరమై) వేంచేసి ఉన్నవాడు.

మహత్తుకే (మహత్తరము, సమస్త గొప్పతనములకు) మహత్తు (గొప్పకే గొప్ప) అయి మహతో మహంతుడు. తేజోమయుడు, శాశ్వతుడు, శివానంద స్వరూపుడు.

ఓ నారాదా !అట్టి పరాత్మకుడగు పరమాత్మ అయి త్రిమూర్తులమగు మేము కూడా సర్వదా సేవించువారమై, ఉపాసించువారమై, ఆరాధించువారమై, భక్తితో ప్రణమిల్లు వారమై ఉంటాము.

ఓ సమస్త జీవులారా ! మీరంతా కూడా మీ స్వరూపమే అయి ఉన్న అట్టి ఆత్మ భగవానుని ఎరిగినవారై, అనన్యమగు ఆ ఆత్మ దేవునితో అనన్యత్వము సిద్ధించుకొని ఉండండి. ఇదియే సమస్త సంసార దుఃఖములకు పరమౌషధము. తెంపులేని పరమానంద స్థానము.

శ్రీ నారద మహర్షి : అయితే అట్టి అమృతమగు ఆత్మానంద మాధుర్యమును స్వాభావికమును ఈ జీవుడు సిద్ధించుకునేది ఎట్లా ? ప్రజ్ఞతోనా ? ముక్తి పొందేది ఎట్లా ? పునరావృత్తి లేని స్థానము పొందేది ఏ విధంగా ?

శ్రీ బ్రహ్మ భగవానుడు : ప్రియపుత్రా ! నారదా ! ప్రియ సమస్త శ్రోతలారా ! అధ్యయనులారా ! మన ఈ ‘సత్సంగము’ను ముగించబోతూ కొన్ని విశేషాలు చెప్పుచున్నాను. వినండి.

ఒకడు ప్రజ్ఞతో ఆత్మ గురించి ఎంతగానో వినవచ్చు గాక, పఠించవచ్చు గాక, అధ్యయనము చేయవచ్చు గాక, అయింపటికీ కూడా -

న అవిరతో దుశ్చరితాన్, న అశాంతో న అసమాహితః
న అశాంత మనసో వా అపి ప్రజ్ఞానేనైవ ‘న ఆప్నుయాత్’ ।

• ఇతరులను బాధించటము, అల్పమైన అభిప్రాయములు కొనసాగించటము, మోసగించటము మొదలైన దుశ్చరితముల నుండి (Negative Behaviours) విరమించాలి. అమృతమగు ఆత్మ స్వరూపులుగా దర్శించాలి.
• మనస్సును యోగాభ్యాసములతో ప్రశాంతము, ఆనందమయముగా తీర్చిదిద్దుకోవాలి. అశాంతి (Restlessness, Peacelessness) కొనసాగించరాదు.
• సర్వసమదర్శన రూపమగు ఆత్మ బుద్ధిని పెంపొందించుకోవాలి. భేద దృష్టిని బుద్ధి నుండి తొలగించుకుంటూ సమాహితుడు, సమాధి (సమ-అధి-All Equal) నిష్ఠుడు కావాలి.
• విసుగు, కోపము, ఆవేశము, చిరాకు మొదలైన అశాంత గుణములను మనస్సు నుండి తొలగించుకొని శాంతమనస్కుడై ఉండాలి. అశాంత మనస్సుతో ఉండరాదు.

ఈ విధమైన ప్రయత్నశీలుడు కాకుంటే, ప్రజ్ఞ (తెలివి) కలిగి ఉండి కూడా తన యొక్క ఆత్మ ఔన్నత్యమును గమనించలేడు. ఆత్మ సౌందర్యమును ఆస్వాదించలేడు.

ఆత్మ ఎట్టిదో మరొక్కసారి అందిరకీ ప్రేమాస్పదుడనై గుర్తు చేస్తున్నాను... వినండి.

అది అంతరంగ ప్రజ్ఞ కాదు (మనో బుద్ధి చిత్త అహంకారములకు సంబంధించిన తెలివి కాదు), బహిః ప్రజ్ఞ (ప్రపంచంలో అనేక విషయాలు తెలిసి ఉండటము) కాదు. ప్రజ్ఞ (తెలివి) రూపము కాదు.

స్థూలము కాదు. అస్థూలము (సూక్ష్మము) కాదు. జ్ఞానము కాదు. అజ్ఞానము కాదు. (జ్ఞాని, అజ్ఞాని కూడా సర్వదా ఆత్మానంద స్వరూపులే). జ్ఞానం జ్ఞాన రూపము కూడా కాదు. ఆత్మ ప్రజ్ఞచే గ్రహించబడగలిగేది కాదు.

బుద్ధికి విషయము కాదు. వ్యావహారికమైనది కాదు. మరి ఆత్మ అనగా ఎట్టిది?

స్వాంతః స్థితమ్ స్వయమేవ ఏతి । ఆత్మ సర్వదా అంతరంగమున తేజో (Enlightening) రూపమై వేంచేసియున్నది. ఈ జీవుడు స్వయముగా ఆత్మ స్వరూపుడే అయి ఉన్నాడు.

య ఏవం వేద, స ముక్తో భవతి । అట్టి స్వస్వరూపమును ఎవడు తెలుసుకొంటాడో, అతడు ‘ముక్తుడు’ కాగలడు.

స ముక్తో భవతి । స ముక్తో భవతి ।

ఈ విధంగా అమృతవాక్కులు కురిపించి భగవానుడు పితామహుడు, వాక్కులను ముగించారు.

- - - -

శ్రీ నారదమహర్షి : ఓ సమస్త జనులారా ! ఎవ్వరైతే స్వస్వరూపము తెలుసుకుంటారో అట్టివాడు ‘పరివ్రాట్’ అని చెప్పబడుచున్నాడు.

అట్టి పరివ్రాట్ :

ఏకాకి అయి సంచరిస్తూ ఉంటాడు. హృదయమునందు లోక సంబంధ - బాంధవ్యములేవీ కించిత్ కూడా కలిగి ఉండడు.

‘‘ఈ సంసారము భయమును కల్పించునదే’’ - అని గమనించి, అద్దానితో ‘జింక’ లాగా దూరదూరముగా ఉంటాడు. లోక సంచారము వీడడు. గమన నిరోధం న కరోతి ।

స్వస్వరూపమునకు ‘వేరు’ అనిపించే ధ్యాసలు, సంభాషణలు వదలి ఉంటాడు. షట్పదవృత్తి కలిగి, (తుమ్మెదవలె ఎక్కడా నిలువనివారై) ఎల్లప్పుడు సమస్తమునకు ఆవలిదగు తన యొక్క ‘స్వరూపము’ దర్శిస్తూ ‘స్వరూపానందము’ ఆస్వాదిస్తూ ఉంటాడు. తుమ్మెద పుష్పముల యొక్క మాధుర్యమే కోరుకొను తీరుగా సర్వత్రా సర్వదా స్వస్వరూముతో అనుసంధానము కలిగి ఉంటాడు.

ఆ విధంగా ‘ఆత్మయే ఇదంతా ! నేనే ఇదంతా’’ అను బుద్ధిని ఎవడు తీర్చిదిద్దుకుంటాడో, అట్టి వాడు ముక్తుడే అవుతాడు. అతడే పరివ్రాట్!

అట్టి పరివ్రాట్!
- సమస్త లోకసంబంధమైన కార్యకలాపముల నుండి విముక్తుడు అయి,
- గురువు, శాస్త్రములు మొదలైనవి కూడా విడచినవాడై
- సమస్త సంసారమును వదలి, మోహమును జయించి వేసి ఆత్మతో మమైకము సిద్ధించుకొని ప్రశాంతముగా, ప్రమోదముతో కూడి ఈ భూమిపై చరిస్తూ ఉంటాడు.

దృష్టాంతంగా :
ధనహీనుడు సుఖపడలేడు, ధనవంతుడే సుఖముగా ఉండగలడు. జ్ఞాన ధనుడు మాత్రమే సంసారము కల్పించే దుఃఖములను జయించి సుఖపడగలడు.
- జ్ఞాన - అజ్ఞాన ఉభయములకు అతీతుడై
- సుఖ దుఃఖములను దాటవేసి

జ్యోతిః ప్రకాశః సర్వ వేద్యః సర్వజ్ఞః సర్వసిద్ధిదః
సర్వేశ్వరః ‘‘సోఽహమ్’’ - ఇతి
తద్విష్ణోః పరమం పదం యత్ర గత్వా న నివర్తంతే ।।

స్వయం జ్యోతి ప్రకాశము, (దేహము యొక్క భూత - వర్తమైన - భవిషత్ రూపమగు) సమస్తము ఎరిగినట్టిది, సర్వతత్త్వముల ఎరుక గలిగినది, జాగ్రత్ - స్వప్న - సుషుప్తులను తన కొరకై తానే సిద్ధింపజేసుకొనునది, సమస్తమును పాలించు ఈశ్వర తత్త్వము అగు ‘‘ఆత్మ’’ అనగా - ‘‘నేనే’’

ఈ విధంగా అట్టి విష్ణు పరమపదమును ఎవరు చేరుతారో వారు తిరిగి జన్మ-కర్మ పరిధులలోనికి తిరిగి రారు.

అక్కడ ఈ సూర్య - చంద్రులు ప్రకాశించరు. ఆత్మ చైతన్యమే సూర్యచంద్రులను ప్రకాశింపజేయునది. వారికి పునరావర్త దోషము ఉండదు. న పునరావర్తతే । న పునరావర్తతే।

ఇతి ఉపనిషత్ - నవమ ఉపదేశము

🙏 ఇతి ‘‘నారద పరివ్రాజకోపనిషత్ సమాప్తమ్’’।। ఓం శాంతిః। శాంతిః। శాంతిః।।